Μπάμπης Συριόπουλος
Η αριστερά δεν μπορεί να δώσει απαντήσεις προς όφελος της εργαζόμενης πλειονότητας αν δεν δείχνει το δρόμο της ανατροπής του καπιταλισμού. Δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν οι πολεμικές εξορμήσεις του κεφαλαίου στο εξωτερικό και στο εσωτερικό χωρίς την ύπαρξη ισχυρής αντικαπιταλιστικής κομμουνιστικής αριστεράς ανεξάρτητης από κάθε καπιταλιστικό μπλοκ παγκόσμια και κάθε αστικό πόλο σε κάθε χώρα.
Τα «γρανάζια της ιστορίας» βρίσκονται σε κίνηση
Στις 13 Σεπτέμβρη 2023 η πρόεδρος της ΕΕ Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην ομιλία της στο Στρασβούργο για την κατάσταση της «Ένωσης» προσπάθησε να απαντήσει στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ, στον ανταγωνισμό με την Κίνα, στην κλιματική αλλαγή, στην ψηφιακή τεχνολογία και τεχνητή νοημοσύνη, στη μετανάστευση, στον πόλεμο στην Ουκρανία κ.λπ. Μεταξύ πολλών άλλων αναφώνησε πως «Ήρθε η ώρα να διευκολύνουμε την επιχειρηματική δραστηριότητα στην Ευρώπη!» Αναφερόμενη στον πόλεμο που «διεξάγει η Ρωσία» και τις «τεράστιες ανησυχίες» που εγείρονται σε χώρες «από την Κεντρική Ασία έως τον Ινδοειρηνικό» διαπίστωσε ότι «τα γρανάζια της ιστορίας βρίσκονται σε κίνηση» και για όποιον δεν κατάλαβε ζητωκραύγασε «Slava Ukraini»! (Ζήτω η Ουκρανία)!
Στη χώρα μας από την 1η Ιούλη ήρθε η εξαήμερη εργασία όχι μόνο για επιχειρήσεις που είναι από τη φύση τους συνεχούς λειτουργίας, αλλά και για όσες μπορούν να είναι. Μια ακόμα επέκταση των ωρών εργασίας έρχεται να προστεθεί στην εργασιακή ζούγκλα. Ταυτόχρονα, για την εφαρμογή της ψηφιακής κάρτας εργασίας ορίζεται ότι η σήμανσή της «θα πρέπει να είναι σύμφωνη με την πραγματική έναρξη ή την πραγματική λήξη της απασχόλησης» χωρίς να υπολογίζεται ο χρόνος προετοιμασίας εντός της επιχείρησης. Παρά τις τεχνολογικές δυνατότητες για μείωση του εργάσιμου χρόνου και παρά τις προφητείες για «το τέλος της εργασίας», το κεφάλαιο προσπαθεί να «βγάλει κι απ’ τη μύγα ξύγκι».
Το μέλλον που επιφυλάσσει ο σύγχρονος καπιταλισμός είναι πόλεμοι στο εξωτερικό και βάθεμα της εκμετάλλευσης στο εσωτερικό, και τα δύο με άμεσο ή απώτερο σκοπό το κέρδος.
Επαναστατικός δρόμος κόντρα στον ρεαλισμό της υποταγής
Οι πολεμικές συγκρούσεις με αυξανόμενο το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου, το βάθεμα της εκμετάλλευσης, η φτώχια και η ανισότητα, η κλιματική κρίση, ο κρατικός αυταρχισμός και η «κοινωνία της επιτήρησης», η άνοδος της ακροδεξιάς δεν είναι πρόσκαιρα ή τυχαία φαινόμενα αλλά απορρέουν ακριβώς από την ουσία του σύγχρονου καπιταλισμού. Ποια είναι η απάντηση σ’ αυτούς που γυρίζουν «τα γρανάζια της ιστορίας» αλέθοντας ανθρώπους, καθώς αυτά δεν γυρίζουν ποτέ μόνα τους;
Η αριστερά σε μεγάλο βαθμό συστρατεύεται με τις αστικές τάξεις στο κλίμα πολεμικής προετοιμασίας με ή χωρίς αστερίσκους. Στη Γαλλία το Νέο Λαϊκό Μέτωπο δεσμεύεται «να υπερασπισθεί σθεναρά την κυριαρχία και την ελευθερία του ουκρανικού λαού» και να διασφαλίσει την αποστολή των «απαραίτητων» όπλων προς το Κίεβο. Στην Ελλάδα η κεντροαριστερά και η αριστερά του -ΚΚΕ συμπεριλαμβανομένου- συναγωνίζονται σε επίδειξη εθνικής πλειοδοσίας και προβολής των «κυριαρχικών δικαιωμάτων» της ελληνικής αστικής τάξης απέναντι στις ανταγωνίστριές της.
Απέναντι στην ελαστική εργασία, στη λιτότητα, στην απελευθέρωση-εμπορευματοποίηση-ιδιωτικοποίηση κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών, δεν τολμούν να ορθώσουν ανάστημα στα αστικά συμφέροντα και στους θεσμούς (ΕΕ, ΕΚΤ, ευρωζώνη) που τις επιβάλλουν. Συνήθως δεν τολμούν ούτε να κατονομάσουν τις αιτίες των προβλημάτων, τον καπιταλισμό, την αστική εξουσία και τα στηρίγματά τους. Στη Γαλλία μιλάνε για μακρονισμό και λεπενισμό, στην Ελλάδα για την «Μητσοτάκης ΑΕ», δεν τολμάνε να μιλήσουν για καπιταλισμό, ούτε καν για νεοφιλελευθερισμό.
Τα μέσα που προτείνονται για τη λύση των προβλημάτων είναι αυστηρά εντός του αστικού κοινοβουλευτισμού, συνήθως η προοπτική σχηματισμού μιας κυβέρνησης σε διάφορες εκδοχές, αριστερής, αντινεοφιλελεύθερης, αντιμνημονιακής, αντιδεξιάς, προοδευτικής κ.λπ. Σε κάθε περίπτωση ο δρόμος της κοινοβουλευτικής ενίσχυσης του κόμματος ή των κομμάτων είναι το «σιδερένιο κλουβί» στο οποίο είναι εγκλωβισμένη η σύγχρονη αριστερά. Αντί για την επαναστατική αξιοποίηση του κοινοβουλίου -ακόμα και σε αντίξοες συνθήκες- όπως αυτή που έκαναν οι μπολσεβίκοι και ο Λένιν πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση, η σημερινή αριστερά «αξιοποιεί» το λαϊκό κίνημα και την εξωκοινοβουλευτική δράση εντάσσοντάς σε αστικοδημοκρατικά πλαίσια. Αυτή η μεταρρυθμιστική τακτική στους στόχους και στον δρόμο έχει επικρατήσει απαρέγκλιτα εδώ και δεκαετίες ώστε έχει καταστεί αυτονόητη και αδιαμφισβήτητη. Οποιοδήποτε άλλο πολιτικό σχέδιο ή πρόταση απορρίπτεται ως «ιδεολογικό», μη ρεαλιστικό κ.λπ.
Παρά την επίκληση της σύγχρονης πραγματικότητας, των αλλαγών που έχουν συμβεί, της ανάγκης προσαρμογής στις νέες συνθήκες, παρά το ανάθεμα στον δογματισμό και την αποστέωση, παρά τους ύμνους στο κάθε είδους «νέο», η σύγχρονη αριστερά μοιάζει πολύ με τους Γέρους του νησιούτου Κ. Βάρναλη: «Σκέψη, βουλή και λόγο τα φοβούνται. / Στα νιάτα τους, που κοχλακούσε το αίμα, / σκεφτήκαν μια φορά και μετανιώσαν / μιλήσανε και χάσαν τη μιλιά τους».
Η αριστερά δεν μπορεί να δώσει απαντήσεις προς όφελος της εργαζόμενης πλειονότητας αν δεν δείχνει το δρόμο της ανατροπής του καπιταλισμού. Δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν οι πολεμικές εξορμήσεις του κεφαλαίου στο εξωτερικό και στο εσωτερικό χωρίς την ύπαρξη ισχυρής αντικαπιταλιστικής αριστεράς ανεξάρτητης από κάθε καπιταλιστικό μπλοκ παγκόσμια και κάθε αστικό πόλο σε κάθε χώρα. Πρώτα απ’ όλα είναι αναγκαία η ύπαρξη μιας κομμουνιστικής οργάνωσης, που να είναι εξαρχής συγκροτημένη πάνω στους σκοπούς της κατάργησης της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και της εκμετάλλευσης. Απέναντι στην απαξίωση των «τελικών» σκοπών από τη σύγχρονη αριστερά είτε για μια άμεση κυβερνητική πρόταση είτε για μια άμεση κινηματική απάντηση είτε -το πιο συχνό- και για τα δύο μαζί, εμείς επιστρέφουμε στη Ρόζα Λούξεμπουργκ: «Το κίνημα ως τέτοιο, χωρίς σχέση με τον τελικό στόχο, το κίνημα ως αυτοσκοπός δεν είναι για μένα τίποτα, ο τελικός στόχος είναι για μας τα πάντα».
Η Πρωτοβουλία για σύγχρονο κομμουνιστικό πρόγραμμα και κόμμα έχει δρομολογήσει τη διαδικασία που θα οδηγήσει στην ίδρυση νέας κομμουνιστικής οργάνωσης. Στα κείμενα εργασίας που ήδη έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της Πρωτοβουλίας το κέντρο είναι η καθολική κοινωνική απελευθέρωση που αντιπροσωπεύει ο κομμουνισμός, η αναγκαία αντικαπιταλιστική επανάσταση και ο επαναστατικός δρόμος για τη ζωή της εργατικής τάξης και των φτωχών μεσαίων στρωμάτων σήμερα. Δεν είναι μια κυβερνητική πρόταση ή απλά μια πρόταση κοινοβουλευτικής ενίσχυσης αλλά είναι μια άμεση πρόταση με αξία χρήσης σήμερα. Έχει θεωρητικά και ιδεολογικά προαπαιτούμενα αλλά είναι προσανατολισμένη στην κομμουνιστική πολιτική. Είναι προσανατολισμένη στους στρατηγικούς σκοπούς ακριβώς για να υπάρχουν αγώνες και κατακτήσεις σήμερα.
Ένας τέτοιος προσανατολισμός για παράδειγμα είναι αναγκαίος για την αντίθεση και την αποτροπή των πολεμικών συγκρούσεων. Χωρίς διεκδίκηση απεμπλοκής από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ που γυρίζουν «τα γρανάζια της ιστορίας» από την πλευρά του «Δυτικού» μπλοκ, είναι υποκριτική κάθε υποτιθέμενη αντίθεση στον πόλεμο. Χωρίς διεθνιστική αντίθεση στους αστικούς ανταγωνισμούς στα Βαλκάνια και στην Ανατ. Μεσόγειο, χωρίς αντιπαράθεση με τα «κυριαρχικά δικαιώματα» των αστικών τάξεων η αριστερά απλά βάζει πλάτη σε νέες ενδεχόμενες συγκρούσεις που δεν έχουν καμιά σχέση με τα συμφέροντα των λαών.
Η κομμουνιστική κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας δεν είναι μόνο μια επαγγελία για το μέλλον κατάλληλη για καταστατικά, διακηρύξεις και ντοκουμέντα συνεδρίων· είναι μια κατεύθυνση αναγκαία σήμερα για την πάλη ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις. Αλλιώς ακόμα και σε ηρωικούς αγώνες όπως αυτός των εργατών της ΛΑΡΚΟ η μόνη διεκδίκηση που απομένει είναι η αναζήτηση ενός αφεντικού που να διασφαλίζει καλούς όρους για τους εργαζόμενους.
Η ανάγκη της επαναστατικής τομής δεν είναι απλά μια διαπίστωση προερχόμενη από την πείρα 150 και πάνω χρόνων κοινωνικών συγκρούσεων και ταξικής πάλης, ο επαναστατικός δρόμος και τακτική είναι άμεση πρόταση παρά τα όσα λένε οι «Γέροι του νησιού». Οι επαναστάσεις που έχουν γίνει και η επαναστατική απειλή γενικότερα έχουν συνεισφέρει στις κοινωνικές και δημοκρατικές κατακτήσεις πολύ περισσότερα από τον «μεταρρυθμιστικό» ρεαλισμό και τις κυβερνήσεις που αφήνουν πίσω τους συντρίμμια, απογοήτευση, αποστράτευση ανοίγοντας το δρόμο για αντιδραστικές λύσεις. Η κατεύθυνση πρέπει να αντιστραφεί για την εργατική τάξη και τον κόσμο της αριστεράς και του κινήματος∙ όχι με ποιους κοινοβουλευτικούς συσχετισμούς και με ποια κυβέρνηση θα ικανοποιηθεί το ένα ή το άλλο αίτημα, θα αποτραπεί το ένα ή το άλλο μέτρο και θα ανακοπεί ο οδοστρωτήρας του επελαύνοντος καπιταλισμού της εποχής μας, αλλά με ποιο κίνημα, με ποιους πολιτικούς στόχους και ποια οργάνωση η εργαζόμενη πλειονότητα θα απειλήσει την αστική τάξη ώστε να υποχρεωθεί σε μικρές ή μεγάλες υποχωρήσεις, ανεξάρτητα από την κυβέρνηση που θα βρίσκεται στο τιμόνι της αστικής εξουσίας. Οι εργατικές ανάγκες μόνο με τον «μαζικό εκβιασμό» και την ανατρεπτική πάλη μπορούν να ικανοποιηθούν και όχι με λύσεις αναστύλωσης του αστικού κομματικού συστήματος.
Κομμουνιστικό σχέδιο και υποκειμενικές προϋποθέσεις
Η αναγκαία μάχη για την αλλαγή των συνειδήσεων
Είναι αλήθεια ότι ένα κομμουνιστικό πολιτικό σχέδιο, με την αντικαπιταλιστική αριστερά και ένα ανατρεπτικό εργατικό κίνημα για να παίρνει σάρκα και οστά απαιτείται αλλαγή σελίδας από τον σημερινό καταθλιπτικό κοινωνικό συσχετισμό της αστικής ηγεμονίας και του ΤΙΝΑ. Αυτό το σχέδιο απαιτεί ρήξεις πρώτα απ’ όλα στις συνειδήσεις, ταυτόχρονα όμως είναι το μόνο που μπορεί να δημιουργήσει αυτές τις ρήξεις. Για τα διάφορα σχέδια της κυβερνώσας κεντροαριστεράς και της κομματικής κοινοβουλευτικής ενίσχυσης -που δεν επιδιώκουν και δεν οδηγούν σε ρήξεις με το κεφάλαιο και την πολιτική του- δεν χρειάζονται ανατροπές στην αντίληψη, στις ιδέες και στην οργάνωση της εργατικής τάξης και του λαού. Αντίθετα αρκούν η οργή και η δυσαρέσκεια, η ανάθεση με εν λευκώ εξουσιοδότηση, οι περιορισμένοι στόχοι και ένα «περιορισμένο» κίνημα.
Η μεταρρυθμιστική αριστερά δικαιολογείται για τη δική της ατολμία και υποταγή καλυπτόμενη πίσω από τους κοινωνικούς συσχετισμούς, την αστική ιδεολογική ηγεμονία, την αποπολιτικοποίηση και αδιαφορία, τον ατομικισμό, τον ανορθολογισμό, τις εθνικιστικές αντιλήψεις κ.λπ. Τα σχέδια πρέπει να υλοποιηθούν με αυτόν το λαό και όχι με κάποιον άλλο, αποφαίνονται. Η μεταρρυθμιστική αριστερά βέβαια έχει συμβάλλει στην κυριαρχία της αστικής πολιτικής και μετά κοιτά τα αποτελέσματα κάνοντας την ανήξερη.
Για την κομμουνιστική πολιτική όμως είναι δεδομένο ότι δεν μπορεί να κάνει βήματα αν δεν αλλάζει ταυτόχρονα και ο «λαός». Πως είναι δυνατή η αλλαγή των συνθηκών χωρίς να αλλάζουν και οι άνθρωποι; Γι αυτό ακριβώς η επαναστατική αριστερά πρέπει να πηγαίνει και κόντρα στο ρεύμα, να επιδιώκει να εκφράζει την κοινωνική πλειοψηφία αλλά να μη φοβάται να είναι μειοψηφία. Η θεωρία, η μάχη των ιδεών, ο επαναστατικός μαρξισμός δεν είναι περιττή πολυτέλεια.
Η ιστορία χωρίς εξιδανίκευση με τα μάτια στο μέλλον
Ο κομμουνισμός, το εργατικό κίνημα, η επανάσταση δεν ξεκινούν από το μηδέν. Έχουν πίσω τους πάνω από 150 χρόνια εμπειρίας. Η στάση απέναντι στο ιστορικό παρελθόν είναι ενδεικτική για τις πολιτικές επιλογές στο παρόν. Η μεταρρυθμιστική αριστερά συχνά απαξιώνει τις επαναστάσεις του παρελθόντος θεωρώντας τες τυχοδιωκτισμούς που οδήγησαν σε τραγωδίες. Άλλες φορές τις τιμάει -ιδίως σε επετείους- αλλά σαν κάτι που έγινε σε μιαν άλλη εποχή που έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Η νοσταλγία συμβαδίζει μαζί με την άρνηση οποιασδήποτε επαναστατικής δυνατότητας σήμερα. Άλλα ρεφορμιστικά ρεύματα με κομμουνιστικές διακηρύξεις μιλούν στο όνομά τους, ορκίζονται στα σύμβολά τους για να καλύψουν την απουσία επαναστατικής πολιτικής σήμερα.
Μια νέα κομμουνιστική προσπάθεια δεν μπορεί παρά να κρατάει το κεκτημένο της επαναστατικής δυνατότητας και αναγκαιότητας να θεωρεί κομμάτι της την Οκτωβριανή Επανάσταση, την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ, τις επαναστατικές απόπειρες όπου γης (Κίνα, Κούβα κ.α.). Παρά την κατάληξή τους, οδήγησαν σε πολύ σημαντικές θετικές αλλαγές στις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων και κυρίως έφεραν στο προσκήνιο την δυνατότητα για μια ριζικά διαφορετική ζωή και οργάνωση της κοινωνίας. Την ίδια στιγμή δεν μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια μπροστά στις ελλείψεις, τις αντιφάσεις, τους στρεβλούς δρόμους και πρακτικές που ενυπήρχαν στις κοινωνίες του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και στον εκφυλισμό τους σε ιδιότυπα εκμεταλλευτικά καθεστώτα.
Σε κάθε περίπτωση, δεν αντιμετωπίζουμε τους κοινωνικούς αγώνες σε ιστορικές καμπές με εξιδανίκευση, αλλά αναζητώντας το γενικό που βρίσκεται σε κάθε συγκεκριμένη συγκυρία. Πάνω απ’ όλα τις δυνατότητες και τις απαντήσεις από τη σκοπιά του επαναστατικού δρόμου.
