Κώστας Τριχιάς
Η στιγμή ήταν η πιο κατάλληλη για το ξύπνημα του φοιτητικού κινήματος. Η κυβέρνηση της ΝΔ συμπλήρωνε τον δεύτερο χρόνο από την εκλογή της συνεχίζοντας την αντιλαϊκή πολιτική του ΠΑΣΟΚ. Ήδη η κοινωνική δυσαρέσκεια έβρισκε μαχητικούς τρόπους έκφρασης με τις κινητοποιήσεις των ναυτεργατών και άλλες εργατικές αντιστάσεις που άγγιζαν τους φοιτητές. Μετά την αξιολόγηση, τα ΙΔΒΕ και τον ΔΟΑΤΑΠ που πέρασαν με μικρές αντιστάσεις, ήρθε ο αντιδραστικός νόμος πλαίσιο και η αναθεώρηση του άρθρου 16. Απέναντι σε αυτά οι φοιτητές στηρίζοντας τα πλαίσια της ΕΑΑΚ ξεκίνησαν με κάποιες πρώτες δράσεις τον Μάρτιο του 2006, ενώ το γιγαντιαίο κίνημα της γαλλικής νεολαίας ενάντια στο σύμφωνο πρώτης απασχόλησης αναπτέρωσε το ηθικό, και το «να γίνουμε Γαλλία» κυριάρχησε. Το κλίμα υπήρχε και όταν ξεκίνησαν στα μέσα Μάη οι πρώτες σχολές να κλείνουν, σιγά σιγά διαμορφώθηκε ένα ντόμινο καταλήψεων όπου στις αρχές Ιουνίου, σχεδόν όλες οι σχολές πανελλαδικά ήταν κατειλημμένες. Στις 29 Μαΐου η ΠΟΣΔΕΠ αποφάσισε απεργία διαρκείας. Η αντιπαράθεση κορυφώνεται μέσα στον Ιούνιο και η Μαριέττα Γιαννάκου και η κυβέρνηση αναγκάζονται να αποσύρουν προσωρινά τον νόμο πλαίσιο. Τον Σεπτέμβρη ξεκίνησαν οι απεργίες των δασκάλων και οι φοιτητές ανταποδίδουν την αλληλεγγύη που δέχθηκαν το καλοκαίρι με συνελεύσεις και πορείες σε εβδομαδιαία βάση, σε μια καταλυτική στιγμή για την οικοδόμηση του πανεκπαιδευτικού μετώπου. Η κυβέρνηση, ποντάροντας στην κόπωση και την εξεταστική, αμέσως μετά τις διακοπές των Χριστουγέννων, δρομολόγησε την αναθεώρηση του Συντάγματος και έφερε νέο νόμο-πλαίσιο. Ακαριαία μετά τις γιορτές (10/1/2007) ξέσπασαν εκατοντάδες καταλήψεις διαρκείας αψηφώντας τις εξεταστικές. Το ΠΑΣΟΚ, που είχε πρώτο προτείνει την αναθεώρηση του άρθρου 16, υποχρεώθηκε από το εκλογικό κόστος να αλλάξει στάση και στις 22/2/2007 αποχώρησε προσχηματικά από τη Βουλή, οδηγώντας τη Συνταγματική Αναθεώρηση στην κατάρρευση. Οι καταλήψεις συνεχίστηκαν, αλλά ο νόμος Γιαννάκου ψηφίστηκε στις 08/03/2007 με δεκάδες χιλιάδες φοιτητές στον δρόμο.
«Κάθε εβδομάδα δίναμε ραντεβού με τους ταραξίες στο κέντρο των πόλεων», έλεγε ο Κώστας Καραμανλής στο debateγια τις βουλευτικές εκλογές του 2007, υπερασπιζόμενος την καθυστέρηση του κυβερνητικού έργου. Μόνο και μόνο η ανάγκη του να επικαλεστεί τις δυσκολίες που του προξένησε το φοιτητικό κίνημα, αποτυπώνει τη δυναμική του κινήματος του ’06-07. Πράγματι, το φοιτητικό κίνημα έφερε τα πάνω κάτω στις σχολές, έγινε πρώτο θέμα συζήτησης στην κοινωνία, «έβαλε δύσκολα» στον αστικό συνασπισμό εξουσίας παγώνοντας τον νόμο πλαίσιο τον Ιούνη του 2006 και μπλοκάροντας τη συνταγματική αναθεώρηση. Υπολογίζεται ότι εκείνο το διάστημα κινητοποιήθηκαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο πάνω από 100.000 φοιτητές πανελλαδικά. Σήμερα, υπό το φως των τωρινών ελπιδοφόρων κινητοποιήσεων, έχει μεγάλη σημασία η ανάδειξη της κληρονομιάς του ’06-07, για τον πολιτικό εξοπλισμό του κινήματος ενόψει της σημερινής ανώτερου χαρακτήρα αντιπαράθεσης. Πώς κατάφερε, επομένως, το φοιτητικό κίνημα να γίνει πολιτικά επικίνδυνο και εν τέλει να νικήσει;
- Με ποια πολιτική γραμμή; Μια από τις πιο συχνές αντιπαραθέσεις εντός του κινήματος είναι η λεγόμενη «πλατιά» μαζική γραμμή απέναντι στη «στενή» αντικαπιταλιστική κατεύθυνση. Το ’06-07 είναι η καλύτερη απόδειξη της ότι αυτό το δίπολο είναι πλαστό, καθώς έδειξε στην πράξη ότι ένα κίνημα μπορεί να είναι μαζικό και επί της ουσίας αντικαπιταλιστικό και να κερδίσει. Φυσικά, το κίνημα δεν μιλούσε γενικά και αόριστα για τον καπιταλισμό. Είχε συγκεκριμένες αιχμές (υπεράσπιση του δημόσιου πανεπιστημίου, άσυλο, όχι στις διαγραφές, έξω οι εταιρείες κ.α.). Όμως, όπως και στη ζωή, ένα ακόντιο δεν μπορεί να πάει μακριά μόνο με την αιχμή του, άλλα χρειάζεται και το κοντάρι, έτσι και το κίνημα του ’06-07 πήγε μακριά γιατί είχε ένα προωθημένο πολιτικό περιεχόμενο. Έβαλε στο στόχαστρο όχι μόνο την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας αλλά και το ΠΑΣΟΚ, δηλαδή τον τότε επίδοξο διαχειριστή της ίδιας πολιτικής. Αρνήθηκε την πολιτική της ΕΕ και της Μπολόνια για την εκπαίδευση, ζητώντας να γίνει η Ελλάδα ο σπασμένος κρίκος του ΚΕΧΑΕ (Κοινός Ευρωπαϊκός Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης), ανέδειξε τον συνολικό χαρακτήρα της εκπαιδευτικής αναδιάρθρωσης. «Δεν θα γίνουμε η γενιά των 700 ευρώ» ήταν ένα από τα βασικά συνθήματα του κινήματος, που μίλησε για την εργασιακή προοπτική των αποφοίτων και συνέδεσε την εκπαιδευτική αναδιάρθρωση με ένα νέο μοντέλο εργαζομένου, κομμένου και ραμμένου στις ανάγκες των επιχειρήσεων, μια κατεύθυνση που σε μεγάλο βαθμό ήταν επίτευγμα της νΚΑ, που επέμενε για ένα φοιτητικό κίνημα εργατικής κατεύθυνσης.
Η ανατρεπτική πολιτική γραμμή, με αντικαπιταλιστικό πλούτο και εργατική κατεύθυνση, σημάδευε και ΝΔ και ΠΑΣΟΚ
- Με ποιες δομές του κινήματος; Ένα τέτοιο κίνημα δεν θα μπορούσε να γεννηθεί μέσα από γραφειοκρατικά όργανα, από ΔΣ, κομπρεμί παρατάξεων και πολύ περισσότερο από την ΕΦΕΕ, που η απουσία της μόνο θετική ήταν. Οι ανατρεπτικές διεκδικήσεις μπορούν να αναπνεύσουν μόνο στις γενικές συνελεύσεις, εκεί δηλαδή που οι αγωνιζόμενοι παίρνουν την πολιτική στα χέρια τους. Η τάση ανάθεσης στις πολιτικές πρωτοπορίες μπορεί να σπάει με δομές όπως οι συντονιστικές επιτροπές κατάληψης και το κίνημα μπορεί να κατακτά ένα πιο συνολικό πολιτικό ρόλο ξεπερνώντας την καθήλωση στα επιμέρους και στον συντεχνιασμό μέσα από το συντονιστικό των γενικών συνελεύσεων και καταλήψεων.
- Με ποια κατεύθυνση; Το φοιτητικό κίνημα δεν έκανε μόνο άνω κάτω κάθε σχολή πανελλαδικά αλλά κατάφερε παράλληλα να κάνει το ζήτημα της εκπαίδευσης υπόθεση όλης της κοινωνίας, καθώς δεν κλείστηκε στους τέσσερις τοίχους του πανεπιστημίου. Καθοριστική ήταν η σημασία της απεργίας των εκπαιδευτικών το φθινόπωρο του 2006, με αποτέλεσμα τον Γενάρη-Μάρτη του 2007 όλα τα σφυριά της εκπαίδευσης να βαράνε μαζί. Πέρα από τους εκπαιδευτικούς, το φοιτητικό κίνημα απεύθυνε κάλεσμα στα εργατικά σωματεία να μπουν στον αγώνα με απεργίες, προκειμένου να διευρυνθεί η αντιπαράθεση, κάτι που η υποταγμένη στάση των ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ εμπόδισε.
- Με ποια τακτική κοινής δράσης; Το φοιτητικό κίνημα κατέληξε να ενώσει στον δρόμο όλες τις αγωνιστικές δυνάμεις, κάτι που του έδωσε μεγάλη μαζικότητα και δυναμική, πολιτικοποίησε την αντιπαράθεση και επέτρεψε την ισότιμη συμμετοχή των ανένταχτων. Η ενότητα αυτή δεν επιτεύχθηκε με μια επί της αρχής συμφωνία πολιτικών γραφείων αλλά επιβλήθηκε μέσα στο κίνημα. Άλλωστε, στην αρχή υπήρχαν αρκετά αποκλίνουσες γραμμές, από την εχθρότητα της ΚΝΕ απέναντι στις καταλήψεις τον Μάιο του 2006 μέχρι τη λογική λελογισμένων κινητοποιήσεων του τότε ΣΥΡΙΖΑ. Ήταν η πρωτοπόρα δράση της ΕΑΑΚ που με πολυήμερες καταλήψεις άνοιξε τον δρόμο σε ένα πολύμορφο φοιτητικό κύμα, του οποίου η μαζικότητα επέβαλε την αλλαγή της στάσης των ηγεσιών. Στην αρχή με κριτική στήριξη της ΚΝΕ τον Ιούνιο του ’06 και στη συνέχεια με ισότιμη συμμετοχή της στο κίνημα του ’07, κάτι που δεν έμεινε ατιμώρητο από την ηγεσία του ΚΚΕ που μετέπειτα καθαίρεσε όλη την τότε ηγεσία της σπουδάζουσας της ΚΝΕ.
- Με ποια πολιτική ηγεμονία; Κάθε κίνημα αποτυπώνει τη δυναμική και τις αδυναμίες των πολιτικών δυνάμεων που παίζουν τον πρωτοπόρο ρόλο σε αυτό και αδιαμφισβήτητα ο ρόλος αυτός άνηκε στην ΕΑΑΚ και ιδιαίτερα στη νΚΑ, χωρίς καμία διάθεση υποτίμησης της συνεισφοράς άλλων δυνάμεων. Η ηγεμονία μιας δύναμης που ήθελε να πάει το κίνημα μέχρι τέλους και όχι να το εξαντλήσει στις γνωστές αγωνιστικές παρελάσεις με ορίζοντα τις επόμενες κάλπες, έδωσε τα πολιτικά καύσιμα σε μια αντιπαράθεση που δεν ήταν μια απλή αψιμαχία που κράτησε κάποιες μέρες αλλά μια αναμέτρηση σχεδόν δύο χρόνων, υιοθετώντας προωθημένες μορφές πάλης. Μια ΕΑΑΚ, βέβαια, αρκετά διαφορετική από τη σημερινή. Ούτε τότε συμφωνούσε για το αν το πανεπιστήμιο είναι ιδεολογικός μηχανισμός του κράτους ή επιχειρηματικό πανεπιστήμιο. Ήταν όμως για δεκαετίες ένα ανεξάρτητο πολιτικό ρεύμα με αναφορά στην επαναστατική Αριστερά (κάθε δύναμη με τον δικό της τρόπο) και με ξεκάθαρες διαχωριστικές γραμμές από την επίσημη Αριστερά της εποχής. Αυτή η ανεξαρτησία τής επέτρεψε να υιοθετήσει μια τακτική ενότητας-ηγεμονίας απέναντι στην ΚΝΕ, να την μετατοπίσει και να της προκαλέσει ρήγματα, κάτι που θα ήταν αδύνατο αν υιοθετούσε μια τακτική ουράς προς το ΚΚΕ ή ακόμα χειρότερα προς τον ΣΥΡΙΖΑ ή το ΜΕΡΑ25 όπως προτείνουν διάφορες δυνάμεις σήμερα. Αντίστοιχα, σε σχέση με τον τότε ΣΥΝ-ΣΥΡΙΖΑ, η ΕΑΑΚ είχε τους απαραίτητους βαθμούς αυτοτέλειας ώστε και να αντισταθεί στις επιθέσεις φιλίας του Αλαβάνου από τη Βουλή (χωρίς να αρνείται βέβαια την κοινή δράση) και να μην τα μαζέψει όταν ο ΣΥΡΙΖΑ κατέθεσε αντι-νόμο πλαίσιο.
Οι τέσσερις εποχές ενός αγώνα που άλλαξε τα δεδομένα
α) Το ποτάμι του Μαηούνη. Η πρώτη περίοδος του κινήματος, οι καταλήψεις του Μαΐου-Ιουνίου του 2006 ήταν η πιο μαζική, αυθόρμητη και συναρπαστική περίοδος του κινήματος. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι περισσότερο παρέπεμπε σε μια γιορτή του κινήματος. Εκείνη την περίοδο, η συντριπτική πλειοψηφία των σχολών πανελλαδικά έκαναν τις πιο μαζικές συνελεύσεις στην πρόσφατη ιστορία τους. Το ενδιαφέρον του κόσμου για τις πολιτικές εξελίξεις είχε ανέβει κατακόρυφα, σχολές που ήταν προπύργια της ΔΑΠ και της ΠΑΣΠ για χρόνια έκλειναν η μία μετά την άλλη, οι καταλήψεις ήταν πολύ ζωντανές και δημιουργικές, ένα πραγματικό εργαστήρι ριζοσπαστικοποίησης.
β) Το φθινόπωρο του αγώνα. Μετά τις καταλήψεις του καλοκαιριού, η σκυτάλη πέρασε στους εκπαιδευτικούς. Με έμπνευση τους αγώνες των φοιτητών το καλοκαίρι αλλά και τα δικά τους αυτοτελή αιτήματα, οι εκπαιδευτικοί (κυρίως της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης) ξεκίνησαν έναν μεγάλο απεργιακό αγώνα το φθινόπωρο του 2006 που κράτησε έξι ολόκληρες εβδομάδες. Ξεχωρίζει το σύνθημα τους: «1400 ευρώ για όλο τον λαό». Οι φοιτητές συμμετέχουν με συνελεύσεις και πορείες και παράλληλα προετοιμάζονται για τον επόμενο γύρο.
γ) Η κορύφωση. Στις 8 Μάρτη του 2007 πάνω από 50.000 φοιτητές περικύκλωσαν τη Βουλή την ημέρα που ψηφιζόταν ο νόμος πλαίσιο της Γιαννάκου, ίσως στη μεγαλύτερη φοιτητική διαδήλωση των τελευταίων δεκαετιών. Η κυβέρνηση απαντά με ένα πρωτοφανές όργιο καταστολής για την προ-μνημονίου Ελλάδα, με άγριο ξύλο, συλλήψεις και χημικά. Ενδεικτικό της μαχητικότητας των φοιτητών ήταν ότι η πορεία δεν «έσπαγε» από την καταστολή, αλλά διαρκώς αυθόρμητα ο κόσμος ξαναγύρναγε στο Σύνταγμα, σε ένα προοίμιο των μεγαλειωδών συγκεντρώσεων του 2010-12.
Δ) Το τέλος; Το Πάσχα του 2007 το κίνημα βρέθηκε σε ένα δίλημμα: Συνέχιση των καταλήψεων για την ανατροπή και του νόμου-πλαίσιο ή αναδίπλωση για να μην χαθούν οι εξεταστικές; Από τη μια η κόπωση από περίπου δύο χρόνια κινητοποιήσεων, από την άλλη οι εσωτερικές αντιφάσεις της ΕΑΑΚ (διαφωνία των ΑΡΑΝ-ΑΡΑΣ για τη συνέχιση των καταλήψεων) και κυρίως η αδυναμία διαμόρφωσης ενός ευρύτερου μετώπου παιδείας-εργασίας-δημοκρατίας που θα διεύρυνε την αντιπαράθεση, δεν επέτρεψαν στο κίνημα να συνεχίσει. Η αντιπαράθεση συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια, με το μπλοκάρισμα πλευρών του νόμου που επιχειρούνταν να εφαρμοστούν. Κυρίως, όμως, έδωσε τη σκυτάλη στις μεγάλες καινοτομίες του Δεκέμβρη, ενός κινήματος φυσικά διαφορετικού και με τη δική του αυτοτέλεια, που σίγουρα όμως δεν θα ήταν το ίδιο αν δεν είχε προηγηθεί ο φοιτητικός ξεσηκωμός τα προηγούμενα χρόνια.
