Έκτωρ-Ξαβιέ Δελαστίκ
Παρακολουθώντας τα βραδινά δελτία ειδήσεων, κάνουμε μια ιδιαίτερη παρατήρηση όσον αφορά την κάλυψη της γενοκτονίας που συντελείται στη Γάζα. Με πιο πρόσφατο παράδειγμα τα δελτία που κάλυψαν την αρχή των επιθέσεων του Ισραήλ εναντίον του Ιράν, η φυσιολογική ροή του διεθνούς δελτίου σχεδόν διακόπτεται σε ρυθμό και θεματολογία. Από την κάλυψη των γεγονότων, περνούμε σε κάποιον πολεμικό αναλυτή ο οποίος κάνει παρουσίαση των βαλλιστικών πυραύλων που μπορεί να χρησιμοποιούνταν στα πλήγματα. Η ομοιότητα με εκπομπές τελεμάρκετινγκ είναι εντυπωσιακή. Τις περισσότερες φορές μάλιστα, υπάρχουν και με την άδεια του ισραηλινού στρατού φωτογραφίες ή και πλάνα από μέρη του εξοπλισμού, πρακτική αδιανόητη υπό φυσιολογικές συνθήκες στρατιωτικών ζωνών. Ακόμα εντυπωσιακότερο (και αναμενόμενο μόνο για όσους έχουν ασχοληθεί με πολεμικά θέματα) είναι το μοτίβο εμφάνισης τέτοιας «γκρίζας πολεμικής διαφήμισης». Στα πλαίσια των επιχειρήσεων του Ισραήλ στη Γάζα μπορούμε εύκολα να χαρτογραφήσουμε τους ρυθμούς αυτής της κάλυψης: κάθε φορά που τηλεγραφείται από την κυβέρνησή του πως ξεκινά μια διακριτή φάση πολεμικών επιχειρήσεων, ακολουθεί ένα σετ διαφημιστικών ενός ή δύο οπλικών συστημάτων.
Το ψηφιδωτό στο οποίο ταιριάζει αυτή η παρατήρηση μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο υπό το πρίσμα της σχέσης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στο χώρο των ισραηλινών πολεμικών εξοπλισμών. Η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ έγινε με τα πολιτικά και στρατιωτικά στελέχη να αποτελούν μια πολύ ομογενή ομάδα Εβραίων κυρίως ευρωπαϊκής καταγωγής, η οποία οργάνωσε την κρατική δομή σε μια βαθιά μιλιταριστική βάση. Η κυβερνητική εξουσία, η στρατιωτική εξουσία και η πολεμική βιομηχανία βρίσκονταν από την αρχή σε πολύ σφιχτό εναγκαλισμό όσον αφορά τη χάραξη κρατικής πολιτικής ακριβώς επειδή υπήρχαν εκ κατασκευής ανοιχτές θύρες μεταξύ τους. Αυτή η σχέση αποκτά μια νέα σημασία όταν η πρώτες γενιές στρατιωτικών στελεχών αρχίζουν να αποσύρονται ως πεπαλαιωμένοι, μπορώντας να βρουν ελκυστικές θέσεις μόνο στις εταιρίες της πολεμικής βιομηχανίας, όπου οι επαφές και το κύρος που διατηρούν μπορούν να εξασφαλίσουν εξοπλιστικά συμβόλαια. Δημιουργείται έτσι ένα στρώμα επιθετικά απογοητευμένων στρατηγών υπό την πίεση τριών παραγόντων. Πρώτον, της ανάδειξης νέων τεχνολογιών οι οποίες τους αποκλείουν από ηγετικές θέσεις χωρίς επανεκπαίδευση. Δεύτερον, της επέλασης του νεοφιλελευθερισμού ο οποίος επιβάλλει αύξηση του ιδιωτικού τομέα σε βάρος του δημοσίου, εξέλιξη που αφορά και τον εξοπλιστικό τομέα, ο οποίος ήταν κρατικά ελεγχόμενος στην αρχή. Τρίτον, της απορρόφησης κατά τις δεκαετίες του ‘80 και ‘90 των Εβραίων μεταναστών μεσανατολικής καταγωγής, η οποίοι απαιτώντας πολιτική εκπροσώπηση διαταράσσουν αναγκαστικά την πολιτική ομοιογένεια και την κατανομή θέσεων πάνω στην οποία δομήθηκε η προηγούμενη εποχή.
Αυτές οι δεκαετίες συμπίπτουν με τη σταδιακή ιδιωτικοποίηση του εξοπλιστικού τομέα. Δυο χρονολογίες-σταθμοί αυτής πορείας: Το 1973, μεσούντος του πολέμου, οι Η.Π.Α. ξεκινούν την προμήθεια του Ισραήλ με δωρεάν οπλισμό και του επιτρέπουν την ανάπτυξη πολεμικής βιομηχανίας, οπότε και εμφανίζονται οι πρώτες πλήρως ιδιωτικές πολεμικές βιομηχανίες. Το 2018 συγχωνεύονται η πρώτη και η τέταρτη σε μέγεθος εταιρίες (Elbit Systems και I.M.I.), ώστε πλέον η μεγαλύτερη παραγωγός όπλων στο Ισραήλ είναι ιδιωτική. Σήμερα το Ισραήλ μετρά περίπου 600 ιδιωτικές εξοπλιστικές εταιρίες, κάποιες ελεγχόμενες από πρώην στρατηγούς, μερικοί εκ των οποίων υπήρξαν και πολιτικά στελέχη. Η γενοκτονία στη Γάζα αποτελεί όμως ένα νέο σημείο καμπής για τις σχέσεις των ιδιωτικών εξοπλιστικών εταιριών με τον κρατικό μηχανισμό. Πλέον, στελέχη ιδιωτικών εταιριών προσφέρουν υπηρεσίες και τεχνογνωσία, βρίσκονται εντός στρατιωτικών συνεδριάσεων, με στρατιωτική διαβάθμιση και έχουν όχι απλώς μισθοφορική σχέση, αλλά συμμετέχουν ενεργά στο σχεδιασμό πολεμικών επιχειρήσεων. Η υπάρχουσα ιδιωτική τεχνογνωσία αυτή περιλαμβάνει, εκτός από παραδοσιακό εξοπλισμό, υπηρεσίες εντοπισμού προσώπων και προσωπικών δεδομένων, όπως π.χ. η εταιρία Verint [α]. Εκτιμούμε πως αποτελούν τουλάχιστον αναπόσπαστο μέρος της τεχνογνωσίας πάνω στην οποία βασίζονται συστήματα μηχανικής μάθησης με τα οποία αυτοματοποιείται η αναγνώριση στόχων (σύστημα «Habsora») [β] και οι βομβαρδισμοί με μαζικούς θανάτους αμάχων («Lavender» και «Where’s Daddy») [γ].
Η μάχη της δημόσιας εικόνας ως διαφήμιση
Ο διαχρονικός και εξελισσόμενος εναγκαλισμός ιδιωτικού εξοπλιστικού τομέα με την πολιτική εξουσία σημαίνει πως ιδιωτικές εταιρίες έχουν τη δυνατότητα να επιβάλλουν μέρος των συμφερόντων τους να ενσωματώνεται στην εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης. Ένα μέρος της εξωτερικής πολιτικής ενσωματώνεται στον όρο «Hasbara», ο οποίος στο σημερινό πολιτικό πεδίο περιγράφει την οργανωμένη προσπάθεια δημόσιας υποστήριξης των κρατικών αποφάσεων. Η ειδοποιός διαφορά με την κεντροευρωπαϊκή αντίληψη της προπαγάνδας βρίσκεται στο ότι η hasbara επικεντρώνεται λιγότερο στη διαστρέβλωση γεγονότων και περισσότερο στο να δημιουργήσει ένα πλαίσιο γύρω τους από αυτά, καθιστώντας τα υπερασπίσιμα. Αποκτά λοιπόν ύψιστη σημασία η συνεχής ροή πληροφοριών και γραμμής για κάθε νέα καμπή των επιχειρήσεων, ώστε κάθε νέα φρικαλεότητα να μετατρέπεται σε μια μοναδική στιγμή με ασυνάρτητη δημόσια συζήτηση και όχι ως μέρος συνολικής πολιτικής. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε την εξαιρετικά σημαντική πληροφορία της ύπαρξης (από την αρχή των επιχειρήσεων του ισραηλινού στρατού) υλικού που διοχετεύτηκε «έτοιμο προς δημοσίευση» στα ελληνικά Μ.Μ.Ε. ώστε καθορίσει την υφή και κατεύθυνση των δελτίων ειδήσεων [δ].
Το πολεμικό ρεπορτάζ είναι ακριβό και επικίνδυνο. Η σημερινή ενημέρωση (ελληνική και όχι μόνο) αποτελεί σχεδόν αποκλειστικά πλέον μηχανισμό προπαγάνδας των συγκεκριμένων συμφερόντων του εκάστοτε ιδιοκτήτη, χωρίς να έχει ρόλο «ελεγκτικού μηχανισμού της αστικής τάξης προς τις ακρότητες της αστικής τάξης» που είχε υπό την πίεση της ύπαρξης του σοβιετικού μπλοκ. Η εξοικονόμηση ωρών και προσωπικού που γίνεται με την αξιοποίηση τέτοιου υλικού πλέον αποκτά πολύ μεγαλύτερη αξία από την εξαφάνιση της δημοσιογραφικής έρευνας, κάνοντας εξαιρετικά φθηνό και αποτελεσματικό τον κυβερνητικό έλεγχο των Μ.Μ.Ε. μέσω αυτής της οδού. Ακόμα περισσότερο, μετά τις έμμεσες αλλά σαφείς απειλές εκτέλεσης και ελλήνων ανταποκριτών κατά τη διάρκεια στρατιωτικών επιθέσεων, η ελληνική ενημέρωση για τη Γάζα βασίζεται πλέον αποκλειστικά σε επίσημες ανακοινώσεις και αυτό το «άτυπο υλικό». Υπό αυτό το πρίσμα μπορεί να γίνει κατανοητή μια σειρά κινήσεων δημόσιας εικόνας, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται η διαφήμιση όχι μόνο κρατικών υποδομών και στρατιωτικών ομάδων, αλλά και στρατιωτικού οπλισμού. Μέρος του διοχετευόμενου υλικού αφορά συστήματα ισραηλινών εταιριών που διαφημίζονται προσβλέποντας μελλοντικά εξοπλιστικά συμβόλαια, όπως και αμερικανικών και όχι μόνο κολοσσών που ορέγονται ευρωπαϊκό δημόσιο χρήμα. Το αποτέλεσμα; Μια γενοκτονία εν εξελίξει να μετατρέπεται σε διαφημιστικό σλόγκαν.
Η διεθνής διάσταση των εξοπλισμών
Η διεθνής αποσταθεροποίηση που συντελείται με άμεση ή έμμεση συμμετοχή των Η.Π.Α. έχει τροφοδοτήσει πρωτοφανή εξοπλιστική κούρσα. Οι εξοπλιστικές δαπάνες του 2023 στην ευρωπαϊκή ήπειρο ανήλθαν στα 552 δισ. δολλάρια, αυξημένες κατά 16% σε σχέση με το 2022 και κατά 62% σε σχέση με το 2014 [ε]. Βρεττανία, η Γερμανία και η Γαλλία έχουν πραγματοποιήσει το 36% των περσινών δαπανών. Στη διεθνή εικόνα των εξοπλισμών εντάσσουμε το πρόσφατο πακέτο εισχύσεων των Η.Π.Α.: 26 δισ. δολλάρια για το Ισραήλ και 61 δισ. δολλάρια για την Ουκρανία [στ]. Η βοήθεια στην Ουκρανία δίνεται πλέον κατά βάση με τη μορφή οπλισμού, ενώ η τακτική βοήθεια στο Ισραήλ δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί παρά μόνο για αγορές από αμερικανικές εξοπλιστικές εταιρίες.
Μπορούμε να αναγνωρίσουμε αμέσως την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την έναρξη των επιχειρήσεων στη Γάζα στις τιμές των μετοχών βασικών αμερικανικών εξοπλιστικών εταιριών. Lockheed Martin και Northrop Grumman εκτινάσσονται από τον Ιανουάριο του 2022 οπότε και είχε τηλεγραφηθεί η σύρραξη που θα ακολουθούσε στην Ουκρανία, εμφανίζοντας σαφή αλλά συγκριτικά μικρότερη αύξηση από τις πρώτες μέρες των επιχειρήσεων στη Γάζα. Raytheon και General Dynamics εμφανίζουν το αντίστροφο μοτίβο, με τα μεγαλύτερα χρηματιστηριακά κέρδη συνηρτημένα με το Ισραήλ. Οι τελευταίες παράγουν αναλώσιμα, οπότε και έχουν άμεσα κέρδη από κάθε μέρα των βομβαρδισμών: η Raytheon πυραύλους και εξοπλισμό για το Iron Dome, ενώ η General Dynamics εξαρτήματα πυραύλων και οβίδες [ζ]. H Boeing, ο πέμπτος μεγαλύτερος κατασκευαστής όπλων παγκοσμίως, είδε στις επιχειρήσεις του Ισραήλ την πιο απότομη αύξηση της μετοχής της των τελευταίων ετών, καθώς παρέχει αεροσκάφη και πολεμικά ελικόπτερα. Σημειώνουμε πως τις ημέρες των εχθροπραξιών με το Ιράν, οι Northrop Grumman, Lockheed Martin, General Dynamics, Boeing και BAE Systems είδαν σαφείς αυξήσεις μετοχών. Ο κοινός τους παρονομαστής είναι πως παρέχουν συστήματα των τζετ που διαφημίζονταν ως η πιθανή «ισραηλινή απάντηση στο Ιράν» από ελληνικά και όχι μόνο Μ.Μ.Ε.
Τα λαϊκά στρώματα ποτέ δεν είναι ο «πελάτης» των οπλοβιομηχανιών, αλλά ταυτόχρονα απαιτείται η συναίνεσή τους στις προμήθειες. Κάθε αγορά αποτελεί μεταφορά του λαϊκού εισοδήματος σε έναν από τους πιο επιθετικούς κλάδους της οικονομίας, αλλά ταυτόχρονα σημαίνει και νεκρούς από δυο πλευρές: στη μια μεριά της κάννης, νέοι άνθρωποι σε πεδία μάχης, στην άλλη μεριά της κάννης ο άμαχος πληθυσμός που χρειάζεται γιατρούς και ψωμί και τρώει Rafale.
Η εποχή που το μολύβι ήταν χρυσός
Με την ομιλία του Κ. Σημίτη στις 6/3/1996 ξεκινά η εποχή μαζικών αγορών πολεμικού εξοπλισμού του ελληνικού κράτους από ξένες βιομηχανίες. Μία πλευρά της είναι σαφώς η εξαγορά στήριξης για είσοδο της Ελλάδας στην Ευρωζώνη με μια μεταφορά κεφαλαίων, η οποία μεταξύ 1974 και 2010 ανήλθε σε 218 δισ. ευρώ [η]. Εγκαινιάζεται μια εποχή όπου συγκροτήματα Μ.Μ.Ε. εμπλέκονται άμεσα ως μεσάζοντες στην αγορά εξοπλισμών, αποσπώντας μέρος της ροής δημόσιου χρήματος. Όπως διαβάζουμε στο βιβλίο «Προπαγάνδα και Παραπληροφόρηση», ο Θωμάς Λιακουνάκος, ιδιοκτήτης της εφημερίδας Κέρδος, δραστηριοποιούνταν εξαιρετικά έντονα στο χώρο των εξοπλισμών, εκπροσωπώντας εταιρίες όπως τη Raytheon και τα F-15 της Boeing. Μέλος του δ.σ. της EADS Ελλάς που προωθούσε τα Eurofighter ήταν και ο Παναγιώτης Φωτήλας, ο οποίος συμμετείχε στις εταιρείες Antenna Διαχείριση Προγραμμάτων Α.Ε., Antenna Internet Α.Ε, Audiotex S.A, Part-Time Α.Ε. συμφερόντων Μ. Κυριακού [θ]. Μέχρι και το 2017 βρισκόταν σε εξέλιξη σειρά δικών μετά από μηνύσεις του Ψυχάρη σε δημοσιογράφους που έγραψαν για εμπλοκή του συγκροτήματός του στην προώθηση συγκεκριμένων εταιριών του τομέα.
Η εποχή αυτή έχουμε παρατηρήσει να βρίσκει το τέλος της από την περίοδο του 2008-2009, με τις δομικές αλλαγές στις σχέσεις του κρατικού μηχανισμού με ξένα κεφάλαια. Οι εξοπλιστικές βιομηχανίες, υπό τη συνεχή απειλή χρεοκοπίας της χώρας, δανείζονταν το ειδικό πολιτικό βάρος των κυβερνήσεών τους ώστε να συνάπτουν συμφωνίες απ’ ευθείας με το Υπουργείο Αμύνης, χωρίς την ανάγκη καταβολής «πολιτικών διοδίων» στα κομμάτια της αστικής τάξης της Ελλάδας που είχαν τοποθετηθεί σε αυτόν τον τομέα. Η διαφήμιση πλέον γίνεται κυρίως κατόπιν παραγγελίας του Μαξίμου, στην κατηγορία των φιλοκυβερνητικών δημοσιευμάτων. Η υφή της συνεχούς ροής άρθρων περί των γαλλικών φρεγατών και Rafale στα Μ.Μ.Ε. της λίστας Πέτσα δείχνει ακριβώς τη συγκριτική με πριν ανυπαρξία ελληνικού ενδοαστικού ανταγωνισμού στους εξοπλισμούς.
[α] Brewster, T. (2024, January 26). Exclusive: Israeli surveillance companies are siphoning masses of location data from smartphone apps. Forbes. https://www.forbes.com/sites/thomasbrewster/2020/12/11/exclusive-israeli-surveillance-companies-are-siphoning-masses-of-location-data-from-smartphone-apps/
[β] Reiff, B. (2024a, April 25). “a mass assassination factory”: Inside Israel’s calculated bombing of Gaza. +972 Magazine. https://www.972mag.com/mass-assassination-factory-israel-calculated-bombing-gaza/
[γ] Yuval, A. (2024, April 25). “lavender”: The AI machine directing Israel’s bombing spree in Gaza. +972 Magazine. https://www.972mag.com/lavender-ai-israeli-army-gaza/
[δ] Πώς λειτουργεί ο μηχανισμός προπαγάνδας του Ισραήλ μετά τη σφαγή στο νοσοκομείο – info-war. INFO. (2023, December 27). https://info-war.gr/pos-leitoyrgei-o-michanismos-propagan/
[ε] Paternoster, T. (2024, April 22). Military spending in Europe higher than at end of Cold War. euronews. https://www.euronews.com/2024/04/22/military-spending-in-western-and-central-europe-higher-than-end-of-cold-war-data-shows
[στ] Rimmer, M., & Barrett, T. (2024, April 30). Senate passes $95 billion package sending aid to Ukraine, Israel and Taiwan after months of delay | CNN politics. CNN. https://edition.cnn.com/2024/04/23/politics/senate-vote-foreign-aid/index.html
[ζ] Companies profiting 2023-2024 attacks on Gaza. American Friends Service Committee. https://afsc.org/companies-2023-attack-gaza
[η] Kamaras, A. (2023, February 9). The Greek Defence Sector: Turning the page?. ΕΛΙΑΜΕΠ. https://www.eliamep.gr/en/publication/%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CE%BC%CF%85%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B2%CE%B9%CE%BF%CE%BC%CE%B7%CF%87%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1-%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%AE/
[θ] Της οπλοδιαπλοκής το κάγκελο. Ελευθεροτυπία. (2006). https://web.archive.org/web/20071123115558/http://www.enet.gr/online/online_text/c=110,dt=16.07.2006,id=37329356
