Δημήτρης Σταμούλης
Εργοδοτικά εγκλήματα
Σε επίπεδα ρεκόρ ανήλθαν το 2023 οι θάνατοι εργατών στους χώρους δουλειάς, ξεπερνώντας και την προηγούμενη αρνητική «επίδοση» του 2022. Πρόκειται για μία ακόμα αιματοβαμμένη απόδειξη ότι για το κεφάλαιο και το κράτος η ζωή των εργαζόμενων είναι απλώς ένα λογιστικό έξοδο που πρέπει να περιορίζεται, γι’ αυτό και διαρκώς περικόπτεται το λεγόμενο «μη μισθολογικό κόστος» που συνεπάγονται τα προληπτικά μέτρα υγιεινής και ασφάλειας στους χώρους δουλειάς.
Ακόμα και τις τελευταίες ημέρες του Δεκεμβρίου η μακάβρια λίστα δε σταμάτησε να μεγαλώνει, ούτε άλλωστε και οι ρυθμοί εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης και έκθεσής της σε κάθε είδους κίνδυνο προκειμένου να μετουσιωθεί σε αυξημένο ποσοστό κέρδους για το κεφάλαιο.
Προπαραμονή Χριστουγέννων, στο Ρέθυμνο Κρήτης, ένας 35χρονος εργάτης σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια εργασιών σε εργοτάξιο της δημοτικής εταιρείας ύδρευσης καθώς χτυπήθηκε θανάσιμα από σκαπτικό μηχάνημα. Μία ημέρα νωρίτερα ένας 55χρονος μετανάστης χειριστής γερανού σκοτώθηκε στη Θεσσαλονίκη όταν καταπλακώθηκε από μάρμαρα στην επιχείρηση που δούλευε. Μέσα στον Δεκέμβριο το Πέραμα θρήνησε άλλον έναν νεκρό στη Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη, εν ώρα εργασίας σε πλωτή δεξαμενή. Ακόμα και μέσα στην πρεσβεία των ΗΠΑ θρηνήσαμε νεκρό εργάτη! Τα «δρακόντεια» μέτρα ασφαλείας προφανώς περιορίζονται στους… διαδηλωτές, εκτός, και όχι στους εργάτες, εντός της πρεσβείας!
Για να ανατραπεί η κατάσταση αυτή, απαιτείται η θεσμοθέτηση αυστηρών μέτρων πρόληψης στους χώρους δουλειάς, η ίδρυση ενός ενιαίου κέντρου εκτίμησης εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών και βέβαια οι εργοδότες να υποχρεωθούν να πληρώσουν για μέτρα υγιεινής και ασφάλειας. Να επανέλθουν οι συλλογικές συμβάσεις που θα ρυθμίζουν και τέτοια θέματα, να αυξηθούν ριζικά οι μισθοί, να μειωθούν οι ώρες εργασίας και η εντατικοποίηση στους χώρους δουλειάς, να καταργηθεί η ελαστική εργασία και οι υπεργολαβίες. Να ενισχυθεί σημαντικά η Επιθεώρηση Εργασίας με προσωπικό, να γίνονται ουσιαστικοί έλεγχοι, να τιμωρούνται αυστηρά οι παραβατικοί εργοδότες.
Ένας νεκρός εργάτης κάθε δύο ημέρες! Με αυτόν τον τραγικό –και σίγουρα υποεκτιμημένο– απολογισμό έκλεισε το 2023 για τα θύματα του ακήρυχτου πολέμου που κλιμακώνεται τα τελευταία χρόνια στους χώρους δουλειάς στην Ελλάδα, ειδικά μετά το «άνοιγμα» που ακολούθησε την περίοδο της πανδημίας. Η εργοδοσία, όπως δείχνει η «μαύρη» στατιστική, είναι ασύδοτη, επιδιώκει τη μέγιστη δυνατή εκμετάλλευση, δεν πληρώνει για μέτρα πρόληψης και όταν συμβεί το κακό, κατηγορεί τα θύματα για «αμέλεια» ή την «κακή στιγμή».
Με βάση τη στατιστική του θανάτου που κρατά η ομοσπονδία ΟΣΕΤΕΕ (Ομοσπονδία Συλλόγων Εργαζόμενων στις Τεχνικές Επιχειρήσεις) και με όσα δήλωσε στο Πριν ο πρόεδρός της και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία (EU OSHA) Ανδρέας Στοϊμενίδης, οι νεκροί ανέρχονται περίπου στους 180 το 2023, σχεδόν διπλάσιοι από το 2022 που ανήλθαν σε 104. Διπλάσιος είναι και ο αριθμός των σοβαρά τραυματισμένων που υπολογίζονται σε 283 το 2023 έναντι 140 το 2022, εκ των οποίων πολλοί νοσηλεύτηκαν σε ΜΕΘ και κάποιοι από αυτούς πιθανότατα κατέληξαν λίγο καιρό αργότερα. Για να έχουμε μια εικόνα της ραγδαίας κλιμάκωσης των εργοδοτικών «εγκλημάτων» στους χώρους δουλειάς αρκεί να δούμε τη σχετική λίστα από το 2018, όπου είχαμε 46 νεκρούς, 51 το 2019, 41 το 2020 και 31 το 2021 –χρονιές της πανδημίας– και πώς τριπλασιάστηκαν το 2022 φτάνοντας τους 104 νεκρούς. «Οι αριθμοί αυτοί είναι ελάχιστοι» σχολίασε ο Α. Στοϊμενίδης, εξηγώντας ότι ο πραγματικός απολογισμός μαζί με όσα εργατικά ατυχήματα δεν φτάνουν στη δημοσιότητα και δεν μετριούνται από τις αρμόδιες ελεγκτικές αρχές κινείται υψηλότερα.
Όσον αφορά στους κλάδους όπου παρατηρούνται τα περισσότερα δυστυχήματα, ο Νο1 ξαφνιάζει από πρώτη άποψη. Ο αγροτικός τομέας είναι ο πιο «φονικός» για το 2023, καθώς σύμφωνα με την ΟΣΕΤΕΕ, καταγράφηκαν 41 νεκροί και 8 σοβαρά τραυματίες. Είναι αξιοσημείωτο ότι, όπως εξήγησε ο Α. Στοϊμενίδης, «δεν καταγράφονται επισήμως οι ανατροπές τρακτόρων ούτε η εμπλοκή μηχανημάτων σε ατυχήματα με θύματα εργάτες γης», ενώ τόνισε πως υπάρχει απουσία εκπαίδευσης και επιμόρφωσης στον χειρισμό γεωργικών μηχανημάτων.
Άλλοι κλάδοι με μεγάλη συμμετοχή στη μαύρη λίστα είναι οι κατασκευές-τεχνικά έργα, η βιομηχανία, οι ΟΤΑ (όπου από το 2014 έως το 2022 έχουν καταγραφεί 64 θάνατοι και 102 βαρείς τραυματισμοί), τα ναυπηγεία και ο ΟΣΕ όπου το 2023 μετρήθηκαν 13 θάνατοι με το έγκλημα στα Τέμπη. Στην εποχή της κλιματικής κρίσης, έχει δημιουργηθεί ωστόσο και μια νέα μακάβρια λίστα, και το 2023 καταγράφηκαν 21 νεκροί εργαζόμενοι, εκ των οποίων 14 από θερμική καταπόνηση σε περίοδο καύσωνα, πέντε νεκροί από πυρκαγιές (πυροσβέστες και κτηνοτρόφοι) και δύο νεκροί από πλημμύρες.
Το περίπλοκο «τοπίο» που υπάρχει στη διαδικασία της καταγραφής διευκολύνει το φαινόμενο της υποκαταγραφής και της εμφάνισης επίσημων στατιστικών που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Στη διαδικασία εμπλέκονται μια σειρά από φορείς και αρχές με το μακρύ χέρι του κράτους εδώ να μην έχει ασχοληθεί με τη… γραφειοκρατία για την οποία ομνύει σε πλήθος άλλων περιπτώσεων προκειμένου να λάβει αντεργατικές αποφάσεις (π.χ. ασφαλιστικό). Στη διαδικασία εμπλέκονται η Ανεξάρτητη Αρχή Επιθεώρησης Εργασίας, που καταγράφει τις αναγγελίες εργατικών ατυχημάτων που συλλέγει από τις περιφερειακές υπηρεσίες· ο ΕΦΚΑ που καταγράφει τα περιστατικά τα οποία επιδοτήθηκαν για αποχή από την εργασία τους· η ΕΛΣΤΑΤ η οποία καταγράφει τα εργατικά ατυχήματα στους ασφαλισμένους του ΕΦΚΑ και τους ελεύθερους επαγγελματίες του τέως ΟΑΕΕ· τα υπουργεία Εμπορικής Ναυτιλίας, Ανάπτυξης και Υποδομών και Μεταφορών που καταγράφουν ατυχήματα σε ναυτιλία, μεταλλεία-λατομεία και μεταφορές αντίστοιχα. Αυτή η πανσπερμία φορέων καταγραφής δυσχεραίνει την πραγματική αποτύπωση του προβλήματος όπως βέβαια και η υποστελέχωσή τους. Σύμφωνα με την Eurostat, η υποκαταγραφή στην Ελλάδα προσδιορίζεται περίπου στο 31%, δηλαδή 1 στα 3 ατυχήματα «χάνονται» από την επίσημη στατιστική! Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι δεν γίνεται η παραμικρή καταγραφή των εργατικών δυστυχημάτων στον γεωργοκτηνοτροφικό τομέα τα οποία συνήθως θεωρούνται… τροχαία!
Όσον αφορά στην υποστελέχωση των ελεγκτικών αρχών, οι αριθμοί αποτυπώνουν μια εικόνα διάλυσης. Σύμφωνα με τον Α. Στοϊμενίδη, στην Επιθεώρηση Μεταλλείων υπάρχουν μόλις δέκα μηχανικοί για τη διενέργεια προληπτικών ελέγχων στα λατομεία και μεταλλεία όλης της χώρας! Η Επιθεώρηση Εργασίας αρκείται στη «διαφήμιση» των ελέγχων που διενεργεί αλλά δεν ανακοινώνει, εδώ και χρόνια, απολογισμό σε εργατικά «ατυχήματα», νεκρούς και τραυματίες στους χώρους εργασίας. Σήμερα υπηρετούν 200 εργαζόμενοι όταν πριν από 10-12 χρόνια ήταν περίπου 400, δηλαδή 50% λιγότεροι. Ενώ και η κατανομή τους είναι ανορθολογική. Όπως σημειώνει ο Α. Στοϊμενίδης, η Τεχνική Επιθεώρηση σε πολλούς νομούς δεν έχει καν τμήμα, όπως π.χ. στη Ρόδο, πρωτεύουσα Περιφέρειας Δωδεκανήσων όπου οι ελεγκτές ξεκινούν από τον… Πειραιά για να κάνουν το έργο τους ή στην Κομοτηνή (Ροδόπη).
Ανασταλτικά λειτουργεί και η αργή διαδικασία έκδοσης των πορισμάτων με αποτέλεσμα την τεράστια ταλαιπωρία των οικογενειών των θυμάτων, ενώ και οι εισαγγελικές αρχές δεν δίνουν στη δημοσιότητα τα πορίσματα έως ότου ολοκληρωθούν οι δικαστικές υποθέσεις με αποτέλεσμα «να χάνεται η πληροφορία από ένα σημείο και μετά», όπως είπε ο κ. Στοϊμενίδης.
Μια άλλη παράμετρος που αναδεικνύει την ελλιπέστατη ύπαρξη μέτρων πρόληψης είναι και η ανυπαρξία τεχνικών ασφαλείας και γιατρών εργασίας σχεδόν στο 98% (!) των χώρων δουλειάς καθώς όρος για την τοποθέτησή τους σε μια επιχείρηση είναι να απασχολεί πάνω από 50 εργαζόμενους. Ωστόσο στη χώρα μας η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων απασχολούν λιγότερους άρα απαλλάσσονται αυτής της υποχρέωσης.
Οι απώλειες στον αγροτικό τομέα δεν καταγράφονται στην επίσημη στατιστική παρότι το 2023 σημειώθηκαν 41 θάνατοι
Μιλώντας σχετικά με αυτό στο Πριν ο Νίκος Ταλαχούπης, μέλος του ΔΣ του συνδικάτου Οικοδόμων Λάρισας, υπογράμμισε τον ρόλο που έπαιζαν μέχρι πριν αλλάξει το νομικό πλαίσιο με την έλευση των μνημονίων, τα μεικτά κλιμάκια ελέγχου στις κατασκευές και τις οικοδομές στα οποία συμμετείχαν και συνδικαλιστές. Αυτές οι επιτροπές παλιότερα λειτουργούσαν, έκαναν συχνά ελέγχους χωρίς ωστόσο να έχουν την αρμοδιότητα να επιβάλλουν πρόστιμα, βελτίωναν κάπως την κατάσταση με λήψη μέτρων. Επίσης επισήμανε ότι από όταν η Επιθεώρηση Εργασίας έγινε «Ανεξάρτητη Αρχή», με τον νόμο Χατζηδάκη, μαζί με την υποστελέχωσή της, έγινε ακόμα πιο δυσκίνητη, ενώ τα όποια πρόστιμα επιβάλει λειτουργούν κυρίως επικοινωνιακά. Ο Α. Στοϊμενίδης πρόσθεσε ότι η Επιθεώρηση δεν λειτουργεί, χάθηκε ο κοινωνικός έλεγχος και λογοδοτεί στη βουλή και όχι στους εργαζόμενους και την κοινωνία.
Εντατικοποίηση, χαμηλοί μισθοί και ανυπαρξία ΣΣΕ δολοφονούν
Η εντατικοποίηση και η ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων που επιτείνονται τα τελευταία χρόνια με τους αλλεπάλληλους αντεργατικούς νόμους που έχουν ψηφιστεί, με την αύξηση των υπερωριών/υπερεργασίας σε έναν εργοδότη και τις 13 ώρες την ημέρα σε δύο εργοδότες (νόμος Γεωργιάδη), αποτελούν κρίσιμους παράγοντες που αυξάνουν τους θανάτους εν ώρα εργασίας. Όπως και οι συμβάσεις μηδενικών ωρών που επιβάλλονται χωρίς συγκεκριμένους όρους, με τους εργαζόμενους να ενημερώνονται ότι θα εργαστούν μόλις λίγες ώρες νωρίτερα. Επίσης κάποιες ρυθμίσεις που έχουν προωθηθεί μέσω ΚΥΑ (2022), όπως η δυνατότητα ανειδίκευτοι εργάτες να μπορούν να χειρίζονται χωρίς ειδική άδεια μηχανήματα έως 2 τόνους (π.χ. κλαρκ), ή ανειδίκευτοι ηλεκτρολόγοι να εργάζονται σε ηλεκτρολογικά έργα, αυξάνουν τις πιθανότητες «εργατικών ατυχημάτων» σε κρίσιμους κλάδους όπως οι κατασκευές και τα logistics/μεταφορές.
«Η ασφάλεια μετράει πολύ λίγο στα εργοτάξια», σημείωσε ο Ν. Ταλαχούπης, ειδικά στον ιδιωτικό τομέα. Έφερε ως παράδειγμα μια αρχαιολογική ανασκαφή στη Λάρισα όπου ένα έργο που στον ιδιωτικό τομέα θα «έπρεπε» να γίνει σε μία μέρα, «εμείς το κάναμε σε τρεις μέρες και δεν είχαμε ούτε γρατσουνιά». Αυτό που μετράει στα ιδιωτικά έργα είναι η ταχύτητα εκτέλεσής τους. «Όσο αυξάνεται η ένταση της εργασίας τόσο αυξάνονται οι απώλειες και τα ατυχήματα στις κατασκευές», πρόσθεσε.
Μάστιγα αποτελούν επίσης και οι επαγγελματικές ασθένειες, που σε πολλές περιπτώσεις ευθύνονται για θανάτους εργατών. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της ΟΣΕΤΕΕ, περίπου 3.000-5.000 είναι τα θύματα στην Ελλάδα ετησίως με τις καρδιακές προσβολές και το εργασιακό στρες να κυριαρχούν. Να σημειωθεί ότι ούτε καν η Covid-19 δεν θεωρήθηκε επαγγελματική ασθένεια για το υγειονομικό προσωπικό! Σύμφωνα με στοιχεία της ILO (Διεθνής Οργάνωση Εργασίας) οι εργατοώρες που έχουν χαθεί στην Ελλάδα υπολογίστηκαν για το 2021 σε 159.013 εκ των οποίων οι 17.727 (11%) αντιστοιχούν σε μετανάστες εργάτες και οι 141.286 σε Έλληνες, ενώ το 2020 χάθηκαν 139.523 εργατοώρες εκ των οποίων οι 12.877 (9,2%) αντιστοιχούν σε μετανάστες εργάτες.
Αξίζει να επισημανθεί ότι σχεδόν 3.000.000 εργαζόμενοι πεθαίνουν κάθε χρόνο διεθνώς λόγω εργατικών ατυχημάτων και ασθενειών, σημειώνοντας αύξηση 5% σε σύγκριση με το 2015. Το 86,6% αυτών των θανάτων προέρχεται από ασθένειες που σχετίζονται με την εργασία. Οι ασθένειες του κυκλοφορικού συστήματος, τα κακοήθη νεοπλάσματα και οι παθήσεις του αναπνευστικού κατατάσσονται μεταξύ των τριών κορυφαίων αιτιών θανάτου λόγω εργασίας. Μαζί, αυτές οι τρεις κατηγορίες συμβάλλουν περισσότερο από τα τρία τέταρτα της συνολικής θνησιμότητας λόγω εργασίας.
