Γιάννης Ελαφρός
Παρά τις αλλεπάλληλες συνόδους και τα προγράμματα, που τελικά έχουν στόχο την ανασυγκρότηση του συστήματος, ο καπιταλισμός δεν μπορεί και δεν πρόκειται να αντιμετωπίσει την κλιματική κρίση. Πρώτο, γιατί στηρίζεται στην αδιάκοπη προσπάθεια επέκτασης, ολοένα μεγαλύτερης εκμετάλλευσης της εργασίας και της φύσης. Δεύτερο, γιατί χαρακτηρίζεται από τον πιο αδυσώπητο ανταγωνισμό των κεφαλαίων, ειδικά στην εποχή μας.
COP28: Σύνοδος εταιρειών πετρελαίου και λόμπι ενέργειας
Ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο σημείο συγκέντρωσης πλούτου μετά το Νταβός. Δεκάδες δισεκατομμυριούχοι, πολλοί εκ των οποίων έβγαλαν ρυπογόνα κέρδη, πήγαν με ενεργοβόρα ιδιωτικά τζετ. Ο λόγος για το COP28, τη φετινή Σύνοδο του ΟΗΕ για το κλίμα, που έγινε στο Ντουμπάι, με πρόεδρο τον σουλτάνο Αχμέντ Αλ Τζαμπέρ, υπουργό Βιομηχανίας των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και διευθυντή της ADNOC, του 11ου μεγαλύτερου παραγωγού πετρελαίου και φυσικού αερίου στον κόσμο. Περισσότερο έμοιαζε με σύναξη πετρελαιάδων (πάνω από 2.500), ενεργειακών λόμπι και επιχειρηματιών, παρά με σύνοδο για τη… σωτηρία του κλίματος.
Η τελική συμφωνία που ανακοινώθηκε την Τετάρτη το πρωί αποτελεί ένα μνημείο υποκρισίας και εθελοτυφλίας, που παρουσιάστηκε ως μερική επιτυχία και θετικός συμβιβασμός. Μέχρι να εμφανιστεί το απαράδεκτο προσχέδιο ανακοίνωσης της προεδρίας την Τρίτη η διελκυστίνδα στο COP28 αφορούσε το εάν θα γινόταν λόγος για «σταδιακή κατάργηση» ή «σταδιακή μείωση» των ορυκτών καυσίμων. Τελικά, τίποτα από τα δύο δεν υπάρχει στο τελικό κείμενο. θεωρήθηκε επιτυχία το γεγονός πως υπάρχουν οι όροι «ορυκτά καύσιμα» (χρειάστηκαν 28 σύνοδοι του ΟΗΕ για να το αφήσουν οι πολυεθνικές) και η πλήρως ασαφής διατύπωση για «μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα σε ενεργειακά συστήματα».
Εξάλλου οι αποφάσεις αυτές δεν είναι δεσμευτικές. Στο πιο απτό θέμα της χρηματοδότησης των φτωχών κρατών που πλήττονται από την κλιματική αλλαγή, όπως γράφτηκε, η συνολική συνεισφορά –στο πλαίσιο της Διάσκεψης- των ΗΠΑ, της ΕΕ, της Βρετανίας, των ΗΑΕ και της Ιαπωνίας είναι μόλις διπλάσια των ετήσιων απολαβών του… Κριστιάν Ρονάλντο από την ομάδα του στη Σαουδική Αραβία.
Μαύρη και πράσινη λεηλασία
Σύμφωνα με όλες τις μέχρι τώρα καταγραφές το 2023 θα είναι το θερμότερο έτος του πλανήτη, από τότε που υπάρχουν στοιχεία. Συμβάλλει και το φαινόμενο Ελ Νίνιο σε αυτό, αλλά έτσι κι αλλιώς η καμπύλη των θερμοκρασιών είναι ανοδική. Η μέση θερμοκρασία έχει ανέβει ήδη κατά 1,3 °C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή, όταν η σύνοδος του Παρισιού έχει θέσει στόχο να μην ξεπεράσει τους 1,5 °C μέχρι το τέλος του αιώνα. Εάν τηρηθούν τα σχέδια που έχουν καταθέσει τα κράτη, η μέση θερμοκρασία θα ανέβει τουλάχιστον 2,5 °C, κάτι που οι επιστήμονες της κλιματικής αλλαγής θεωρούν πως οδηγεί σε πολύ αρνητικές συνέπειες. Στην πράξη πάμε για περισσότερο. Δείγμα όλων αυτών έχουμε δει και στην Ελλάδα, με τις καταστροφικές βροχοπτώσεις στη Θεσσαλία, τους καύσωνες-ξηρασία-δασικές πυρκαγιές από την Εύβοια, την Αττική, μέχρι τον Έβρο (για να θυμηθούμε μόνο τα φετινά). Είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο πως η σχετικά γρήγορη και επιταχυνόμενη κλιματική αλλαγή οφείλεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, λόγω της συσσώρευσης αερίων (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, διοξείδιο του αζώτου κ.α.), που οφείλεται σε «ανθρωπογενείς αιτίες» (ήδη το CO2 βρίσκεται σε ιστορικά υψηλό 420 μέρη ανά εκατομμύριο). Τα «ανθρωπογενή αίτια» είναι στην πραγματικότητα ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, ο οποίος αναπτύσσεται και κυριαρχεί την ίδια περίοδο, που αρχίζει η μεγάλη εκπομπή θερμοκηπικών αερίων με την ανάπτυξη της βιομηχανίας με χρήση ορυκτών καυσίμων. Η κλιματική αλλαγή είναι παιδί του καπιταλισμού και του κεφαλαίου κι επιταχύνεται από όλο το σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης που έχει οικοδομηθεί, ειδικά στο στάδιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, που τα πάντα εμπορευματοποιούνται.
Οι ευθύνες των καπιταλιστικών κολοσσών είναι διαρκείς, ακόμα και τις τελευταίες δεκαετίες που έχει αποκαλυφθεί ο κίνδυνος της κλιματικής αλλαγής. Τεκμηριωμένη έρευνα του 2018 κατέδειξε πως μόλις 100 μεγάλες εταιρείες ευθύνονται για το 71% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου την 30ετία 1988-2017 (Ινστιτούτο Κλιματικής Λογοδοσίας). ExxonMobil, Shell, BP και Chevron έχουν τις υψηλότερες εκπομπές σε αυτή την περίοδο. Αλλά δεν είναι μόνο οι ενεργειακοί κολοσσοί. Πρόσφατη έρευνα κατέγραψε πως οι παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες πολυεθνικών εταιριών όπως της BP, της Coca-Cola και της Walmart, ευθύνονται για σχεδόν το 20% των εκπομπών CO2. Οι επιχειρήσεις μεταφέρουν και «κρύβουν» πολλές από αυτές τις εκπομπές σε φτωχότερες χώρες. ( University College London και πανεπιστήμιο Tianjin της Κίνας).
Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος της αρπακτικότητας των μονοπωλίων, πολλές δεν αξιοποιούν ούτε καν τις διαδικασίες του greenwashing (πράσινο πλυντήριο), της αντιστάθμισης εκπομπών (συνεχίζω τις ρυπογόνες δραστηριότητες αλλά φυτεύω δήθεν και κάποια δέντρα στον Αμαζόνιο) και των «πράσινων πρακτικών», που διαφημίζονται και συχνά επιδοτούνται. Εξετάζοντας τις πρακτικές των 500 μεγαλύτερων σε κεφαλαιοποίηση εισηγμένων εταιρειών στον κόσμο, η εταιρεία ESG Book, που θεωρείται ο κορυφαίος πάροχος «δεδομένων βιωσιμότητας» διαπίστωσε ότι μόλις το 22% ευθυγραμμίζεται με τη Συνθήκη των Παρισίων. Στη συντριπτική πλειονότητά τους, οι μεγαλύτερες εταιρείες του κόσμου δεν έχουν κάνει σχεδόν τίποτα τα τελευταία πέντε χρόνια για να μειώσουν τις εκπομπές που συνεισφέρουν στη θέρμανση του πλανήτη, σημείωσε.
Η κλιματική κρίση είναι μια εξαιρετικά ταξική υπόθεση, τόσο όσον αφορά τις αιτίες πρόκλησης, όσο και βεβαίως και τις συνέπειές της. Η αστική τάξη μπορεί να προστατευθεί σε μεγάλο βαθμό από τις αρνητικές επιπτώσεις και να κερδοσκοπήσει, ενώ η εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα υποφέρουν όλο και περισσότερο. Οι πλούσιοι, με τον σπάταλο τρόπο ζωής τους, λεηλατούν πολύτιμους πόρους και εκπέμπουν τεράστιες ποσότητες αερίων θερμοκηπίου. Τα στοιχεία της ΜΚΟ Oxfam προκαλούν ίλιγγο. Το 10% των πιο πλουσίων του πλανήτη εκπέμπει έως και 40 φορές περισσότερο CO2 απ’ ότι το φτωχότερο 10%. Το πλουσιότερο 1% (77 εκατομμύρια) εκπέμπει όσο το φτωχότερο 66% του πληθυσμού του πλανήτη, δηλαδή 5,11 δισ. άνθρωποι (Ινστιτούτο Στοκχόλμης για το Περιβάλλον, SEI). Ποιος πρέπει να πληρώσει για την κλιματική αλλαγή;
Όλα αυτά δείχνουν γιατί ο διεθνής καπιταλισμός δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την κλιματική κρίση. Πρώτο, γιατί σαν σύστημα στηρίζεται στην αδιάκοπη προσπάθεια επέκτασης, ολοένα μεγαλύτερης εκμετάλλευσης της εργασίας και της φύσης, πραγμάτωσης της υπεραξίας μέσω της διευρυμένης κατανάλωσης, ενώ ειδικά στο στάδιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού εμπορευματοποιεί πλήρως κάθε γωνιά του πλανήτη και κάθε πλευρά του ανθρώπου. Τα μεγέθη είναι συγκλονιστικά. Κάθε έτος πέφτουν 4,5 δισεκατομμύρια τόνοι σκυρόδεμα (τσιμέντο), 1,8 δισ. τόνοι χάλυβα (ατσάλι), 370 εκ. τόνοι πλαστικό και 150 εκ. τόνοι αμμωνία. Η παγκόσμια κατανάλωση ορυκτού άνθρακα ξεπερνά τα 10 δισ. τόνους, υπερδιπλάσια της συνολικής μάζας νερού που καταναλώνουν τα οκτώ δισεκατομμύρια ανθρώπων! (Πως λειτουργεί πραγματικά ο κόσμος, Βάκλαβ Σμιλ, εκδ. Διόπτρα).
Δεύτερο, διότι βασικός νόμος του καπιταλισμού είναι ο ανταγωνισμός, που στην εποχή μας έχει αποχαλινωθεί. Κάθε καπιταλιστικός κοινωνικός σχηματισμός και κάθε αστικό κράτος, ειδικά τα ηγεμονικά, επιδιώκουν να βγουν κερδισμένα στον ανταγωνισμό και η φτηνή ενέργεια (που την πληρώνει ακριβά η ανθρωπότητα) είναι κρίσιμο πεδίο. Όσοι έχουν πετρέλαιο, φυσικό αέριο και άνθρακα (πλέον οι ΗΠΑ εξάγουν ενέργεια υδρογονανθράκων λόγω των σχιστολιθικών εξορύξεων) συνεχίζουν ακάθεκτοι. 384 εταιρείες επένδυσαν τουλάχιστον 10 εκατ. δολάρια ετησίως, μεταξύ 2021 και 2023, για να ανακαλύψουν νέα κοιτάσματα (Gogel).
Η κλιματική αλλαγή είναι παιδί του καπιταλισμού και του κεφαλαίου κι επιταχύνεται από όλο το σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης που έχει οικοδομηθεί, ειδικά στο στάδιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού
Σε αυτή τη γραμμή βρίσκονται και οι πολυεθνικές της ΕΕ. Η πλειονότητα των ευρωπαϊκών πετρελαϊκών εταιρειών σχεδιάζει να διατηρήσει σταθερή την εκμετάλλευση των αποθεμάτων ή ακόμη και να τα αυξήσει, μέχρι το 2030. Τα κέρδη απογειώνονται: Shell διπλασιασμός από το 2021, σχεδόν 40 δισ. δολάρια, ιστορικό ρεκόρ. BP διπλασιασμός επίσης, στα 28 δισ. Total αύξηση κατά 30% στα 20,5 δισ. Σύμφωνα με την έκθεση Oilchange International, τα άμεσα σχέδια της παγκόσμιας ενεργειακής βιομηχανίας για παραγωγή πετρελαίου έως το 2030 υπερβαίνουν κατά 29% το στόχο της υπερθέρμανσης του πλανήτη κατά 1,5 βαθμό Κελσίου. Και τα σχέδια για την παραγωγή ορυκτού αερίου έως και 82%. Κατά τα άλλα η ΕΕ και η ελληνική κυβέρνηση θεωρεί το ορυκτό (φυσικό) αέριο «μεταβατικό καύσιμο». Για πού;
Βεβαίως επειδή η ΕΕ δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες της από δικές της πηγές υδρογονανθράκων, πρωτοστατεί στη λεγόμενη «πράσινη ανάπτυξη», για να αποκτήσει ένα προβάδισμα από τους ανταγωνιστές της στην καινοτομία, για να αναζωογονηθεί το σύστημα με καταστροφή απαξιωμένων κεφαλαίων και την επένδυση στάσιμων. Όλα αυτά γίνονται με αθρόα επιδότηση του κεφαλαίου (γιατί δήθεν βοηθά το περιβάλλον), με τον λαό και πάλι να πληρώνει.
Η πράσινη ανάπτυξη είναι ο δίδυμος αδελφός της μαύρης. Όχι μόνο γιατί έχουν το ίδιο κριτήριο, το κέρδος και την κεφαλαιοκρατική συσσώρευση αλλά και γιατί προκαλεί περιβαλλοντικές καταστροφές με τον καπιταλιστικό τρόπο εφαρμογής της: βιομηχανικές αιολικές εγκαταστάσεις σε βουνά, φωτοβολταϊκά σε γεωργική γη, μεγάλα υδροηλεκτρικά, παραγωγή βιοκαυσίμων που οδηγεί σε αποψίλωση πολύτιμων δασών ή αναγκαίων καλλιεργειών κλπ. Συνολικά, επιβαρύνει το περιβάλλον και το κλίμα, δεν έχει θετική επίδραση.
Οι δύο όψεις του κέρδους
Από το COP28 έκανε το πέρασμά του και ο Κ. Μητσοτάκης διαφημίζοντας το «οικολογικό κουστουμάκι» του, το οποίο έχει γίνει βασικό συστατικό της πολιτικής του βιτρίνας. Μίλησε για «ένα ακόμα πράσινο νησί», τον Πόρο, αν και δεν σημαίνει πως τα προηγούμενα «πρασίνισαν», απεναντίας (βλέπε Αστυπάλαια). «Η Ελλάδα, όπως και πάρα πολλές άλλες χώρες, εμφανίζει μια κλιματική και ενεργειακή πολιτική με διπλό πρόσωπο. Από τη μία πρασινίζουμε τα νησιά μας και προωθούμε τις ΑΠΕ, ενώ από την άλλη επενδύουμε σε νέες εγκαταστάσεις ορυκτού αερίου και επιμένουμε σε ένα τεράστιο πρόγραμμα εξόρυξης υδρογονανθράκων σε χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές της χώρας», σχολίασε το WWF.
Κι όμως στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για διπλό πρόσωπο, είναι το ίδιο πρόσωπο που προωθεί τις πράσινες επενδύσεις και τις εξορύξεις. Είναι η πολιτική της κυβέρνησης και του συστήματος που αντιμετωπίζει την «κλιματική αλλαγή ως ευκαιρία», όπως είπε ο κ. Μητσοτάκης στο Bloomberg στις 22/9, λίγο μετά τον Daniel στη Θεσσαλία. Αποτελεί όμως τουλάχιστον πρόκληση το να εκδίδεται, δύο μέρες πριν την έναρξη της COP28, άδεια για ερευνητική γεώτρηση για υδρογονάνθρακες στην Ήπειρο, ενώ στις θάλασσες της Κρήτης και του Ιονίου η κυβέρνηση προωθεί υπεράκτιες εξορύξεις από πετρελαϊκές εταιρείες.
Αριστερά και κλίμα, οικονομισμός ή κομμουνισμός;
Τα βασικά αστικά κόμματα στην ΕΕ, οι σοσιαλφιλελεύθεροι και η ευρωαριστερά όλων των αποχρώσεων υπερασπίζονται την λεγόμενη «πράσινη ανάπτυξη» και τα κλιματικά σχέδια της ΕΕ, που ρίχνουν όλα τα βάρη στους εργαζόμενους. Ο ενιαίος ΣΥΡΙΖΑ είχε πρωτοστατήσει στην υλοποίηση αυτών των πολιτικών. Το ΚΚΕ από την πλευρά του αντιτίθεται στην «πράσινη ανάπτυξη», αλλά με τρόπο ιδιαίτερα προβληματικό. «Η περιβόητη επίκληση της λεγόμενης ‘’κλιματικής κρίσης’’ αξιοποιείται ως φόβητρο. […] Φαινόμενα αλλαγών του κλίματος (για τα οποία οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμα συμφωνία και υπάρχει συζήτηση) αξιοποιούνται ως το πολιτικό εργαλείο για να πεισθούν οι εργαζόμενοι να βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη» (Δ. Κουτσούμπας, 6/6/24).
Το να μιλάς για «λεγόμενη ‘’κλιματική κρίση’’» και για «φαινόμενα αλλαγών του κλίματος (για τα οποία οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμα συμφωνία)»(!), δεν είναι αριστερή πολιτική, σε καμία περίπτωση κομμουνιστική και ειδικά από ένα κόμμα που τονίζει πως έχει «επιστημονικό πρόγραμμα». Προφανώς είναι μια οικονομίστικη απάντηση στο ποιος θα πληρώσει τον κλιματικό λογαριασμό, ενώ εκφράζει και τον «παραγωγισμό» του. Η μη ρητή απόρριψη των εξορύξεων, ειδικά στη θάλασσα και η εθνική συμμόρφωση για τις ΑΟΖ συνδέονται με αυτή τη λογική.
Η κλιματική κρίση είναι μία από τις μεγαλύτερες αποδείξεις της πλανητικής αποτυχίας του καπιταλισμού και ένας συναγερμός πως δεν μπορεί να είναι το μέλλον της ανθρωπότητας. Το σύγχρονο κομμουνιστικό πρόγραμμα και κόμμα θα έχει στην προμετωπίδα του την πάλη για την προστασία του περιβάλλοντος, ενάντια στην πολιτική του κεφαλαίου, πράσινη και μαύρη, για την ανατροπή του καπιταλισμού που «καίει» τον εργαζόμενο και τον πλανήτη.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν (16.12.23)
