Ο σπουδαίος μουσικοσυνθέτης πέθανε σαν σήμερα, πάντα κοινωνικά ενεργός, πριν 30 χρόνια στις 15 Ιουνίου
του 1994.
Θα αδικούσαμε τον Μάνο Χατζιδάκι αν τον κατατάσσαμε στις γραμμές της αστικής τάξης ή ακόμα και της «δεξιάς παράταξης». Το έργο του υπερβαίνει τους εύκολους χαρακτηρισμούς.
Ιδίως στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, με το έργο του στο Τρίτο Πρόγραμμα, ο Μάνος Χατζιδάκις πολύ συχνά έπαιρνε θέση για τις λεγόμενες «δημόσιες υποθέσεις» – και συχνά το έκανε με τόλμη και πέρα από την πεπατημένη. Η συμμετοχή του στην εθνική αντίσταση στις τάξεις της ΕΠΟΝ τον σημάδεψε παρά την αποστασιοποίηση του από το ΕΑΜ μετά το 1946 και τη μετέπειτα συντηρητικοποίηση του.
Όπως είχε πει ο ίδιος: «Είχα μια μικρή απογοήτευση ως προς την παράταξη που εκπροσωπούσε το ΕΑΜ, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι άλλαξα παράταξη. Δεν έγινα χίτης. Απλούστατα δεν μετείχα πλέον στην ενεργό πολιτική ζωή του τόπου μέσα από την παράταξη που έκανε την Αντίσταση. Αλλά οι φίλοι μου ήταν πάλι οι ίδιοι. Οι σύντροφοι των νεανικών μου χρόνων».
Δεν άλλαξε το σύστημα «από τα μέσα» ο Χατζιδάκις. Όμως πρόσφερε μια ανάσα δροσιάς και ελευθερίας σε πολλούς. Αξίζει να επισημάνουμε το ενδιαφέρον του για τους νέους καλλιτέχνες, καθώς και την πληθωρική κοινωνικότητά του. Δεν ήταν κλεισμένος σε κάποιον «ελεφάντινο πύργο». Έβλεπε πάντα με αγάπη και ενδιαφέρον τους αγώνες των νέων ανθρώπων για μια καλύτερη ζωή και στεκόταν στο πλευρό των διαδηλωτών απέναντι στην καταστολή του κράτους. Σε κείμενό του για την επίθεση της αστυνομίας σε διαδήλωση αναρχικών ενάντια στη φυλάκιση του Ν. Παπαματθαίου το 1986 σημείωνε: «Κορίτσια κι αγόρια με γυαλιά, έτσι καθώς κοιτάτε με απορία κι αγανάκτηση για ό, τι συμβαίνει γύρω σας, είμαι μαζί σας. Και σας αγαπώ.»
Ο Μάνος Χατζιδάκις είχε την τύχη να γράψει σε μια εποχή πολιτιστικής άνθησης και να συνεργαστεί με σπουδαίους δημιουργούς όπως ήταν ο Κάρολος Κουν και ο Νίκος Γκάτσος. Ήταν η εποχή που επουλώνονταν οι πληγές του πολέμου, μια εποχή συλλογικής αισιοδοξίας και μιας αίσθησης ότι το αύριο θα είναι καλύτερο από το χθες και το σήμερα. Όχι πως ήταν όλα ρόδινα αφού η πληγή της μετανάστευσης ήταν ανοιχτή ενώ ανάπηρη ήταν και η μεταπολεμική δημοκρατία. Να σημειώσουμε ότι ο Μάνος Χατζιδάκις δεν εκπροσωπούσε αλλά διασταυρώθηκε γόνιμα με το ισχυρό ρεύμα της αναγέννησης του λαϊκού τραγουδιού από τα τέλη της δεκαετίας του ’50 και την πρώτη επταετία του ’60. Ο ίδιος αποκήρυξε τα ελαφρά τραγουδάκια που έγραψε για τον ελληνικό κινηματογράφο, εξηγώντας ότι το έκανε αποκλειστικά για λόγους βιοπορισμού.
Μετά το 1974, ο Μάνος Χατζιδάκις έγραψε αριστουργηματικά τραγούδια και κύκλους τραγουδιών, συχνά με αιχμηρό κοινωνικό περιεχόμενο, όπως ο «Κεμάλ».
Δεν είναι μόνο η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι που άντεξε στον χρόνο. Στον χρόνο άντεξαν και τα κείμενά του, που φιλοξενούνται σε δύο βιβλία, Τα σχόλια του Τρίτου και Ο καθρέφτης και το μαχαίρι, που έχουν και σήμερα πολλά να μας διδάξουν.
Τις πολιτικές του πεποιθήσεις τις είχε περιγράψει ως εξής:
«Είμαι δημοκράτης αστός, ουμανιστής και αναθεωρητής της δεξιάς […]. Ποτέ δεν υπήρξα αντικομμουνιστής […]. Εγώ περιέχω και τον αριστερό. Ο αριστερός όμως δεν με περιέχει.». Το σίγουρο είναι πως η τέχνη του Χατζιδάκι δεν φέρει «δεξιό» πρόσημο – εξάλλου, αυτή είναι η δύναμη της μεγάλης τέχνης όλων των εποχών, δηλαδή να υπερβαίνει την πολιτική τοποθέτηση του δημιουργού της, και χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Μπαλζάκ, όπως είχε επισημάνει ο Ένγκελς.
Επίκαιρη όσο ποτέ παραμένει η προειδοποίηση του για την κανονικοποίηση του φασισμού και για το πρόσωπο του τέρατος που «προΐσταται, ελέγχει και μας κυβερνά» και όταν πάψει να μας τρομάζει, «τότε είναι που πρέπει να φοβόμαστε… γιατί αυτό σημαίνει ότι έχουμε αρχίσει να του μοιάζουμε.»