Ιωάννα Θώμου
Η συμβολή του Σπουδαστικού της ΕΠΟΝ στη μάχη της Αθήνας
Ο Δεκέμβριος του 1944 αποτελεί μια από τις πιο κρίσιμες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Η νεολαία έπαιξε καθοριστικό ρόλο, με την Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) και ειδικότερα το σπουδαστικό της τμήμα να διαδραματίζουν ηγετική δράση. Η ΕΠΟΝ ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1943 με σκοπό την οργάνωση και την κινητοποίηση της νεολαίας στον αγώνα κατά των κατακτητών. Οι φοιτητές είχαν αναλάβει κεντρικό ρόλο στη διάδοση των ιδεών της ΕΠΟΝ και στην οργάνωση των αντιστασιακών και πολιτικών δράσεων. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο αποτέλεσαν οχυρά της, με τους φοιτητές να διακινούν έντυπο υλικό, να οργανώνουν συνελεύσεις και να συμμετέχουν ενεργά στην αντίσταση.
Ο Λόχος των σπουδαστών, ο οποίος πήρε μέρος στη μάχη της Αθήνας, σχηματίστηκε στις 3 Δεκέμβρη του ’44. «Έγινε ο λόχος, πήρε θέση στα Εξάρχεια, όλη η οργάνωση ήτανε… , οι γιάφκες μας, τα γραφεία μας, τα μέρη που συγκεντρωνόμαστε ήτανε γύρω-γύρω απ’ τα Εξάρχεια…», αναφέρει ο Μάνος Ζαχαρίας σε συνέντευξή του. Στην πορεία της σύγκρουσης «έπεσε η σκέψη να ονομάσουμε τον λόχο των σπουδαστών, λόχο ‘’Λόρδος Βύρωνας’’. Τα βαφτίσια γίνανε σ’ ένα σπίτι στην πλατεία Εξαρχείων (σ.σ. στις 25 Δεκέμβρη), που ήτανε τότε ο επικεφαλής της οργάνωσης στην Αχτίδα των φοιτητών, στην κομματική οργάνωση, γιατί υπήρχε και η ΕΠΟΝ, υπήρχαν και οι πλατύτερες οργανώσεις…», συμπληρώνει. Το όνομα του Άγγλου ποιητή, που συνέβαλε στην ελληνική επανάσταση του 1821, επιλέχθηκε ως απάντηση στη βρετανική στρατιωτική επέμβαση στο πλευρό της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου.
Μεταξύ των μαχητών του Σπουδαστικού λόχου της ΕΠΟΝ ήταν ο Μάνος Ζαχαρίας, ο Γρηγόρης Φαράκος, ο Νίκος Κούνδουρος, η Ζωρζ Σαρή, ο Φοίβος Τσέκερης, ο Γιάννης Ξενάκης (που τραυματίστηκε βαριά στο πρόσωπο κι αργότερα έγινε διάσημος συνθέτης και avant-garde μουσικός) και άλλοι.
Η πρώτη εισβολή τανκ στο ΕΜΠ έγινε στις 5 Δεκέμβρη 1944 και ήταν βρετανικό
Στη συνοικία των Εξαρχείων, οι σπουδαστές της ΕΠΟΝ οργάνωσαν μία από τις πιο συντονισμένες αντιστάσεις. Με βάση το Πολυτεχνείο και τα γύρω σπίτια, δημιούργησαν οδοφράγματα και εμπόδισαν την προέλαση βρετανικών τανκς και στρατιωτικών οχημάτων. Στις 5 Δεκέμβρη, και ενώ ο ΕΛΑΣ ήλεγχε μεγάλο μέρος της πόλης, έγινε η πρώτη επέμβαση των βρετανικών δυνάμεων στα Δεκεμβριανά και η πρώτη εισβολή τανκ στο Πολυτεχνείο. Βρετανοί αλεξιπτωτιστές μπήκαν στο Πολυτεχνείο και σκότωσαν μαχητές του ΕΛΑΣ, ενώ ένα τανκ ισοπέδωσε την πόρτα του ΕΜΠ.
Η μπλε πολυκατοικία (Αραχόβης και Θεμιστοκλέους) κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών χτυπήθηκε τρεις φορές από τις βρετανικές δυνάμεις, καθώς βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο –κέντρο των Εξαρχείων- και την διεκδικούσαν και οι δύο πλευρές. Η μάχη στην οδό Τοσίτσα έμεινε στην ιστορία ως παράδειγμα ανδρείας: μικρές ομάδες φοιτητών και νέων, εξοπλισμένες με αυτοσχέδια όπλα και βόμβες μολότοφ, καθυστέρησαν την προέλαση ισχυρών εχθρικών δυνάμεων για ώρες, προξενώντας σοβαρές απώλειες. Αυτή η μάχη θεωρείται από τις πιο αιματηρές της περιόδου. Οι μάχες γύρω από τον λόφο του Στρέφη και την Πολυτεχνική Σχολή κράτησαν ημέρες, με τους φοιτητές της ΕΠΟΝ να διατηρούν τον έλεγχο, παρά τις σφοδρές επιθέσεις.
Η Νομική Σχολή Αθηνών λειτούργησε ως κέντρο πολιτικής και οργανωτικής δράσης. Φοιτητές της σχολής, μέλη της ΕΠΟΝ, τύπωναν και διακινούσαν προκηρύξεις με στόχο την ενημέρωση του λαού για τα γεγονότα, ενώ καλούσαν σε μαζική συμμετοχή στις διαδηλώσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σύσταση της «Επιτροπής Αγώνα» από φοιτητές της Νομικής, οι οποίοι συντόνισαν ενέργειες αλληλεγγύης και επικοινωνίας μεταξύ των αντιστασιακών ομάδων. Παρά τις επιθέσεις από κυβερνητικές δυνάμεις, κατάφεραν να διατηρήσουν την παρουσία τους στη σχολή και να συνεχίσουν το έργο τους μέχρι την τελευταία στιγμή.
Εξάρχεια – σχολές κέντρου
Σκληρές ένοπλες συγκρούσεις και δίκτυα αλληλεγγύης
Εκτός από τις ένοπλες συγκρούσεις και τις διαδηλώσεις, οι σπουδαστές της ΕΠΟΝ δημιούργησαν δίκτυα αλληλεγγύης για την υποστήριξη των αμάχων. Οργάνωσαν συλλογικές κουζίνες και προμήθευαν φάρμακα και άλλα απαραίτητα στους τραυματίες και στις οικογένειες που υπέφεραν από τον αποκλεισμό και τις μάχες. Στα Κάτω Πατήσια και την Κυψέλη, φοιτητές δημιούργησαν αυτοσχέδιες κουζίνες, μαγείρευαν για τον πεινασμένο πληθυσμό και διένειμαν τρόφιμα και φάρμακα.
Ειδική μνεία πρέπει να γίνει στις σπουδάστριες της Ιατρικής Σχολής, που εργάστηκαν ως νοσηλεύτριες. Σε πρόχειρα ιατρεία που στήθηκαν σε υπόγεια και σχολικά κτίρια, πρόσφεραν πρώτες βοήθειες σε τραυματίες των μαχών, ενώ μετέφεραν φάρμακα μέσα από εχθρικές γραμμές.
Πέρα από τις μάχες, οι σπουδαστές της ΕΠΟΝ συνέβαλαν και στην ανύψωση του ηθικού του λαού μέσω της τέχνης και της επικοινωνίας. Στο Πολυτεχνείο και τη Νομική, φοιτητές και φοιτήτριες από τις Σχολές Καλών Τεχνών δημιούργησαν αφίσες και πανό με αντικατοχικά και αντιιμπεριαλιστικά συνθήματα, ενισχύοντας το φρόνημα των πολιτών. Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα ήταν η αφίσα με το μήνυμα «Η Ελλάδα ανήκει στον λαό της!», που διανεμήθηκε κρυφά σε πολλές συνοικίες της Αθήνας, ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή του λαού στην αντίσταση.
Η δράση του Σπουδαστικού της ΕΠΟΝ στα Δεκεμβριανά ήταν καθοριστική και πολυδιάστατη. Με τη λήξη των Δεκεμβριανών νέοι και οι νέες από τις μάχες στα στενά της Αθήνας υποχώρησαν ως τη Λαμία, τραγουδώντας τον ύμνο του «Λόρδου Μπάιρον»:
Έχε γεια χαρά σπουδάζουσα γενιά,
που βγήκες στον αγώνα για τη λευτεριά,
βουνά και κάμποι και της Αθήνας όλοι οι δρόμοι αντιλαλούν,
Λόρδος Μπάιρον, λόχος ΕΛΑΣ ΕΠΟΝ
ιερός λόχος των σπουδαστών…
Στη Λαμία διαλύθηκε ο λόχος σαν στρατιωτική μονάδα. Ο αγώνας όμως θα συνεχιστεί.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν στο φύλλο 7-8 Δεκεμβρίου
Δεκεμβριανά: Το χρονικό μιας αναπόφευκτης σύγκρουσης για την εξουσία
