Με αφορμή την πρώτη προβολή της ταινίας μικρού μήκους Δηκεοσίνι στην Αθήνα που οργάνωσαν με επιτυχία στον κινηματογράφο Τριανόν οι Αναιρέσεις, μιλάμε με τη σκηνοθέτιδα Χριστίνα Χαρχαρίδη. Το ταξίδι της ταινίας συνεχίζεται σε Κρήτη, Λάρισα, Κύπρο, Καναδά και Πορτογαλία.
Συνέντευξη στην Ιωάννα Τσιαμούρα
Η ταινία ανοίγει ένα καίριο κοινωνικό ζήτημα, αυτό της δικαιοσύνης. Ζώντας στην Αγγλία και παρακολουθώντας τις εξελίξεις στην Ελλάδα από απόσταση, τι ήταν αυτό που σε ώθησε να σχολιάσεις ένα τέτοιο ζήτημα και τι ήθελες να αποτυπώσεις με αυτή την πρώτη σου ταινία;
Υπήρξε μια πληθώρα γεγονότων που με ώθησαν να γράψω αυτό το σενάριο. Όταν είσαι στο εξωτερικό και διαβάζεις καθημερινά για το τι συμβαίνει στην χώρα σου και αυτό που διαβάζεις δεν σου αρέσει και σε κάνει να αγανακτείς, θέλεις κάπως να αντιδράσεις, να φωνάξεις, να κάνεις κάτι μπας και μπορέσεις να αλλάξεις κάπως τα πράγματα. Η τέχνη και κυρίως ο κινηματογράφος είναι ένας εξαίρετος τρόπος να εκφραστείς, να προβληματίσεις τον θεατή, να αναδείξεις γεγονότα και καταστάσεις. Υπήρξαν και ιστορίες που βίωσα μέσα από συγγενικά πρόσωπα, τα οποία ταλαιπωρήθηκαν άδικα από τη δικαιοσύνη για μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι να έρθει τελικά η δικαίωση. Δυστυχώς ακολούθησαν πολλά ακόμη που αποδεικνύουν τη συνεχή στρέβλωση του συστήματος και πρέπει να καταλάβουμε ότι όλα αυτά μας αφορούν, είναι δίπλα μας και μπορεί πολύ εύκολα να έρθει και η δική μας σειρά αν δεν αντιδράσουμε, αν δεν απαιτήσουμε το δίκαιο. Δεν γίνεται τη μία στιγμή να
ζούμε την αδικία και την επόμενη να το ξεχνάμε, να ζούμε τον παραλογισμό και το αδιανόητο και να τα αποδεχόμαστε ως κανονικότητα. Αυτό θέλησα να αποτυπώσω με την ταινία αυτή: μια αγανάκτηση και μια βαθιά λύπη για την έλλειψη ανθρωπιάς, για τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες που βιώνουν οι συνάνθρωποί μας.
Γιατί «Δηκεοσίνι»; Τελικά πού έγκειται το «λάθος» κατά τη γνώμη σου; Στην έλλειψη δικαιοσύνης; Στο ότι αυτή εκφέρεται με την ανορθογραφία που περιγράφεις και μέσα από την ταινία σου;
Νομίζω η ανορθογραφία είναι πολύ πιο τρομακτική από την απόλυτη έλλειψη. Το να ζεις σε ένα καθεστώς που προβάλλεται ως δημοκρατικό (ακόμα και με όρους αστικής δημοκρατίας) ενώ ταυτόχρονα ευθύνεται για ένα σωρό διακρίσεις ή αδικίες και παράλληλα τείνει συνεχώς να αποδυναμώνει οποιαδήποτε φωνή συλλογικής αντίδρασης στην όποια αδικία, είναι τουλάχιστον αποκαρδιωτικό. Το να μην ξέρεις πού να στραφείς σε καταστάσεις ανάγκης, να μην μπορείς να εμπιστευτείς την αρμόδια δομή που υφίσταται για να σε προστατέψει είναι το «λάθος». Δεν θα έπρεπε να είναι έτσι μια χώρα που φημίζεται για τη θέσπιση τόσων σπουδαίων αξιών.
Ο βασικός χαρακτήρας της ταινίας σου είναι η Ζωή, μια σύγχρονη εργάτρια που προσπαθεί να επιβιώσει μαζί με και για την οικογένειά της μέσα σε μια σκληρή καθημερινότητα. Για ποιο λόγο επέλεξες να μιλήσεις γι’ αυτόν τον χαρακτήρα;
Θυμάμαι να διαβάζω την υπόθεση που ενέπνευσε την ιστορία της Ζωής πριν χρόνια. Μου είχε προκαλέσει μια ασυνήθιστα μεγάλη αίσθηση θυμού, έκπληξης και ταυτόχρονα ανημπόριας. Και φυσικά, με την πάροδο του χρόνου, άκουσα αμέτρητες ακόμη ιστορίες με παρόμοιο αντίκτυπο. Παρόλα αυτά, η συγκεκριμένη είχε εντυπωθεί πολύ έντονα στο μυαλό μου ως ένα γεγονός τρομερής αδικίας που αντικατοπτρίζει την εικόνα που έχω για την σημερινή κατάσταση στη χώρα μας: οι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι δέχονται πίεση από παντού, με αποτέλεσμα να οδηγούνται μέχρι και σε «παραπτώματα» απλά για να επιβιώσουν. Και αυτά τα «παραπτώματα» να θεωρούνται τα μεγαλύτερα εγκλήματα και να τιμωρούνται σκληρά και ίσως όχι ισοδύναμα με την πράξη αυτή καθαυτή. Γι’ αυτό και την επέλεξα ως την κεντρική ηρωίδα της ταινίας.
Μπορεί εύκολα να έρθει και η δική μας σειρά αν δεν αντιδράσουμε, αν δεν απαιτήσουμε το δίκαιο
Οι δυσκολίες των νέων καλλιτεχνών και δη κινηματογραφιστών είναι σε μεγάλο βαθμό γνωστές. Ως νέα καλλιτέχνης τι θα έλεγες σ’ έναν/μία συνάδελφο που ξεκινά την πρώτη του/της ταινία;
Καταρχάς θα έλεγα «μπράβο». Δεν είναι εύκολη η διαδικασία παραγωγής μιας μικρού μήκους, παρόλο που, λόγω διάρκειας, μπορεί να θεωρείται εύκολη. Σίγουρα έχουν αλλάξει τα δεδομένα και τα μέσα με την εξέλιξη της τεχνολογίας και πλέον υπάρχουν νέες δυνατότητες. Όμως και πάλι, όταν αναλαμβάνεις την ευθύνη της δημιουργίας, αναλαμβάνεις και την ευθύνη του αποτελέσματος. Γιατί προφανώς δεν πάει κάποιος να κάνει ένα τέτοιο εγχείρημα για να το αφήσει να κάθεται σε ένα σκληρό δίσκο. Το κάνει για να το δείξει στο κοινό. Και το κοινό θα κρίνει αυτή τη δουλειά και τους ανθρώπους πίσω από αυτήν. Άρα απαιτείται ιδιαίτερη φροντίδα γι’ αυτό το αποτέλεσμα. Και η φροντίδα σημαίνει ανθρώπινο δυναμικό, εξοπλισμός, μετακινήσεις, μελέτη, αναζητήσεις και ένα σωρό άλλα. Δεν είναι ατομική δουλειά η δημιουργία, είναι συλλογική και για να γίνει σωστά, θέλει σωστούς ανθρώπους. Οπότε αν κάποιος μου ζητούσε μια συμβουλή για την πρώτη του ταινία, θα έλεγα ότι το πιο σημαντικό είναι να περιστοιχίσει τον εαυτό του από συνεργάτες που θα τον κάνουν να αισθάνεται ότι μπορεί να βασιστεί σε αυτούς, ότι θα τον στηρίξουν εκεί όπου ίσως υστερεί, ότι θα τον φροντίσουν και ότι θα υπάρχει η απαραίτητη επικοινωνία. Κι αυτά είναι σημαντικά όχι μόνο για την πρώτη του ταινία, αλλά για κάθε μετέπειτα δουλειά, και φυσικά, για την ίδια τη ζωή.
Τι θεωρείς ενδιαφέρον στη νέα πολιτιστική παραγωγή και τι ίσως θεωρείς ότι λείπει ή υποεκπροσωπείται;
Μιλώντας κινηματογραφικά και τηλεοπτικά, γιατί το θέατρο και η μουσική είναι πολύ διαφορετικοί πολιτιστικοί κλάδοι, μου κάνει τρομερή εντύπωση η στροφή στο παλιό και δοκιμασμένο και η τόσο διαφορετική αντιμετώπιση αυτού από το σημερινό κοινό. Υπάρχει φοβερός κορεσμός πλέον στη δημιουργία, όμως παρατηρώ ότι ένα μεγάλο ποσοστό είναι αναπαραγωγές της ίδιας συνταγής που πέτυχε μια φορά και θεωρείται ότι θα πετύχει πάλι. Αν πάρουμε για παράδειγμα τις ταινίες δράσης, θα δούμε ότι πριν από 20-25 χρόνια, ο κόσμος τις αντιμετώπιζε με ενθουσιασμό. Τώρα θα τις δει μεν, όμως δεν θα ενθουσιαστεί. Είναι τα ίδια και τα ίδια, απλώς με άλλα ονόματα. Και τέτοιες προτάσεις στηρίζονται γιατί ακριβώς ακολουθούν τη δοκιμασμένη συνταγή και όλους τους κανόνες, και στο τέλος, νιώθω ότι έχει αλλάξει και η αντίληψη περί επιτυχίας: δεν νοιάζονται οι φορείς για το αν η δουλειά συγκινήσει το κοινό, αν του προκαλέσει συναισθήματα. Νοιάζονται για το αν θα κόψει εισιτήρια, αν θα βγάλει λεφτά, αν θα έχει τηλεθέαση. Είναι όλα νούμερα. Και ίσως να ήταν πάντα, όμως δύο δεκαετίες πριν δεν υπήρχε τόση ακατάπαυστη παραγωγή ούτε τόσο εύκολη πρόσβαση σε τόσο πολύ υλικό. Τώρα με τις αμέτρητες πλατφόρμες, υπάρχει άπλετη πληροφορία στα χέρια μας και αυτό σε κατακλύζει. Και κάπως έτσι κατακλύζονται ίσως και οι δημιουργίες μεταξύ τους. Μέσα στον τόσο θόρυβο, χάνονται δουλειές που δίνουν περισσότερη έμφαση στο συναισθηματικό και ίσως κοινωνικό αντίκτυπο, δουλειές τις οποίες προσωπικά θεωρώ επιτυχείς. Αυτό πιστεύω ότι λείπει στο χώρο. Οι δημιουργίες που είναι ειλικρινείς.
Τι αποκόμισες από αυτή τη δημιουργική διαδικασία που ήταν και η πρώτη σου απόπειρα για μια ταινία μικρού μήκους;
Πολλά. Έμαθα πολλά για τον εαυτό μου, τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Έφτασα σε σημεία που νόμιζα ως οριακά, με τρομερή σωματική και ψυχολογική πίεση, για να ανακαλύψω ότι δεν ήταν οριακά, άντεχα να πάω και παραπέρα. Δεν υπάρχει καλύτερο σχολείο από την ίδια την εμπειρία. Καλή και η θεωρία, αλλά η αφομοίωση της πληροφορίας είναι πολύ πιο ολοκληρωμένη όταν προέρχεται από βίωμα. Και φυσικά, αυτό που κρατάω πιο πολύ απ’ όλα είναι οι άνθρωποι με τους οποίους δούλεψα. Άνθρωποι που χαίρομαι να αποκαλώ «φίλους», που μπορούμε να μιλάμε στο τηλέφωνο, να λέμε τα νέα μας πέρα από αυτή την κοινή μας δουλειά και να υπάρχει μια ειλικρινής αλληλοεκτίμηση και, γιατί όχι, αγάπη. Για μένα δεν υπάρχει καλύτερο δώρο από αυτό.
Η ταινία έχει ήδη ταξιδέψει… Ποιες είναι οι επόμενες στάσεις;
Μέχρι τώρα είχαμε τη χαρά να μας φιλοξενήσει το Taratsa Film Festival στη Βελίκα, η Φιλοπρόοδος Ένωση Ξάνθης στα πλαίσια των Γιορτών Παλιάς Πόλης και οι Αναιρέσεις με την πρώτη μας προβολή στην Αθήνα. Από εκεί και πέρα ήδη γνωρίζουμε αρκετούς προορισμούς για τους επόμενους μήνες: τέλη Σεπτεμβρίου σαλπάρουμε για Κρήτη στο Φεστιβάλ Αναιρέσεων, τον Οκτώβριο ταξιδεύουμε στον αγαπημένο Καναδά στο Greek International Festival Tour of Canada αλλά και στα Χανιά στο Chania Film Festival, τον Νοέμβριο στην Κύπρο στο Cyprus International Film Festival και στη Λάρισα στο Larissa International Film Festival και το Δεκέμβριο στη Λισαβόνα στο Lisbon Film Rendezvouz. Και αναμένουμε και αρκετές ακόμη απαντήσεις από φεστιβάλ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
