Ίωνας Αγγελής
Καταναλωτικό σαφάρι
Τις τελευταίες εβδομάδες σε όλες τις πλατφόρμες βρισκόμαστε ενώπιον μιας κάποιας διαφήμισης γύρω από την περιβόητη περίοδο της Βlack Friday. Το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των διαφημιστικών καμπανιών ανήκει στους μεγάλους «παίχτες» του κλάδου. Ειδικά εκείνοι, επενδύουν σημαντικά ποσά στην προώθηση αυτής της περιόδου. Ο εξ’ Αμερικής θεσμός που πρωτοήρθε στην Ελλάδα το 2016, φαίνεται πως έχει εγκαθιδρυθεί στη λογική του ελληνικού κεφαλαίου -ειδικά του τμήματος αυτού που δραστηριοποιείται στον κλάδο του λιανεμπορίου-, ως μία περίοδο-σταθμός για την ανάπτυξη της κερδοφορίας του.
Η «συνταγή» είναι απλή… Για ένα χρονικό διάστημα ο μέσος καταναλωτής έχει -επιτέλους- τη δυνατότητα να αγοράσει πιο φτηνά τα προϊόντα που χρειάζεται και να νοιώσει πως «κερδίζει». Στην πραγματικότητα, όμως, τα προϊόντα αυτά είναι ήδη άκρως υπερκοστολογημένα, μέσω του ΦΠΑ και του επιπρόσθετου κέρδους που κερδίζουν οι μεσάζοντες, αλλά ακόμα χειρότερα -πιθανότατα- υπερκοστολογούνται και λίγες μέρες πριν την Black Friday…
Συχνά, η ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου να αγοράσει αυτά που χρειάζεται, σε τιμές που αντέχει η τσέπη του, επισκιάζει την πραγματική συζήτηση γύρω από το πόσο «αληθινές» είναι άραγε οι εκπτώσεις κατά την περίοδο της Black Friday ή γιατί τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου τα ίδια προϊόντα είναι σημαντικά πιο ακριβά;
Η πραγματικότητα είναι, πως η περίοδος της Black Friday γεννήθηκε και συνεχίζει να υπάρχει, ως ένα τρικ που καταφέρνει να πείσει τις καταναλωτικές μάζες πως έχουν τη «δυνατότητα» να αγοράσουν το «κάτι καλύτερο» ή/και το «κάτι παραπάνω». Σε τελική ανάλυση, όμως, ο στόχος ήταν και παραμένει η έκρηξη των ιδιωτικών κερδών, εν μέσω ενός διαστήματος που ο μέσος καταναλωτής αγοράζει πράγματα που είτε δεν θα έπαιρνε ποτέ είτε τα πληρώνει σε τιμές -επίσης- υπερκοστολογημένες παρά τις εκπτώσεις.
Όπως πάντα στον καπιταλισμό, αυτό που πραγματικά κάνει την διαφορά για το κεφάλαιο, είναι η απόσπαση μεγαλύτερης υπεραξίας/υπερεργασίας από τους εργαζομένους τους…
Black Friday σημαίνει μαύρες βδομάδες για τους εργαζομένους
Η Black Friday, εδώ και καιρό, δεν αποτελεί μία ημέρα, αλλά «τρέχει» αρκετές εβδομάδες! Η έναρξη της Black Friday περιόδου, λοιπόν, σηματοδοτεί την έναρξη μιας μακράς περιόδου πίεσης και εντατικοποιημένης εργασίας για τους εργαζομένους σε αρκετούς κλάδους -ειδικά προφανώς του λιανεμπορίου-, η οποία φτάνει μέχρι τη λήξη των Χριστουγέννων! Κατά την περίοδο αυτή, οι συνθήκες εργασίας δυσχεραίνουν και οι ρυθμοί επιταχύνονται… Ιστορίες και γεγονότα από το εξωτερικό και την Ελλάδα, μας βοηθούν να σχηματίσουμε μία καλύτερη εικόνα…
Το πραγματικό πρόσωπο της Black Friday κρύβεται πίσω από τις επιχειρηματικές φιέστες και τις «μεγάλες» προσφορές και είναι πραγματικά μαύρο!
Όσοι έχουν δει τα χαρακτηριστικά βιντεάκια στα social media και τα κανάλια, δεν μπορούν εύκολα να ξεγράψουν από τη μνήμη τους τις χαοτικές καταστάσεις που διαμορφώνονται μέσα στα καταστήματα ενόψει της Black Friday, ειδικά στις ΗΠΑ. «Ντοπαρισμένοι» καταναλωτές, που μπορεί να περιμένουν και ώρες έξω από τα μαγαζιά για να προλάβουν τις προσφορές, καταλήγουν να ποδοπατιούνται και να πλακώνονται κυριολεκτικά μεταξύ τους. Όπως είναι φυσικό, η μανία τους παίρνει «σβάρνα» και τους εργαζόμενους, που πέρα από τον υψηλό και εντατικοποιημένο φόρτο εργασίας που τους επιβάλλεται στο πλαίσιο της Βlack Friday, έχουν να εξυπηρετήσουν και να αντιμετωπίσουν «λυσσασμένα» πλήθη πελατών.
Το πόσο κουραστικό είναι σωματικά και ψυχολογικά το να διαχειριστείς ένας άνθρωπος μία τέτοια κατάσταση είναι ευκόλως εννοούμενο… Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι καταγεγραμμένες περιπτώσεις που εργαζόμενοι τραυματίζονται, με πιο τρομακτικό παράδειγμα έναν 34χρονο εργάτη της Wal-Mart, ο οποίος το 2008 έχασε τη ζωή του, όταν ποδοπατήθηκε -στην κυριολεξία- από μία ορδή καταναλωτών.
«Crash Tests» για εργαζόμενους
Στη χώρα μας, μπορεί να μην έχουν -ευτυχώς- σημειωθεί ανάλογα περιστατικά, παρόλα αυτά φαινόμενα εργοδοτικής αυθαιρεσίας κάνουν συχνά την εμφάνισή τους. Η «παράνοια» από μεριάς διοικήσεων του κλάδου είναι ενδεικτική μέσα από τις καταγγελίες που είχαν γίνει πριν μόλις δύο χρόνια ως προς την εμπορική αλυσίδα «Κωτσόβολος», η οποία όπως αναφέρεται πραγματοποίησε «stress-test» στους εργαζόμενους της επιχείρησης, κατεβάζοντας τα ρολά και φυλακίζοντάς τους στο εσωτερικό του καταστήματος για να εργαστούν μέχρι τις 11 μ.μ., ενόψει… Black Friday! Παρόμοιες προετοιμασίες έχουν ξαναγίνει και σε άλλες εμπορικές αλυσίδες, καθώς η Black Friday αντιμετωπίζεται σαν μία «μάχη» που πρέπει να δώσει κάθε εργαζόμενος της εταιρείας! Η εξώθηση εργαζομένων του λιανεμπορίου κατά την Black Friday, έρχεται σαν επιστέγασμα της δυσχερής κατάστασης που βιώνουν οι εργαζόμενοι, με μισθούς-ψίχουλα, μη καταβολή δεδουλευμένων, απολύσεις, εργασιακή επισφάλεια, ατομικές συμβάσεις, απλήρωτες υπερωρίες, δουλειά τις Κυριακές, ορθοστασία κοκ.
Υπερωρίες και κλεμμένες Κυριακές
Τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά το πέρας της πανδημίας, ο θεσμός της «Black Friday» έχει εξελιχθεί σε διάφορα επίπεδα. Οι συνθήκες εντός των καταστημάτων είναι ασύγκριτα πιο απαιτητικές, αφού οι εργαζόμενοι πρέπει να διαχειριστούν μεγάλο όγκο πελατών, με τον άνωθεν έλεγχο να είναι πιο σκληρός. Όπως, χαρακτηριστικά, καταγγέλλουν η Ομοσπονδία Ιδιωτικών Υπαλλήλων (ΟΙΥΕ) και πρωτοβάθμια σωματεία, «οι εμποροϋπάλληλοι λόγω της περιόδου αναγκάζονται να εργάζονται με εξοντωτικά ωράρια που προσεγγίζουν τις 11-12 ώρες δουλειάς ημερησίως, τα οποία στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι αδήλωτα στο ΕΡΓΑΝΗ και φυσικά οι όποιες υπερωρίες είναι απλήρωτες».
Ακόμα, εργοδοσία και κυβέρνηση φαίνεται πως συμφωνούν πως μπροστά στις ανάγκες ιδιωτικής κερδοφορίας τα δικαιώματα των εργαζομένων δεν πιάνουν «μία». Ενδεικτικά είναι τα όσα συμβαίνουν με τις εργάσιμες Κυριακές φέτος. Παρότι, λοιπόν, θα έπρεπε με βάση τους (φυσικά αντεργατικούς και άδικους νόμους) τα καταστήματα να δουλέψουν μία Κυριακή τον Νοέμβρη και τρεις τον Δεκέμβρη, εξαιτίας του ότι η φετινή ημερομηνία της «επίσημης» Black Friday έπεσε στις 29 Νοεμβρίου, η μία Κυριακή του Νοεμβρίου μεταφέρθηκε και, πλέον, οι εργαζόμενοι καλούνται να δουλέψουν τις 4 από τις 5 Κυριακές του Δεκεμβρίου. Αξίζει, μάλιστα, να σημειωθεί πως κατά τις εργάσιμες Κυριακές αποτελεί πάγια τακτική των επιχειρήσεων να δηλώνουν τους εργαζόμενους με 5ωρη εργασία, καθώς σε αυτή την περίπτωση η νομοθεσία τους επιτρέπει να μην χορηγούν πρόσθετη ημέρα ανάπαυσης (ρεπό)!
Εργαζόμενοι – «λάστιχο»
Η εντατικοποίηση των εργαζομένων κατά την Black Friday δεν εντοπίζεται μόνο γενικά και αόριστα στον βεβαρυμμένο φόρτο εργασίας. Σε επικοινωνία με εργαζόμενους από κατάστημα του Public, μαθαίνουμε πως οι πωλητές του καταστήματος, καλούνται να αναλάβουν έξτρα πόστα από αυτά που ορίζει η σύμβασή τους, προκειμένου να καλυφθούν οι αυξημένες ανάγκες. Εν μέσω Black Friday, δηλαδή, «επιτρέπεται» να σε «χώνουν» στο ταμείο ή στην υποδοχή πελατών!
Επιπροσθέτως, ειδική μνεία αξίζει στους εποχιακούς εργαζομένους που παραδοσιακά προσλαμβάνονταν από τις διοικήσεις για ένα δεκαπενθήμερο και εκπαιδεύονται ταχύρρυθμα, ώστε να καλυφθούν τα απαραίτητα πόστα κατά την περίοδο. Φυσικά, πέρα από τους πωλητές και τα ταμεία, που αποτελούν το «πρόσωπο» του καταστήματος, επ’ ουδενί δεν πρέπει να ξεχνάμε και τους/τις εργαζόμενους/ες στις αποθήκες, τις μεταφορές, τις φορτώσεις, τις συσκευασίες, που και αυτοί με τη σειρά τους καλούνται να τα βγάλουν πέρα με ένα πολύ μεγαλύτερο αριθμό παραγγελιών.
Το κράτος διαλέγει πλευρά
Η εργοδοτική αυθαιρεσία των εξοντωτικών ωραρίων και των απλήρωτων υπερωριών, που ειδικά στις μέρες της Black Friday και των εορτών ξεπερνά κάθε όριο, δεν φαίνεται να συγκινεί το κράτος… Οι υπηρεσίες της Επιθεώρησης Εργασίας, κλείνουν τα μάτια στις παραβάσεις και δεν κάνουν συστηματικούς προληπτικούς ελέγχους για μια σειρά από λόγους. Παρά την είσοδο της ηλεκτρονικής κάρτας εισόδου και εξόδου, του πολυδιαφημισμένου «ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ», ουδεμία υπέρβαση ωραρίου δεν πρόκειται να καταγραφεί (ούτε) φέτος…
Μαχητικοί κλαδικοί αγώνες για αξιοπρέπεια!
Τα πολλαπλά κρούσματα εργοδοτικής αυθαιρεσίας κατά τις εκπτωτικές περιόδους δεν αποτελούν εξαίρεση. Είναι αντίθετα μια από τις πτυχές της συνολικής επίθεσης των εργοδοτών και του καπιταλιστικού συστήματος απέναντι στα εργατικά συμφέροντα και δικαιώματα. Η ατομική διαπραγμάτευση και η προσμονή για ένα… «έστω και λίγο καλύτερο» μέλλον δεν μπορεί να φέρει πραγματικές αλλαγές. Τα ψευτο-bonus με κριτήρια αποδοτικότητας δεν αποτελούν σανίδα σωτηρίας αλλά τρόπο διάσπασης των εργαζομένων. Οι εργαζόμενοι του λιανεμπορίου, έχουν αποκλειστικό συμφέρον μέσα από την οργάνωση τους στα σωματεία και την επιβολή των αιτημάτων τους για αύξηση των μισθών, υπογραφή αξιοπρεπούς Συλλογικής Σύμβασης και καταβολή των υπερωριών.
«Θυσία» για το κέρδος περιβάλλον και διαφάνεια
Σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα, για άλλη μια χρονιά πολλά καταστήματα προχωρούν σε ανατιμήσεις προς τα πάνω ήδη από τον Οκτώβρη, ώστε την περίοδο του Black Friday οι τιμές να πέσουν λίγο κάτω από τις αρχικές τους τιμές! Πέρυσι τον Δεκέμβρη διαπιστώθηκε πως στο ηλεκτρονικό κατάστημα του Κωτσόβολου οι πληροφορίες που παρέχονταν για συγκεκριμένα προϊόντα που πωλούνταν υπό καθεστώς ανακοίνωσης μείωσης τιμής δεν περιελάμβαναν την τιμή πώλησης πριν και μετά την εφαρμογή της έκπτωσης. Λόγω αυτού, η εταιρεία δέχθηκε πρόστιμο ύψους δύο εκατομμυρίων ευρώ! Ο ετήσιος κύκλος των εργασιών της εταιρείας -σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία- βέβαια, ανήλθε στα 735,4 εκατ. ευρώ, έναντι 664,4 εκατ. την περσινή χρονιά.
Η συνειδητή επιλογή των εταιρειών να κινηθούν αυθαίρετα στο τώρα και ας πληρώσουν και κατιτίς ως πρόστιμο στη συνέχεια, έχει μακρά ιστορία πλέον και πατάει πάνω σε νεωτερικά καπιταλιστικά δόγματα. Στην ουσία, εδράζεται σε μία βασική πεποίθηση των ισχυρών επιχειρήσεων, πως αυτό που κάνουν από τη στιγμή που επιφέρει κέρδος, δεν μπορεί να υπόκειται στις συμβατικές ρυθμίσεις (αυτές λογικά είναι για τους κοινούς θνητούς). Το λεγόμενο «move fast and break things» που αποδίδεται στον Μαρκ Ζάκερμπεργκ συμπυκνώνει αυτή την κουλτούρα. Η συμπληρωματική πλευρά αυτής της λογικής είναι αυτό που περιγράφει η Σοσάνα Ζούμποφ στο βιβλίο της Η Εποχή του Κατασκοπευτικού Καπιταλισμού, ως η λογική του «καλύτερα να ζητάς συγχώρεση παρά άδεια να κάνεις κάτι». Αν η κατάσταση ξεφύγει από κάθε όριο και οι αντιδράσεις είναι πολύ έντονες, τότε αναγνωρίζουν το λάθος τους, πληρώνουν ένα μικρό πρόστιμο και συνεχίζουν, κάνοντας παράλληλα εντατικό λόμπινγκ ώστε να μην υπάρξει πραγματικά αποτελεσματικό ρυθμιστικό πλαίσιο που θα αποτρέπει την επόμενη παρατυπία τους.
Με τον ίδιο τρόπο, λοιπόν, που οι μεγάλες εταιρείες «ξεγλιστρούν» από τις σκοτεινές ανατιμήσεις, καταφέρνουν και να κρύψουν την κουβέντα γύρω από την περιβαλλοντική καταστροφή που επιφέρει η Black Friday. Η περίοδος αυτή, σαν προμετωπίδα του σύγχρονου υπερκαταναλωτικού τρόπου ζωής αυξάνει σημαντικά την κατανάλωση πρώτων υλών αλλά και τον όγκο απορριμμάτων, πολλά εκ των οποίων αποτελούνται από μη ανακυκλώσιμα υλικά. Ταυτόχρονα, η αύξηση των online αγορών και η μεταφορά χιλιάδων παραγγελιών σε σύντομο χρονικό διάστημα αυξάνει τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα. Αλήθεια, δεν θα έπρεπε να διεξαχθούν και να γνωστοποιηθούν αναλύσεις για το οικολογικό αποτύπωμα που αφήνει η Black Friday στην Ελλάδα, ώστε να εκτιμηθεί το μέγεθος της ζημιάς; Δεν θα έπρεπε οι μεγάλες επιχειρήσεις να καταβάλλουν αυξημένο περιβαλλοντικό φόρο για μία περίοδο κατά την οποία θησαυρίζουν;
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν (23.11.24)
