Βασίλης Μηνακάκης
Προς τον κόκκινο Δεκέμβρη του ΄44
Τον Δεκέμβριο του 1944 αντιπαρατέθηκαν δύο πλευρές. Για τη μία –ιδιαίτερα για τους Βρετανούς- ο χαρακτήρας της αντιπαράθεσης μετά την αποχώρηση των Γερμανών ήταν σαφής αρκετά πριν αυτή συμβεί , όπως σαφές ήταν και το διακύβευμά της: ο τύπος του κοινωνικού καθεστώτος και η εξουσία. Κατ’ αντιστοιχία, σαφής ήταν η στρατηγική που χαράχτηκε (και φυσικά ο στόχος της) κι εξίσου ξεκάθαρες οι τακτικές επιλογές που την υλοποιούσαν, ανεξάρτητα αν σε κάποιες στιγμές προτασσόταν η διαπραγμάτευση και όχι η σύγκρουση, η οδός της πολιτικής και όχι των όπλων, η αναγκαστική συνύπαρξη με τον αντίπαλο και όχι η προσπάθεια εξόντωσής του. Δεν ισχύει το ίδιο για την άλλη πλευρά, αυτή του ΕΑΜ. Η στρατηγική και η τακτική της, πολύ πριν οδηγηθεί στη σύγκρουση αλλά και κατά τη διάρκειά της, δεν αντανακλούσαν την κατανόηση του διακυβεύματος κι ούτε στέκονταν στο ύψος των απαιτήσεων που απέρρεαν από αυτό. Ως εκ τούτου, δεν διαμόρφωναν όρους και δυναμική νίκης – το αντίθετο μάλιστα.
Νοέμβριος 1943
Καθώς ο Άξονας έχει ηττηθεί στη Βόρεια Αφρική (Μάιος 1943) και στο Κουρσκ (Ιούλιος 1943) και η Ιταλία έχει συνθηκολογήσει (Σεπτέμβριος 1943), αρχίζει να διαφαίνεται η προοπτική της νίκης των Συμμάχων. Οπότε προκύπτει το ερώτημα: τι καθεστώς θα υπάρχει στις χώρες μετά την απελευθέρωσή τους και ποιός θα έχει την εξουσία; Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ, σε μνημόνιό του προς τον υπουργό Εξωτερικών Άντονι Ίντεν, αναφέρει για την Ελλάδα: «Θα πρέπει το χτύπημα, για να είναι αποφασιστικό, να καταφερθεί κατά του ΕΛΑΣ την κατάλληλη στιγμή».
Ιανουάριος 1944
Η 10η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ αποδέχεται την πρόταση του ΕΑΜ για «σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας στην ελεύθερη Ελλάδα». Σε ό,τι αφορά το καθεστώς μετά την απελευθέρωση, θεωρεί ως «μοναδικό κατάλληλο πολίτευμα για τη μεταπολεμική αναδημιουργία της Ελλάδας τη λαϊκή δημοκρατία και θ’ αγωνιστεί για να κατακτήσει την πλειοψηφία του ελληνικού λαού στις εκλογές της συντακτικής εθνοσυνέλευσης». Τι θα κάνει η «λαϊκή δημοκρατία»; Θα λύσει τα «ώριμα δημοκρατικά προβλήματα (πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, εκπολιτιστικά)» και «μ’ αυτές τις μεταρρυθμίσεις θα ανοίξει τον δρόμο προς την αναγέννηση της Ελλάδας και το πέρασμα στον σοσιαλισμό».
10 Μαρτίου
Συγκροτείται η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), η οποία θέτει ως βασικό καθήκον «την προετοιμασία της χώρας, ώστε μετά την απελευθέρωση να μπει σε ομαλό πολιτικό βίο», ενώ στην ιδρυτική πράξη της τοποθετείται υπέρ του σεβασμού της ατομικής ιδιοκτησίας. Λίγες ημέρες αργότερα, στέλνει τηλεγράφημα στον Εμμανουήλ Τσουδερό, επικεφαλής της κυβέρνησης του Καΐρου, με το οποίο καλεί για σχηματισμό «κυβέρνησης γενικής εθνικής ενότητας».
2-24 Απριλίου
Καταστέλλεται το αντιφασιστικό κίνημα εντός των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, με αποφασιστική συνδρομή των βρετανικών δυνάμεων. «Μη φανείτε υπέρ το δέον πρόθυμος για διαπραγματεύσεις», τηλεγραφούσε στις 14 Απριλίου ο Τσόρτσιλ στον Ρέτζιναλντ Λίπερ, πρεσβευτή της Βρετανίας στην εξόριστη ελληνική κυβέρνηση. «Οι άνθρωποι αυτοί πρέπει να πέσουν στα χέρια μας άοπλοι, άνευ όρων, και ελπίζω δίχως αιματοχυσίες».
7-20 Μαΐου
Διάσκεψη Λιβάνου. Εγκρίνεται το Συμβόλαιο του Λιβάνου και σχηματίζεται κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, με συμμετοχή υπουργών του ΕΑΜ. Στις 5 Ιουνίου, ο Λίπερ χαρακτηρίζει το Συμβόλαιο «μεγαλοφυές οικοδόμημα» και τον επόμενο χρόνο ο Παπανδρέου θα γράψει: «Διά να έλθωμεν εις τας Αθήνας –ως αντίπαλοι του ΚΚΕ- δεν διεθέταμεν, ούτε εις το εσωτερικόν ούτε εις το εξωτερικόν, ελληνικάς δυνάμεις, αριθμητικώς επαρκείς διά να αντιμετωπίσουν τας μυριάδας του ΕΛΑΣ, τακτικού και εφεδρικού, καθώς και την ευρύτατην συνωμοτικήν οργάνωσιν του ΕΑΜ. Αλλά δεν υπήρχον επίσης τότε ούτε Βρετανικαί δυνάμεις διαθέσιμοι, διότι είχον απορροφηθεί από τα τρία ευρωπαϊκά μέτωπα, τα οποία τους κρίσιμους εκείνους μήνας –Σεπτέμβριον και Οκτώβριον 1944- επιέζοντο σφοδρώς από τον Χίτλερ […] Ιδού διότι μόνον η συμμετοχή του ΚΚΕ εις την κυβέρνησιν μάς ήνοιγε τας πύλας της Ελλάδος». Η υπογραφή της συμφωνίας από το ΕΑΜ, την ΠΕΕΑ και το ΚΚΕ προκάλεσε αντιδράσεις στις τάξεις τους, γιατί θεωρήθηκε ότι δεν ανταποκρινόταν στον συσχετισμό δυνάμεων. Κρίθηκε όμως ότι οι υποχωρήσεις δεν είναι απαράδεκτες, καθώς «δεν αφορούν τις βασικές μας αρχές».
2-3 Αυγούστου
Συνεδριάζει η Κ.Ε. του ΚΚΕ, πέντε ημέρες μετά την άφιξη στο στρατηγείο του ΕΛΑΣ στη Θεσσαλία κλιμακίου Σοβιετικών αξιωματικών με επικεφαλής τον Γκριγκόρι Ποπόφ. Λίγες ημέρες μετά τη συνεδρίαση, εκδίδεται ανακοίνωση του Π.Γ. στην οποία δηλώνεται η συμμετοχή του κόμματος στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Ακολουθεί αντίστοιχη ανακοίνωση του ΕΑΜ, που ως στόχο μετά την απελευθέρωση θέτει το «να εξουδετερωθούν τα αντιλαϊκά και δικτατορικά σχέδια της αντίδρασης με την είσοδο της χώρας σε ομαλό και ελεύθερο πολιτικό βίο». Αναφορά της βρετανικής πρεσβείας στην Αθήνα σημειώνει: «Μέσα σε έναν μήνα από την άφιξη της αποστολής Ποπόφ στο Γενικό Αρχηγείο του ΕΛΑΣ, τα μέλη της ΠΕΕΑ ανακοίνωσαν την απόφασή τους να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση Παπανδρέου, την οποία σταθερά κατάγγελλαν από τη Συνδιάσκεψη του Λιβάνου μέχρι τότε. […] Είναι αξιοσημείωτο ότι κατά την ίδια περίοδο ο κος Νόβικοφ (σ.σ. σοβιετικός πρέσβης στο Κάιρο) συμβούλευε τους αντιπροσώπους του ΕΑΜ στο Κάιρο να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση Παπανδρέου».
6 Αυγούστου
Τσόρτσιλ προς Ίντεν: «Είτε θα υποστηρίξουμε τον Παπανδρέου, αν χρειαστεί και με τη βία, όπως έχουμε συμφωνήσει, είτε θα πάψουμε να έχουμε τις οποιεσδήποτε βλέψεις προς την Ελλάδα». Στις 28 του ίδιου μήνα τίθεται σε εφαρμογή η βρετανική επιχείρηση ΜΑΝΝΑ. «Είναι εξαιρετικά σημαντικό να χτυπήσουμε απροειδοποίητα, χωρίς να προηγηθεί καμιά φανερή κρίση. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να προκαταλάβουμε του ΕΑΜ», αναφέρεται στο σχέδιο.
26 Σεπτεμβρίου
Υπογράφεται η Συμφωνία της Καζέρτας. Ορίζει την υπαγωγή όλων των αντάρτικων οργανώσεων στις διαταγές της κυβέρνησης της εθνικής ενότητας, η οποία με τη σειρά της «θέτει τας δυνάμεις ταύτας υπό τας διαταγάς του Στρατηγού Σκόμπι» (ανώτατου διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων στην Ελλάδα). Επίσης ορίζει ότι οι αρχηγοί των ανταρτών «θα απαγορεύσουν πάσαν απόπειραν των υπ’ αυτούς μονάδων να αναλάβουν την αρχήν ανά χείρας. Τοιαύτη πράξις θα χαρακτηρισθή ως έγκλημα και θα τιμωρηθή». Τέλος, ότι τα Τάγματα Ασφαλείας θεωρούνται όργανα του εχθρού. Η ΚΟΑ του ΚΚΕ χαρακτηρίζει αρχικά τη συμφωνία προβοκάτσια, στη συνέχεια όμως την αποδέχεται. Πλήθος γεγονότων έδειχναν ότι οι συμφωνίες «εθνικής ενότητας» στην πραγματικότητα αποτελούσαν ελιγμό με στόχο τη δημιουργία ευνοϊκότερων προϋποθέσεων για τη συντριβή του ΕΑΜ. Ο Παπανδρέου θα γράψει: «Η πολιτική της Εθνικής Ενώσεως με τη συμμετοχήν του ΕΑΜ εις την Κυβέρνησίν μας ήνοιξε τα πύλας της Ελλάδος, εις τρόπον ώστε την 3 Δεκεμβρίου 1944 αντί να είμεθα ημείς εξόριστοι και το ΕΑΜ Κράτος, να είμεθα ημείς Κράτος και το ΕΑΜ Στάσις».
12 Οκτωβρίου
Απελευθερώνεται η Αθήνα. Ο Χάρολντ ΜακΜίλαν, Βρετανός υπουργός για θέματα Μεσογείου, γράφει ότι αν ο ΕΛΑΣ το επεδίωκε, θα μπορούσε την ημέρα εκείνη να εγκατασταθεί στην πρωτεύουσα. Παράλληλα, έκθεση του αρχηγού των μυστικών σοβιετικών υπηρεσιών (13 Οκτωβρίου) εκτιμούσε ότι «πλήρης ενότητα μεταξύ των στρατιωτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ με την παρουσία στην ηγεσία του Ζέρβα είναι αδύνατη». Επίσης, «είναι αδύνατη η πραγματική ενότητα μεταξύ των δύο κυβερνήσεων, του Παπανδρέου και της ΠΕΕΑ» και, τέλος, ότι «οι Άγγλοι θα λάβουν όλα τα μέτρα για να υποτάξουν το εθνικό κίνημα στην Ελλάδα». Έξι ημέρες αργότερα (18 Οκτωβρίου), φτάνουν στην Αθήνα η κυβέρνηση εθνικής ενότητας και οι βρετανικές δυνάμεις υπό τον Ρόναλντ Σκόμπι.
7 Νοεμβρίου
Υπόμνημα του Τσόρτσιλ προς τον Ίντεν: «Αφού πληρώσαμε ένα τέτοιο αντίτιμο στη Ρωσία [σ.σ. με τη λεγόμενη “συμφωνία των ποσοστών”, στις 9 Οκτωβρίου], για να έχουμε ελευθερία δράσεως στην Ελλάδα, δεν πρέπει να διστάσουμε να χρησιμοποιήσουμε τα βρετανικά στρατεύματα για να υποστηρίξουμε τον Παπανδρέου. […] Προβλέπω οπωσδήποτε ένοπλη σύγκρουση με το ΕΑΜ και δεν θα πρέπει να την αποφύγουμε, υπό τον όρο ότι έχουμε επιλέξει πολύ καλά το έδαφος».
8 Νοεμβρίου
Ο Άρης Βελουχιώτης ζητά από το Π.Γ. του ΚΚΕ άμεση ανάληψη στρατιωτικής δράσης. Την ίδια μέρα ο Γιώργος Σιάντος, γραμματέας της Κ.Ε., ζητά «δημοκρατικό μέτωπο εναντίον της μοναρχίας» και ο Ριζοσπάστης γράφει: «Συμφωνήσαμε και συμφωνούμε ότι πρέπει ν’ αποκτήσωμε μια καινούρια εθνοφυλακή και ένα νέο εθνικό στρατό της εμπιστοσύνης ολόκληρου του έθνους, για να εξαλειφθούν οι παρεξηγήσεις και οι καχυποψίες». Την επομένη, στρατοπέδευε στο Ρουφ η Ορεινή Ταξιαρχία, η οποία είχε φτάσει εσπευσμένα από την Ιταλία στην Ελλάδα.
19 Νοεμβρίου
Εκδήλωση του ΚΚΕ για τα 26 χρόνια από την ίδρυση του Κόμματος. Στην ομιλία του, ο Σιάντος αναφέρει: «Είμαστε υπερασπιστές της ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης της πολιτικής ζωής του τόπου», «μετέχουμε και υποστηρίζουμε την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας γιατί βασικά συμφωνούμε με τους προγραμματικούς της σκοπούς» και «αγωνιζόμαστε για την άμεση προετοιμασία εκλογών Συνταχτικής Εθνοσυνέλευσης, γιατί μόνο έτσι μπαίνουμε πραγματικά στον ομαλό πολιτικό βίο και την πραγματική ανοικοδόμηση της Ελλάδας».
Τις προηγούμενες ημέρες (17-18 Νοεμβρίου) είχε πραγματοποιηθεί σύσκεψη δώδεκα καπετάνιων του ΕΛΑΣ στη Λαμία, όπου ο Βελουχιώτης είχε υποστηρίξει την ανάγκη συστηματικής προετοιμασίας για μια ένοπλη αναμέτρηση, η οποία όμως δεν έγινε αποδεκτή. Μάλιστα, στις 20 Νοεμβρίου ο Σιάντος αποδοκίμασε τον Βελουχιώτη, με τηλεγράφημά του προς αυτόν.
24 Νοεμβρίου
Γίνεται γνωστό ότι, με πρωτοβουλία του μοναρχικού Κωνσταντίνου Βεντήρη, κανένας μόνιμος αξιωματικός του ΕΛΑΣ δεν πρόκειται να περιληφθεί στις καταστάσεις που ετοιμάζει το υπουργείο Στρατιωτικών. Αντίθετα, περιλαμβάνονται ονόματα αξιωματικών των Ταγμάτων Ασφαλείας. Την ίδια μέρα, ο Σιάντος ζητά από τον Βελουχιώτη να ενθαρρύνει την ένταξη στελεχών και ανδρών του ΕΛΑΣ της κλάσης του 1936 στην Εθνοφυλακή, και την παράδοση του οπλισμού τους πριν καταταγούν στην Εθνοφυλακή.
27 Νοεμβρίου
Οι υπουργοί του ΕΑΜ καταθέτουν σχέδιο για τη διευθέτηση του στρατιωτικού ζητήματος. Προέβλεπε ότι στον νέο εθνικό στρατό θα περιλαμβανόταν μία ταξιαρχία του ΕΛΑΣ ίση σε δύναμη προς το σύνολο των δυνάμεων της Ορεινής Ταξιαρχίας, του Ιερού Λόχου και του ΕΔΕΣ. Ο Παπανδρέου δηλώνει ότι «το κείμενον αντεποκρίνετο πράγματι εις την συμφωνίαν εις την οποίαν είχομεν καταλήξει». Την επομένη, όμως, στο υπουργικό συμβούλιο παρουσιάζεται διαφορετικό σχέδιο (μία ταξιαρχία ΕΛΑΣ, μία ΕΔΕΣ, μία Ορεινή Ταξιαρχία και Ιερός Λόχος), το οποίο δεν αποδέχεται το ΕΑΜ.
30 Νοεμβρίου
Συνεδρίαση -χωρίς τους υπουργούς του ΕΑΜ- του υπουργικού συμβουλίου, στην οποία ο Παπανδρέου δηλώνει: «Ουδέποτε υπήρξαμεν βέβαιοι διά την ειρηνικόν αφοπλισμόν του ΕΛΑΣ. Ήταν τόσαι αι παλινωδίαι του Κομμουνιστικού Κόμματος κατά την διάρκειαν του 1944, μεταξύ επαναστατικής και πολιτικής γραμμής […] Εν τούτοις ηθέλαμεν να ελπίζωμεν. […] διότι εκάμναμεν τον απλούν συλλογισμόν ότι, αφού μας παρέδωσαν την Ελλάδα τον Οκτώβριον, οπότε ήσαν κύριοι, θα έπρεπε να είναι ηλίθιοι διά να επιχειρήσουν την Στάσιν τον Δεκέμβριον, οπότε η συντριβή θα ήτο βεβαία». Το βράδυ ανακοινώνει τη διάλυση την 1η Δεκεμβρίου της Εθνικής Πολιτοφυλακής, η οποία είχε συγκροτηθεί από τον ΕΛΑΣ, και τη δημιουργία Εθνοφυλακής. Την επομένη, ο Σκόμπι εκδίδει διαταγή για τη διάλυση της Εθνικής Πολιτοφυλακής την 1η Δεκεμβρίου, και τη διάλυση-αφοπλισμό των ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ στο διάστημα 10-20 Δεκεμβρίου. Παράλληλα, με διάγγελμά του προς τον ελληνικό λαό εκβιάζει ότι εάν το ελληνικό κράτος δεν «αποκατασταθεί με νόμιμον ένοπλον δύναμιν εις τας διαταγάς του», ώστε να γίνει δυνατό να διεξαχθούν ελεύθερες εκλογές, τότε «το νόμισμα ΔΕΝ θα κρατηθεί σταθερόν και ο λαός ΔΕΝ θα τραφεί».
3 Δεκεμβρίου
Μεγάλο συλλαλητήριο του ΕΑΜ στην πλατεία Συντάγματος. Δυνάμεις του Άγγελου Έβερτ, αρχηγού της Αστυνομίας και επί Κατοχής, πυροβολούν απρόκλητα την κεφαλή της πορείας στο Σύνταγμα: Απολογισμός: 21 νεκροί και 140 τραυματίες. Το μεσημέρι εκδίδεται από τον ΕΛΑΣ «διαταγή επιχειρήσεων», στην οποία γίνεται σαφές ότι θα πρέπει να αποφευχθεί εμπλοκή με τους Άγγλους, τα μεσάνυχτα όμως η διαταγή ακυρώνεται. Την ίδια μέρα, ο Τσόρτσιλ τηλεγραφεί στον στρατηγό Ουίλσον (ανώτατο αρχηγό των χερσαίων συμμαχικών δυνάμεων στη Μεσόγειο): «Καταστροφή στην Ελλάδα λόγω ελλείψεως λίγων Ταγμάτων θα ήταν λυπηρό πράγμα και θα είχε συνέπειες σε μεγάλη κλίμακα. […] Πρώτος στόχος σας με απόλυτη προτεραιότητα είναι η νίκη στην Αθήνα».
4 Δεκεμβρίου
Απεργία με τεράστια συμμετοχή. Ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τα περισσότερα αστυνομικά τμήματα της Αθήνας. Το ίδιο βράδυ παραιτείται ο Παπανδρέου. Στις 2 Μαρτίου 1945 θα πει: «O Δεκέμβριος μπορεί να θεωρηθεί “δώρον του Υψίστου”. Αλλά διά να υπάρξη ο Δεκέμβριος, έπρεπε προηγουμένως να είχωμεν έλθει εις την Ελλάδα. Και τούτο ήτο δυνατόν μόνο με την συμμετοχήν και του ΚΚΕ εις την κυβέρνησιν, δηλαδή με τον Λίβανον. Και διά να ευρεθούν εδώ οι Βρετανοί, οι οποίοι ήσαν απαραίτητοι διά την Νίκην, έπρεπε προηγουμένως να υπογραφή το Σύμφωνον της Καζέρτας. Και διά να γίνη Στάσις -“το δώρον του Υψίστου”- έπρεπε προηγουμένως να επιμείνω εις την άμεσον αποστράτευσιν του ΕΛΑΣ και να θέσω το ΚΚΕ ενώπιον του διλήμματος ή να αποδεχθή ειρηνικώς τον αφοπλισμόν του ή να επιχειρήση την Στάσιν, υπό συνθήκας όμως πλέον, αι οποίαι ωδήγουν εις την συντριβήν του».
5 Δεκεμβρίου
Ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τις φυλακές Συγγρού, αλλά οι Βρετανοί καταλαμβάνουν τα γραφεία του ΚΚΕ στην Αθήνα. Τηλεγράφημα του Τσόρτσιλ προς τον Σκόμπι: «Είσθε υπεύθυνος για την τήρηση της τάξης στην Αθήνα και πρέπει να εξουδετερώσετε ή να συντρίψετε όλες τις δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που θα πλησιάζουν την πόλη. […] Μην διστάσετε, πάντως, να ενεργείτε σαν να βρίσκεστε σε κατεχόμενη πόλη όπου έχει ξεσπάσει τοπική εξέγερση». Και προς τον Λίπερ ο οποίος, μετά την παραίτηση Παπανδρέου, εισηγούνταν οικουμενική υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη: «Δεν είναι τώρα καιρός για τσαλαβουτήματα στην ελληνική πολιτική ή για φαντασιώσεις […] Αυτή τη στιγμή πρόκειται για ζήτημα ζωής ή θανάτου. Πρέπει να υποχρεώσετε τον Παπανδρέου να κάνει το καθήκον του και να τον διαβεβαιώσετε ότι, αν το κάνει, θα υποστηριχθεί με όλες τις δυνάμεις μας. Αν παραιτηθεί, φυλακίστε τον, έως ότου συνέλθει, όταν πια θα έχουν τελειώσει οι μάχες. Θα μπορούσε το ίδιο καλά να αρρωστήσει και να μην μπορεί να τον πλησιάσει κανείς».
6 Δεκεμβρίου
Βρετανικές και εγχώριες δυνάμεις ξεκινούν επιχειρήσεις εκκαθάρισης. Την ίδια ημέρα, το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, στο οποίο κυριαρχούσε η άποψη ότι πρέπει να δοθεί δυναμική απάντηση με στρατιωτικούς όρους, διατάσσεται να παραμείνει επιχειρησιακά εκτός των ορίων της γραμμής Χαλκίδα-Θήβα-Δόμβραινα.
8 Δεκεμβρίου
Τσόρτσιλ προς Σκόμπι: «Ο σκοπός είναι σαφής: να κτυπηθεί το ΕΑΜ. […] Διατάσσω να σταλούν ισχυρές ενισχύσεις στην Αθήνα. […] Εκείνο που χρειάζεται αυτήν τη στιγμή είναι σταθερότης, ισορροπία και όχι ανυπόμονοι εναγκαλισμοί [σ.σ. διαπραγματεύσεις], ενώ η πραγματική διαμάχη δεν έχει διευθετηθεί».
9 Δεκεμβρίου
Τσόρτσιλ προς Λίπερι: «Δεν υποχωρώ σε φευγαλέα ουρλιαχτά και πάντα θα βρίσκομαι στο πλευρό εκείνων που εκτελούν τις οδηγίες τους με κουράγιο και ακρίβεια. Στην Αθήνα, όπως και οπουδήποτε αλλού, η αρχή μας είναι “όχι ειρήνη χωρίς νίκη”». Την ίδια μέρα, ο Πέτρος Ρούσσος, μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ, ο οποίος είχε μεταβεί στη Σόφια και είχε ζητήσει, μέσω Δημητρόφ (που βρισκόταν στη Μόσχα), βοήθεια από τους Σοβιετικούς, μαθαίνει ότι η απάντηση είναι αρνητική: «Υπό τις παρούσες συνθήκες, οι Έλληνες φίλοι δεν δύνανται να υπολογίζουν στην ενεργό παρέμβαση από εδώ». Στις 15 Δεκεμβρίου, ο Γκεόργκι Δημητρόφ φέρεται να «συμβουλεύει ο αγώνας να συνεχιστεί», αλλά ταυτόχρονα ξεκαθαρίζει ότι «στην παρούσα στιγμή είναι αδύνατη η εξωτερική βοήθεια». Τρεις ημέρες μετά, κι ενώ ο Ρούσσος κατευθυνόταν προς τη Μόσχα, οι Σοβιετικοί θα τον συλλάβουν και στις 21 Δεκεμβρίου θα τον οδηγήσουν στα ελληνικά σύνορα. «Επιστρέψαμε άπρακτοι στην πατρίδα. Καταστενοχωρημένοι, όχι όμως και παραξενεμένοι», θα γράψει αργότερα.
11 Δεκεμβρίου
Φτάνουν στην Αθήνα ο στρατάρχης Χάρολντ Αλεξάντερ, ανώτατος διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στη Μεσόγειο, και ο ΜακΜίλαν. Την ίδια ημέρα ο Τσόρτσιλ σε τηλεγράφημά του προς την αμερικανική ηγεσία αναφέρει: «Πρέπει να ομολογήσω ότι ποτέ δεν γνώριζα πως το ΕΑΜ είναι τόσο ισχυρό». Και προς τον Ίντεν: «Είμαι όλο και περισσότερο εντυπωσιασμένος […] με την ευπιστία διά της οποίας ο Στάλιν κρατήθηκε μακριά από την Ελλάδα δυνάμει της συμφωνίας μας». Φυσικά δεν επρόκειτο για ευπιστία, αλλά για ψυχρή γεωπολιτική ανάλυση.
12 Δεκεμβρίου
Αποφασίζεται η μαζική χρησιμοποίηση των Ταγμάτων Ασφαλείας κατά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και αρχίζει η μαζική μεταφορά πρόσθετων βρετανικών δυνάμεων από την Ιταλία στην Ελλάδα. Επικεφαλής τους, αντί του Σκόμπι, τίθεται ο πολύ πιο έμπειρος Τζον Χόκσγουερθ, ο οποίος πλαισιώνεται από επίσης εμπειροπόλεμο επιτελείο.
14 Δεκεμβρίου
Ο ΕΛΑΣ προτείνει να αποσυρθούν, μέχρι να διευθετηθεί οριστικά το στρατιωτικό ζήτημα, προσωρινά οι δυνάμεις του από την Αθήνα και τον Πειραιά, χωρίς όμως να καταθέσουν τα όπλα. Ταυτοχρόνως να αποσυρθούν η Ορεινή Ταξιαρχία και ο Ιερός Λόχος, να αφοπλισθεί η Χωροφυλακή και οι Βρετανοί να επανέλθουν στο καθεστώς που προέβλεπε η συμφωνία της Καζέρτας. Την ίδια μέρα, κι ενώ μαίνονται οι μάχες στην Αθήνα, ο Σιάντος στρέφει την προσοχή του στον ΕΔΕΣ, στην Ήπειρο, στέλνοντας εκεί τους Βελουχιώτη και Σαράφη με 13.600 Ελασίτες (άλλοι 8.500 θα σταλούν στη Μακεδονία για να αντιμετωπίσουν τα Τάγματα Ασφαλείας και άλλους σχηματισμούς). Θα επιτεθούν εναντίον του ΕΔΕΣ στις 18 Δεκεμβρίου και θα διαλύσουν τις δυνάμεις του στην Ήπειρο σε τέσσερις ημέρες. Ήταν μια νίκη δίχως αντίκρισμα, καθώς το κύριο πεδίο ήταν η Αθήνα.
15 Δεκεμβρίου
Με απόφασή της η Κ.Ε. του ΕΑΜ διευκρινίζει ότι η οργάνωση δεν θέλει να καταλάβει την εξουσία, δεν θέλει κανενός είδους πραξικόπημα, ούτε μονομερή κυβέρνηση της Αριστεράς. Προτείνει σχηματισμό αντιβασιλείας, δημοκρατική κυβέρνηση εθνικής ενότητας που θα οδηγήσει σε δημοψήφισμα για το Πολιτειακό και εκλογές. Την επομένη και μετά την έναρξη της γενικευμένης επίθεσης των εγχώριων και των βρετανικών δυνάμεων, ο ΕΛΑΣ υιοθετεί την τακτική της «ελαστικής άμυνας», στις δε 17 Δεκεμβρίου ο Τσόρτσιλ δηλώνει: «Δεν επιθυμώ να αποδεχθώ κατάπαυση του πυρός από θέση αδυναμίας αντί από θέση ισχύος».
26-27 Δεκεμβρίου
Ο Τσόρτσιλ φτάνει στην Αθήνα τα Χριστούγεννα, σε ένα ταξίδι που καταδείκνυε τη σημασία που είχε για τους Βρετανούς το διακύβευμα των συγκρούσεων. Στη σύσκεψη που έγινε στις 26-27 Δεκεμβρίου, ξεκαθαρίζει: Το ότι ζητήσαμε τη σύσκεψη δεν σημαίνει ότι η επιχείρηση που έχουμε αναλάβει εδώ «είναι υπέρ τας δυνάμεις μας, ούτε ότι διστάζομεν να την εκτελέσωμεν». Ο Σιάντος απαντά: «Δύο είναι τα σημεία που πρέπει να αποτελέσουν τη βάση της συμφωνίας. Δημοκρατία και Ανεξαρτησία». Προτείνει κυβέρνηση «πραγματικής εθνικής ενότητας» με πρωθυπουργό «κοινής εμπιστοσύνης», στον οποίο ο ΕΛΑΣ θα παρέδιδε τον οπλισμό του. Σε ό,τι αφορά τη σύνθεση της κυβέρνησης, ζητά το 40-50% των υπουργείων για το ΕΑΜ. Ζητά επίσης δημοψήφισμα για το πολιτειακό τον Φεβρουάριο και βουλευτικές εκλογές τον Απρίλιο. Η σύσκεψη διαλύεται με τον Τσόρτσιλ να δηλώνει το βράδυ της 27ης Δεκεμβρίου: «Είμεθα απολύτως αποφασισμένοι, όπως ολόκληρος η περιοχή αυτή εκκαθαριστεί από ενόπλους, οι οποίοι δεν βρίσκονται υπό τον έλεγχο οποιασδήποτε αναγνωρισμένης κυβερνήσεως. […] Θα χρησιμοποιήσωμεν οιασδήποτε δυνάμεις χρειασθώσι προς τούτο διά να επιτύχωμεν τον αντικειμενικόν μας αυτόν σκοπόν». Δύο ημέρες αργότερα, θα πει: «Αν οι υποθέσεις στην Ελλάδα εξελιχθούν όπως ελπίζουμε, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ότι θα σταματήσει ένα τεράστιο κύμα αναρχίας στην Ευρώπη και θα αποθαρρυνθούν παρόμοιες εξεγέρσεις σε άλλες χώρες».
11 Ιανουαρίου 1945
Υπογράφεται ανακωχή, με την οποία ο ΕΛΑΣ υποχρεώνεται να αποσυρθεί από την Αττική, μεγάλα τμήματα της Στερεάς και της Πελοποννήσου, τη Θεσσαλονίκη κ.α.
12 Φεβρουαρίου 1945
Συμφωνία της Βάρκιζας. Δύο μήνες αργότερα (5-10/4/1945) συνέρχεται η 11η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Στην εισήγησή του, ο οργανωτικός γραμματέας του ΚΚΕ Γιάννης Ιωαννίδης, αναφέρει ότι οι επιδιώξεις του ΚΚΕ τον Δεκέμβριο ήταν: «Να διατηρήσουμε τις κατακτήσεις μας, να τις στερεώσουμε και όχι μόνο αυτό, αλλά να πάμε και πιο πέρα, να φτάσουμε και στη Λαϊκή Δημοκρατία αργότερα». Ο Σιάντος σημειώνει: «Έπρεπε να αντισταθούμε, όχι για να πέσουμε ηρωικά, μα για να δώσουμε λύσεις λαϊκές. Γι’ αυτό προτιμήσαμε τη σύγκρουση. Ο Δεκέμβρης ήταν απόλυτα επιβεβλημένος. Η έννοιά του ήταν πάλη για την ανεξαρτησία, αντιφασιστική πάλη για τη Δημοκρατία». Η δε απόφαση της Κ.Ε. χαρακτηρίζει «λάθη δεξιού χαρακτήρα» τις συμφωνίες Λιβάνου και Καζέρτας, αλλά ταυτόχρονα επισημαίνει ότι κατά τη διάρκεια του Δεκέμβρη έγιναν λάθη «στρατιωτικά και πολιτικά, αριστερού χαρακτήρα», που οφείλονταν στην υποτίμηση των δυνάμεων της αντίδρασης και του Τσόρτσιλ, στην υπερεκτίμηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και «κυρίως στην έλλειψη όσο χρειαζόταν πολιτικής ευλυγισίας. Αυτά εμπόδισαν την κομματική καθοδήγηση να έχει σαφή προοπτική για την πορεία της σύγκρουσης και την έκαναν να της ξεφύγουν ευκαιρίες για μια συμφωνία με τις αγγλικές στρατιωτικές αρχές με πιο ευνοϊκότερους όρους από τη συμφωνία της Βάρκιζας, που έγινε ύστερα από μια στρατιωτική ήττα στην Αθήνα».
