Κώστας Μαγκλάρας/δικηγόρος, μέλος Σωματείου Μισθωτών Δικηγόρων
Γιάννης Μυκονιάτης/δικηγόρος, μέλος ΚΕΔΔΑ
▸Ψηφίστηκε την Πέμπτη 22/2 στη Βουλή το νομοσχέδιο της κυβέρνησης που εμπεριέχει αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, παρά τις αντιδράσεις του συνόλου σχεδόν του νομικού και επιστημονικού κόσμου.
Πρόκειται για μία άνευ προηγουμένου αυταρχική θωράκιση από την πλευρά του κράτους, με ρυθμίσεις που αποτελούν σχεδόν οριστική απομάκρυνση από ό,τι είχε απομείνει από τον φιλελεύθερο χαρακτήρα του ελληνικού ποινικού συστήματος. Ας δούμε αναλυτικά τις σημαντικότερες αλλαγές που φέρνει το νομοσχέδιο.
Αυστηροποίηση ποινών και πλαισίου αναστολών
Σε ό,τι αφορά τις επαπειλούμενες ποινές και, κυρίως, το κομβικό ζήτημα της πραγματικής έκτισης της ποινής, το νέο νομοσχέδιο είναι οδοστρωτήρας. Σχετικά με την πραγματική έκτιση της ποινής, η αναστολή μετατρέπεται από κανόνα σε εξαίρεση, αφού πλέον θα χορηγείται μόνο για ποινές φυλάκισης έως ένα έτος (αντί τρία), όταν οι αμετάκλητες προηγούμενες καταδίκες δεν υπερβαίνουν το ένα έτος, ενώ θα ανακαλείται για καταδίκη μεγαλύτερη του ενός έτους (επίσης αντί τριών).
Οι φυλακές, κατ’ αυτόν τον τρόπο ανοίγουν διάπλατα, καθώς για επιβληθείσες ποινές έως δύο έτη θα προβλέπεται, πέρα από την έκτιση με εναλλακτικούς τρόπους κοινωφελούς εργασίας ή τη μετατροπή σε χρήμα, και δυνατότητα επιβολής έκτισης μέρους της ποινής, αντί της μετατροπής. Για καταδίκη σε ποινή 2-3 ετών, προβλέπεται πραγματική έκτιση μέρους της ποινής, έως έξι μήνες, ενώ σε κάθε περίπτωση, για ποινές άνω των τριών ετών, θα προβλέπεται υποχρεωτικά έκτιση της ποινής σε σωφρονιστικό κατάστημα.
Άλλες, εξίσου σημαντικές, αλλαγές είναι η επιβολή πλήρους ποινής σε συνεργό υπό περιπτώσεις αντί για μειωμένης όπως σήμερα, η αύξηση διάρκειας της πρόσκαιρης κάθειρξης από τα 15 στα 20 χρόνια, η αναπροσαρμογή προς τα πάνω χρηματικών ποινών, η προσθήκη της απέλασης ως μέτρο ασφαλείας και επιτάχυνση των σχετικών διαδικασιών, η αναπροσαρμογή των ορίων των μειωμένων ποινών προς τα πάνω.
Αλλαγές στα ελαφρυντικά και στην υφ’ όρον απόλυση
Επαναφέρεται η έννοια του πρότερου έντιμου βίου, σε αντικατάσταση του σύννομου, στις ρυθμίσεις για τα ελαφρυντικά. Καταλαβαίνει και ένας μη νομικός πως η έννοια του «έντιμου» ενέχει μεγαλύτερη αοριστία και αποτελεί αντικείμενο κρίσης της ηθικής του κατηγορουμένου από τα δικαστήρια με βάση τις κρατούσες αντιλήψεις.
Μειώνεται το όριο για τη χορήγηση του ελαφρυντικού της μετεφηβικής ηλικίας από τα 25 στα 21 έτη. Αυξάνεται η συνολική ποινή της κάθειρξης στην περίπτωση συγχώνευσης ποινών από τα 20 στα 25 έτη. Επίσης, προβλέπεται ανάκληση αναστολής για ποινή μεγαλύτερη από ένα έτος, αντί για τρία που ισχύει τώρα, αν κάποιος καταδικαστεί αμετάκλητα για έγκλημα το οποίο τελέστηκε πριν την απόφαση της αναστολής. Επίσης, υπάρχει πρόβλεψη για έκτιση 3/5 της ποινής ακόμα και στις ποινές φυλάκισης (που δεν χορηγήθηκε αναστολή ή μετατροπή).
Τι αλλαγές φέρνει στην Ποινική Δικονομία
Μία από τις βασικές αλλαγές που εισάγονται με το νέο νομοσχέδιο είναι η αντικατάσταση, σχεδόν καθολικά πλέον, της ενδιάμεσης διαδικασίας των Δικαστικών Συμβουλίων με την απευθείας κλήση στο ακροατήριο. Επιλέγεται κατά αυτό τον τρόπο η «fast track» παραπομπή σε δίκη με πρόταση του εισαγγελέα, αντί της προϋφιστάμενης διαδικασίας κατά την οποία ελεγχόταν, μεταξύ άλλων, η προσφορότητα της παραπομπής σε δίκη, αλλά και η πληρότητα του αποδεικτικού υλικού στη σχηματισθείσα δικογραφία, γεγονός που ως επί το πλείστον λειτουργούσε καταλυτικά στην προστασία των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου.
Επίσης κομβική αλλαγή, αποτελεί η κατάργηση του Πενταμελούς Εφετείου Κακουργημάτων και η ευρύτερη τάση προς συρρίκνωση των δικαστικών συνθέσεων με διαρκή ενίσχυση των Μονομελών Δικαστηρίων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο καταργείται, πέρα από την προφανή «ποιότητα» που συνεπάγεται η εκδίκαση της υπόθεσης από πολυπληθέστερο όργανο, και η αρχή της εκδίκασης της υπόθεσης στον δεύτερο βαθμό από δικαστήριο ανώτερο ιεραρχικά και –τουλάχιστον– ισομελούς σύνθεσης, αφού πλέον οι εφέσεις κατά αποφάσεων Τριμελούς Εφετείου θα εκδικάζονται επίσης από Τριμελές Εφετείο. Εισάγεται όμως και το απίστευτο, να εκδικάζονται εφέσεις από ολιγομελέστερο όργανο σε σχέση με τον πρώτο βαθμό, καθώς πλέον το Μονομελές Εφετείο θα εκδικάζει εφέσεις κατά αποφάσεων Τριμελούς Πλημμελειοδικείου.
Επίσης, σε αντίθεση με την κεντρική αρχή της προφορικότητας στην ποινική δίκη, εισάγεται η απαλλαγή των αστυνομικών να παρίστανται στο ακροατήριο για να καταθέσουν –και να ελεγχθούν– ως μάρτυρες, παρέχοντας πλέον τη δυνατότητα να διαβάζονται μόνο οι (τυποποιημένες και παγίως με τεράστιες αντιφάσεις) καταθέσεις τους. Είναι πασιφανής ο κίνδυνος για τον κατηγορούμενο, ο οποίος καταλείπεται έκθετος στην κρίση –και αυθαιρεσία– προοδευτικά μικρότερων συνθέσεων ή ακόμη και ενός μόνο δικαστή.
Οι αλλαγές στην ποινική νομοθεσία που ψήφισε η κυβέρνηση της ΝΔ εισάγουν ένα νέο νομικοπολιτικό δόγμα, το οποίο συμπυκνώνεται στη φράση «περισσότερες και πιο κακές ποινές για τους κακούς ανθρώπους», που σε καμία περίπτωση δεν αντιστοιχεί σε μία νομοπαρασκευαστική επιτροπή με στόχο την αναμόρφωση των ποινικών κωδίκων. Παράλληλα, είναι σαφές ότι επιχειρούν να οικοδομήσουν μια νέα πραγματικότητα σκληρών ταξικών-ιδεολογικών φραγμών, με διάχυτη θεσμοθετημένη αυθαιρεσία των δικαιοδοτικών μηχανισμών.