Μπάμπης Συριόπουλος
Ανταγωνισμός, φασισμός και ο πόλεμος των λαών
Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος είχε τα στοιχεία ενός ιμπεριαλιστικού πολέμου για την παγκόσμια ηγεμονία αλλά η ύπαρξη της Σοβιετικής Ένωσης, η ανάγκη συντριβής του φασισμού, τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα που εξελίσσονταν σε κοινωνικές επαναστάσεις ανέδειξαν χαρακτηριστικά δίκαιου, απελευθερωτικού πολέμου. Στον ασταθή αντιφασιστικό συνασπισμό το ζητούμενο ήταν η αυτοτελής δράση των λαών και των εργαζομένων για τους δικούς τους σκοπούς.
Αντιφασιστική νίκη ή «μέρα της Ευρώπης»;
Στις 9 Μάη 1945 στο προάστιο Κάρλσχορστ του Βερολίνου υπογράφτηκε η συνθηκολόγηση άνευ όρων της Γερμανίας. Στην αντιπροσωπεία των Συμμαχικών δυνάμεων παραβρισκόταν ο στρατάρχης του Κόκκινου Στρατού, Γκεόργκι Ζούκοφ. Είχε προηγηθεί η ανάρτηση της κόκκινης σημαίας στο κτίριο του Ράιχσταγκ (γερμανικό κοινοβούλιο) στο Βερολίνο στις 30 Απρίλη.
Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος στην Ευρώπη είχε τελειώσει με τη συντριπτική ήττα της ναζιστικής Γερμανίας. Από τότε η 9η Μάη καθιερώθηκε ως η μέρα της «αντιφασιστικής νίκης των λαών». Η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι αστικές τάξεις, το επίσημο «εορτολόγιο» δεν τα πήγαιναν ποτέ καλά με αυτή την ημερομηνία. Θα θυμίζει πάντα τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Σοβιετικής Ένωσης στη νίκη κατά του φασισμού με τους πάνω από 20.000.000 νεκρούς, τα κινήματα αντίστασης στην κατεχόμενη Ευρώπη, τις επαναστάσεις που γκρέμισαν ή κλόνισαν την αστική εξουσία.
Έτσι η 9η Μάη έγινε «μέρα της Ευρώπης» καθώς αυτή την ημερομηνία το 1950 ο Ρομπέρ Σουμάν, γάλλος υπουργός Εξωτερικών, παρουσίασε τη «Διακήρυξη Σουμάν» με την οποία πρότεινε τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Η ΕΚΑΧ με τα έξι κράτη-μέλη της ήταν η αρχή του δρόμου που κατέληξε (μέσω ΕΟΚ) στη σημερινή ΕΕ. Ο Ρ. Σουμάν, καθολικός συντηρητικός, θαυμαστής του Φ. Φράνκο, όντας βουλευτής το 1940 ψήφισε υπέρ της παραχώρησης εκτάκτων εξουσιών στον στρατάρχη Φ. Πετέν, ο οποίος συνθηκολόγησε με τη Γερμανία και ηγήθηκε του δωσιλογικού καθεστώτος του Βισύ. Το ποιόν του είναι ενδεικτικό για το τι είναι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση που κάποιοι θεωρούν ανάχωμα απέναντι στην ακροδεξιά και στο φασισμό.
Ο χαρακτήρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος άρχισε «επίσημα» τον Σεπτέμβρη του 1939 με τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία και την εμπλοκή της Βρετανίας και της Γαλλίας που μέχρι τότε παρακολουθούσαν τη Γερμανία και την Ιταλία να κατακτούν τη μία χώρα μετά την άλλη. Είχε προηγηθεί εκτός των άλλων ο ισπανικός εμφύλιος (1936-1939) στον οποίο οι «δημοκρατικές» κυβερνήσεις κράτησαν την υποκριτική πολιτική της «μη επέμβασης» (σε αντίθεση με τη Σοβιετική Ένωση), τη στιγμή που ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι ενίσχυαν απροκάλυπτα με στρατό και αεροπορία τον Φράνκο ενάντια στην κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου. Η περίεργη αυτή ανοχή φωτίζει και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του πολέμου.
Στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο υπήρχε απόλυτη αφοσίωση των αστικών τάξεων σε κάθε χώρα στους σκοπούς και στη διεξαγωγή του πολέμου, χωρίς διχογνωμίες στο εσωτερικό τους (με ελάχιστες εξαιρέσεις), καθώς και της πλειοψηφικής -σοσιαλσωβινιστικής σύμφωνα με τον Λένιν- πτέρυγας της σοσιαλδημοκρατίας. Στον Β’ Παγκόσμιο όμως δεν υπήρχε η ανάλογη αποφασιστικότητα, καθώς οι δυνάμεις του Άξονα εκπροσωπούσαν παγκόσμια το φασισμό, μια μορφή απροκάλυπτης αστικής δικτατορίας με την οποία φλέρταραν οι αστικές τάξεις σ’ όλον τον κόσμο. Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ στη συνάντησή του με τον Μπενίτο Μουσολίνι στη Ρώμη το Γενάρη του 1927 δήλωνε ξεκάθαρα και προσωπικά τον θαυμασμό του για τον τελευταίο: «Αν ήμουν Ιταλός θα ήμουν με όλη την καρδιά μαζί σας, από την αρχή μέχρι το τέλος, στη θριαμβευτική σας μάχη ενάντια στις βάρβαρες ορέξεις και τα πάθη του Λενινισμού. Το κίνημα σας έχει προσφέρει μια υπηρεσία σε όλο τον κόσμο. Έχει δώσει σε όλο τον κόσμο το απαραίτητο αντίδοτο στο ρωσικό δηλητήριο…». Για τη γαλλική αστική τάξη η κατάληψη της χώρας από τη χιτλερική Γερμανία ήταν μια ανακούφιση από την πίεση του εργατικού κινήματος· έτσι οδηγήθηκε στο δωσιλογικό καθεστώς του Βισύ με την έγκριση της πλειοψηφίας του κοινοβουλίου, έτσι προέκυψαν κι άλλες κατοχικές κυβερνήσεις μεταξύ των οποίων κι αυτή του Γ. Τσολάκογλου στην Ελλάδα.
Οι άρχουσες τάξεις της Βρετανίας και της Γαλλίας έβλεπαν με καλό μάτι τον φασισμό ως αντίπαλο δέος απέναντι στον «λενινισμό» και το εργατικό κίνημα, το τζίνι όμως βγήκε από το μπουκάλι, οι ιμπεριαλιστικές βλέψεις των δυνάμεων του Άξονα (Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία κ.α.) απείλησαν την παγκόσμια ηγεμονία τους. Το αποτέλεσμα ήταν, αντί για έναν πόλεμο όλων των καπιταλιστικών κρατών κατά της Σοβιετικής Ένωσης, η συγκρότηση ενός ασταθούς και συγκυριακού συνασπισμού ενάντια στον Άξονα που συμπεριλάμβανε τη Σοβιετική Ένωση. Εκτός όμως από την συμμετοχή της τελευταίας στον πόλεμο, ο ξεκάθαρα αντεπαναστατικός, αντικομμουνιστικός χαρακτήρας του φασισμού (μην ξεχνάμε ότι το άλλο όνομα του Άξονα ήταν «Σύμφωνο Αντικομιντέρν»), ο απάνθρωπος χαρακτήρας του -ως ιδεολογία και πρακτική- με την προγραμματισμένη εξόντωση εκατομμυρίων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, η βάρβαρη κατοχή σχεδόν ολόκληρης της Ευρώπης και μεγάλου τμήματος της Ασίας (με καταλήστευση, πείνα και σφαγές), προκάλεσαν μία σειρά εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και εξεγέρσεων που όλο και περισσότερο απειλούσαν την καπιταλιστική τάξη πραγμάτων. Στην Κίνα από το 1937 ενάντια στον ιαπωνικό στρατό εισβολής πολεμούσαν οι αστικές δυνάμεις του Κουόμιτανγκ με ηγέτη τον Τσανγκ-Κάι-Σεκ («εθνικιστές») και ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΛΑΣ) του ΚΚ που έκαναν προσωρινή ανακωχή μεταξύ τους.
Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος είχε τα στοιχεία ενός ιμπεριαλιστικού πολέμου για την παγκόσμια ηγεμονία, αλλά όχι μόνο αυτά. Η ύπαρξη της Σοβιετικής Ένωσης με τις υπονομευμένες κατακτήσεις του Οκτώβρη, ο φασισμός ως μοντέλο αστικής δικτατορίας και τα λαϊκά εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα με σοσιαλιστικές τάσεις στην Ευρώπη και στην Ασία, η προσωρινή και ασταθής συμμαχία ανάμεσα στις δυνάμεις που πολεμούσαν τον Άξονα, έδιναν στον πόλεμο και στοιχεία δίκαιου, αντιφασιστικού, απελευθερωτικού πολέμου. Η αριστερά της εποχής σ’ οποιαδήποτε χώρα του συμμαχικού στρατοπέδου ζητούσε πιο ενεργητική διεξαγωγή του πολέμου μέχρι την τελική νίκη κατά του φασισμού. Το ζήτημα που έμπαινε ήταν από ποιες δυνάμεις και με ποιο τρόπο θα ηττούνταν ο φασισμός· από τη Σοβιετική Ένωση και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα ή από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Βρετανίας και των ΗΠΑ; Κυρίως όμως, ποιοι θα κυριαρχούσαν στον μεταπολεμικό κόσμο; Η Σοβιετική Ένωση και οι νικηφόρες κοινωνικές επαναστάσεις ή ένας νέος παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός διακανονισμός (με την ηγεμονία ΗΠΑ-Βρετανίας) με αστικοδημοκρατικά καθεστώτα στην καλύτερη περίπτωση;
Η δική μας 9η Μάη είναι η υπενθύμιση ότι εκτός από τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς, τους εθνικισμούς και τη γεωπολιτική, μπορούν να εμφανίζονται οι εργατικές τάξεις και οι λαοί
Οι αστικές δυνάμεις στο στρατόπεδο των συμμάχων, κατά τη διεξαγωγή του πολέμου φρόντιζαν να διασφαλίσουν κατά το δυνατόν τα στρατηγικά συμφέροντά τους στον μεταπολεμικό κόσμο. Αντίστοιχα το ζητούμενο ήταν τα ΚΚ και οι επαναστατικές δυνάμεις να διατηρήσουν την αυτοτέλειά τους και την ετοιμότητά τους να συγκρουστούν με τους πρώην συμμάχους. Το ΚΚ Γιουγκοσλαβίας με τις «Προλεταριακές Ταξιαρχίες» ήταν ένα τέτοιο παράδειγμα. Ωστόσο συνολικά, η γραμμή του κομμουνιστικού κινήματος δεν ήταν αυτή. Η αυτοδιάλυση της Κομιντέρν τον Μάη του 1943 επικύρωνε συμβολικά την απεμπόληση της παγκόσμιας επανάστασης και την υποταγή του κομμουνιστικού κινήματος στα στενά κρατικά συμφέροντα της Σοβιετικής Ένωσης.
Τελικά, τα στοιχεία του δίκαιου, απελευθερωτικού πολέμου που υπήρχαν στο αντιφασιστικό στρατόπεδο με όλες τις αντιφάσεις δεν επέτρεπαν σε κανένα κομμουνιστή ή επαναστάτη να αδιαφορήσει για το ποια πλευρά έπρεπε να ηττηθεί, γι’ αυτό και οι κομμουνιστές και οι αντιφασίστες γιορτάζουν και σήμερα την 9η Μάη, τη μέρα της αντιφασιστικής νίκης, ενώ ο αστικός κόσμος προσπαθεί να κάνει τους λαούς να την ξεχάσουν. Ούτε η Σοβιετική ηγεσία στάθηκε συνεπής ως προς αυτό το χαρακτήρα του πολέμου και της νίκης, δείγμα της μετάλλαξης του σοβιετικού καθεστώτος. Ο δίκαιος πόλεμος από την πλευρά της Σοβιετικής Ένωσης ονομάστηκε «Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος» σε σύνδεση με τον «Πατριωτικό Πόλεμο» του 1812 από το τσαρικό καθεστώς ενάντια στον Ναπολέοντα. Ο Στάλιν στο επινίκιο διάγγελμά του στις 9 Μάη δήλωσε μεταξύ άλλων ότι «η προαιώνια πάλη των σλαβικών λαών για την ύπαρξή τους και την ανεξαρτησία τους, τέλειωσε με τη νίκη πάνω στους Γερμανούς επιδρομείς και στη γερμανική τυραννία» δίνοντας φυλετικά χαρακτηριστικά στην αντιφασιστική νίκη.
Η δική μας 9η Μάη είναι η υπενθύμιση ότι εκτός από τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς, τους εθνικισμούς και τη γεωπολιτική μπορούν να εμφανίζονται -με την ταξική διεθνιστική τους ανεξαρτησία και τους δικούς τους σκοπούς- οι εργατικές τάξεις και οι λαοί. Αλλιώς δεν έχει κανένα νόημα.
Οι συμβιβασμοί και η μισή νίκη
Η αναστήλωση των ηττημένων και η συνέχεια του κράτους
Οι αντιθέσεις που υπέβοσκαν, με την ήττα του Άξονα, βγήκαν στο φως. Στην Ελλάδα ξέσπασαν πριν ακόμα τελειώσει ο πόλεμος, τον Δεκέμβρη του 1944 με κατάληξη τον εμφύλιο. Η προτεραιότητα για τις δυνάμεις του κεφαλαίου ήταν η αναστήλωση του τραυματισμένου καπιταλιστικού κόσμου, της Γερμανίας και Ιαπωνίας συμπεριλαμβανομένων. Η συνέχεια του κράτους στη Γερμανία εκφράστηκε με την αξιοποίηση στελεχών του ναζισμού σε κυβερνητικές θέσεις (στρατάρχης Ε. Μανστάιν, στρατιωτικός σύμβουλος του καγκελάριου Κ. Αντενάουερ), στην Ιαπωνία ο αυτοκράτορας Χιροχίτο δεν παραπέμφθηκε για εγκλήματα πολέμου. Ο ισπανικός λαός αφέθηκε κάτω από το καθεστώς του Φ. Φράνκο μέχρι το 1975.
Η Σοβιετική Ένωση διασφάλισε με την ανοχή των Δυτικών και με μια «επανάσταση από τα πάνω» τη ζώνη των χωρών του «υπαρκτού σοσιαλισμού» στην ανατ. Ευρώπη. Στη Γιουγκοσλαβία το ΚΚ με το μεγαλύτερο αντάρτικο κίνημα σ’ ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη ανέτρεψε τον καπιταλισμό ενάντια σε κάθε διακανονισμό.
Οι ηγεμονικές καπιταλιστικές δυνάμεις του νέου κόσμου συνέχισαν με μεγαλύτερη ένταση την αποικιοκρατική εκμετάλλευση και καταπίεση. Η σφαγή στο Σετίφ της Αλγερίας με 40.000 νεκρούς έγινε το Μάη του 1945 από το γαλλικό στρατό, με τον Μορίς Τορέζ του ΚΚ αντιπρόεδρο της κυβέρνησης. Οι πόλεμοι και οι αντιαποικιοκρατικές επαναστάσεις συνεχίστηκαν στον υπόλοιπο κόσμο.
Η οργάνωση και η μαχητικότητα της εργατικής τάξης αξιοποιήθηκε από τα ΚΚ για τη συμμετοχή σε πολλές μεταπολεμικές κυβερνήσεις της Δυτ. Ευρώπης, επαναστατικές δυνατότητες που υπήρχαν (πχ στην Ιταλία) ακυρώθηκαν με αντάλλαγμα την προσωρινή «αναγνώριση» των ΚΚ από τις αστικές τάξεις και πρωτόγνωρες κοινωνικές κατακτήσεις. Οι συμβιβασμοί αυτοί προετοίμασαν την επίθεση του κεφαλαίου όταν σταμάτησε να αισθάνεται οποιαδήποτε επαναστατική απειλή. Η μισή νίκη μετατράπηκε σε ήττα.
Μεταξύ γνήσιου και κάλπικου αντιφασισμού
Στην ΕΕ η ταύτιση φασισμού και κομμουνισμού κάτω από την ομπρέλα του ολοκληρωτισμού έχει γίνει επίσημη ιδεολογία. Σε κάποιες χώρες, μεταξύ των οποίων και στη σημερινή Ουκρανία, ο αντικομμουνισμός έχει ως αποτέλεσμα οι φασίστες του παρελθόντος να τιμώνται σαν ήρωες.
Ωστόσο καθώς είναι βαθύ το αποτύπωμα του Β’ Παγκόσμιου πολέμου και οι μνήμες της ναζιστικής θηριωδίες, σε φάσεις συγκρούσεων και πολέμων πληθαίνουν οι «αντιφασίστες» κάθε είδους. Φέτος, με τον πόλεμο στην Ουκρανία η 9η Μάη και η κληρονομιά της αποκτούν ξεχωριστό νόημα. Ο Β. Ζελένσκι μιλάει για «ρωσικό φασισμό» τη στιγμή που το ουκρανικό καθεστώς έχει ενσωματώσει τα ναζιστικά τάγματα θανάτου στις ένοπλες δυνάμεις του. Από την άλλη πλευρά η κυβέρνηση Πούτιν «αποναζιστικοποιεί» την Ουκρανία με τους μισθοφόρους της Wagner στο όνομα της ενότητας του ρωσικού έθνους και της κληρονομιάς του Ρούρικ των Ρως, αποφασίζοντας ποια έθνη είναι υπαρκτά και ποια τεχνητά. Η καπιταλιστική Ρωσία εξάλλου, επιδιώκει χρόνια τώρα να εμφανιστεί ως ο κληρονόμος της αντιφασιστικής νίκης που θα ήταν αδιανόητη χωρίς τις κατακτήσεις του Οκτώβρη.
Ο φασισμός δεν ανήκει σε μια φυλή, σε ένα έθνος και σε μία θρησκεία αλλά είναι πριν απ’ όλα αστική πολιτική και παίρνει τα χρώματά του ανάλογα με το έδαφος που φυτρώνει (πχ είναι καθολικός στην Ισπανία, αλλά ινδουιστικός στην Ινδία, τευτονικός στη Γερμανία αλλά σλαβικός στη Ρωσία). Η 9η Μάη δεν ανήκει σε κανένα έθνος, σε καμία θρησκεία και σε κανένα χρώμα, ανήκει σε όσους αντιπαλεύουν το φασισμό οποιουδήποτε χρώματος και το σύστημα που τον γεννάει.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΡΙΝ στις 9 Μάη 2022
