Βασίλης Γιδιάρης
Φωτεινή Θανάσουλα
Οι μέρες του Αλέξη
Η δολοφονία του 15χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου αποτέλεσε την αφορμή για να εκδηλωθεί η μαζικότερη και εντονότερη εξέγερση των τελευταίων ετών στη χώρα μας. Ο Δεκέμβρης διεμβόλισε το σύνολο του κοινωνικού ιστού. Η εκπυρσοκρότηση του όπλου ακούστηκε σε όλους τους καταπιεσμένους και η σφαίρα καρφώθηκε στην καρδιά μιας γενιάς, καθοριστικό για την διαμόρφωση της πολιτικής και κοινωνικής της ταυτότητας για το μέλλον. Μαθητές εκείνης της εποχής σημαδεύτηκαν από το γεγονός και πρωτοστάτησαν στον αγώνα. Η νεολαία της εκπαίδευσης στο πρόσωπο του Γρηγορόπουλου βλέπει την πιο ωμή και αποκρουστική όψη της καθημερινής «δολοφονίας» της νέας γενιάς στα σχολεία και τα πανεπιστήμια των καταναγκασμών, της εξετασιομανίας, της εκμηδένισης της δημιουργικότητας, του ελεύθερου χρόνου, της αβέβαιης προοπτικής. Το μαθητικό κίνημα οργανώθηκε με συνελεύσεις και συντονιστικά καλώντας σε μεγάλες πορείες, σε όλες τις πόλεις, που στηρίχτηκαν από όλη την αγωνιζόμενη νεολαία. Συνδέθηκε με το φοιτητικό και εργατικό κίνημα στους δρόμους και τις διεκδικήσεις. Η μαχητικότητα εκείνων των κινητοποιήσεων ήταν προμήνυμα των αγώνων του μαζικού κινήματος, που ακολούθησαν, ενώ έδωσαν εμπειρία για την οργάνωση των αγώνων των μαθητών από κει και πέρα.
Για μια ολόκληρη γενιά μαθητών ο Δεκέμβρης δεν τέλειωσε εκείνες τις ημέρες. Άφησε πίσω του νέους και νέες, που έμαθαν να αμφισβητούν και να αγωνίζονται. Πολλοί μαθητές άρχισαν τότε να ψάχνονται, να διαβάζουν, να μην καταπίνουν αμάσητα τα δελτία των 8. Τα συνθήματα κραυγής-καταγγελίας της νέας γενιάς σε δρόμους γεμάτους δακρυγόνα, κόκκινες και μαύρες σημαίες, που φώναζαν «Κάτω η κυβέρνηση των δολοφόνων», «Στις τράπεζες λεφτά-στη νεολαία σφαίρες», «Το αίμα κυλάει εκδίκηση ζητάει», «Μπάτσοι-γουρούνια-δολοφόνοι» τους έμαθε πως δεν μπορούν να αφήσουν το μέλλον τους στα χέρια κανενός. Γι’ αυτό από τότε συνεχίζουν κάθε 6η Δεκέμβρη να οργανώνουν και τη δική τους μεσημεριανή πορεία, πλαισιωμένη από μαθητές και φοιτητές.
Οι κοινωνικές εξεγέρσεις του χτες είναι πυξίδα για τους αγώνες του αύριο (Σύνθημα στους τοίχους της Αθήνας μετά τον Δεκέμβρη ’08)
Ο Δεκέμβρης έχει σημαδευτεί εδώ και 14 χρόνια από τη δολοφονία του Αλέξη και την εξέγερση που ακολούθησε μετά. Τον Δεκέμβρη του ‘08 δεν θα είναι η πρώτη φορά που καταλαμβάνονται δρόμοι και δημόσια κτίρια, αλλά θα είναι από τις ελάχιστες φορές που καταλαμβάνονται τόσο μαζικά και συντονισμένα. Η δολοφονία του 15χρονου μαθητή Αλέξη Γρηγορόπουλου ήταν η αφορμή για την εκδήλωση μιας συσσωρευμένης οργής, απέναντι σε μια κοινωνία που υποσχόταν πολλά και έδινε ελάχιστα.
Στις παρυφές της οικονομικής κρίσης που δεν είχε ακόμα ξεσπάσει πλήρως στη χώρα μας, στον απόηχο των κινημάτων του ’06-07, κάτι φαινόταν να βράζει στην κοινωνία. Μαθητές, φοιτητές, όλη η νεολαία βρίσκεται στους δρόμους, ενάντια στην καταστολή και την αστυνομοκρατία όσο και στην ίδια την κυβέρνηση της ΝΔ και την αντιλαϊκή πολιτική της. Ενάντια στη σαπίλα ενός συστήματος που τσακίζει τα όνειρα της νέας γενιάς. Χαρακτηριστικό είναι το σύνθημα «Στις τράπεζες λεφτά, στη νεολαία σφαίρες, ήρθε η ώρα για τις δικές μας μέρες». Έτσι, καταλείφθηκαν εκτός από το Πολυτεχνείο, η Νομική και η ΑΣΟΕΕ με σκοπό να μετατραπούν σε κέντρα αντιπληροφόρησης. Εκείνη την περίοδο και τη χρονιά που ακολούθησε ενορχηστρώθηκε η εικόνα του κέντρου «έρμαιου» στα χέρια των διαδηλωτών, οι οποίοι σύμφωνα με το κράτος και τα ΜΜΕ ήταν επικίνδυνοι για την ασφάλεια των πολιτών. Σε αυτό το πλαίσιο, το κράτος δικαιολογούσε κάθε χρήση βίας και καταστολής, κάθε παράλογη εκτός νόμου προσαγωγή και σύλληψη, προσπαθώντας να επισκιάσει μια εξέγερση, η οποία μετασχημάτισε αποφασιστικά τον χώρο της πόλης και έθεσε μερικά πραγματικά χρήσιμα ερωτήματα σε σχέση με τη ζωή στην ελληνική μητρόπολη στις απαρχές της κρίσης.
Εκείνες οι μέρες, οι μέρες του Αλέξη, συνιστούν μια ρωγμή στην «κανονικότητα», μια ευθεία αμφισβήτηση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων και όχι άδικα. Το πολιτικό σύστημα παρακολουθεί τις εξελίξεις με αμηχανία. Μία ολόκληρη γενιά ριζοσπαστικοποιείται στις μάχες του Δεκέμβρη. Παρότι χαρακτηρίζεται η εξέγερση ως «υπόθεση νεολαίας», το εργατικό κίνημα παίρνει θέση, πραγματοποιούνται εργατικά συλλαλητήρια, στάσεις εργασίας, πανεκπαιδευτικές διαδηλώσεις. Αυτή η σημαντική περίοδος άφησε πολιτικές παρακαταθήκες για τους επόμενους αγώνες και τα κινήματα. Άφησε ερωτήματα ανοιχτά. Τι ήταν η εξέγερση του Δεκέμβρη; Η αρχή ενός τέλους όπως έγραψαν κάποιοι; Από πού ήρθε, θα μπορούσε να επαναληφθεί;
Μεσολάβησαν 14 χρόνια πυκνού ιστορικού χρόνου με γεγονότα που φαντάζουν πολύ πιο σημαντικά από την εξέγερση του ‘08. Κρίση, πανδημία, απαντήσεις σε αυτή, Occupy, πλατείες, κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και τώρα ΝΔ, δημοψήφισμα, εξέγερση στη Χιλή, στο Ιράν, Black Lives Matter, πόλεμος Ουκρανίας – Ρωσίας. Όλα αυτά μοιάζουν να καθιστούν τον Δεκέμβρη μια απλή στιγμή στη συνέχεια γεγονότων και συμβάντων, ο οποίος ακολούθησε ύστερα από άλλα.
Υπάρχει λόγος να επανερχόμαστε σε αυτή την κουβέντα;
Έχει νόημα να κρατάμε ανοιχτή αυτή τη συζήτηση και να προσπαθήσουμε να απαντήσουμε, καθώς τα ερωτήματα που έθεσε ο Δεκέμβρης φαίνεται πως επανέρχονται με διαφορετικούς τρόπους σε κάθε περίοδο που διανύουμε.
Οι αυθόρμητες αντιδράσεις των λαϊκών στρωμάτων πάντα θα εμφανίζονται και θα ξεσπούν με διάφορες μορφές όσο υπάρχει η πάλη των τάξεων και ειδικά στη σημερινή εποχή με τις αντιθέσεις και τις ανισότητες να εντείνονται. Αυτή τη στιγμή, ο καπιταλισμός μπορεί να υποσχεθεί μόνο φτώχεια, περιβαλλοντική καταστροφή, πολέμους και μετανάστευση για τους από κάτω. Η οικονομική και κοινωνική κατάσταση διεθνώς ή με αφορμή συγκεκριμένα περιστατικά δίνουν εναύσματα και τροφοδοτούν τέτοιες εξεγέρσεις σαν του Δεκέμβρη. Η συμβολή του διαδικτύου και των ψηφιακών μέσων είναι αξιοσημείωτη στη σύγχρονη εποχή.
Η πανδημία φαίνεται πως έβαλε έναν μεγεθυντικό φακό πάνω από πράγματα και καταστάσεις που είχαν συσσωρευτεί μετά από τόσα χρόνια κρίσης. Μιας κρίσης που είναι δομική για το σύστημα και δεν μπορεί να ξεπεραστεί με μεταρρυθμίσεις και επιμέρους αλλαγές. Η νεολαία δείχνει με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο πως δεν μπορεί να ζει έτσι όπως προσπαθούν να της επιβάλλουν. Πολλά είναι τα παραδείγματα όπου δείχνει τις αντιστάσεις της και διεκδικεί στο σήμερα, ειδικά μετά τα πολλαπλά lockdown.
Παγκοσμίως αλλά και στη χώρα μας δίνει τον τόνο και διεκδικεί ένα καλύτερο μέλλον στην εργασία και στις συνθήκες που εργάζεται, διεκδικεί ελεύθερους χώρους και ελεύθερες γειτονιές. Από τις διαδηλώσεις «ΠΟΝΑΩ» στις γειτονιές ενάντια στην αστυνομική βία με τον ξυλοδαρμό νέου στη Ν. Σμύρνη, τις μαζικές παραιτήσεις σε ΗΠΑ και Κίνα, την προσπάθεια να οργανωθεί ο αγώνας των εργαζομένων από τα κάτω, όπου κυρίως νέοι εργαζόμενοι συζητούν στις αποθήκες της Amazon και στις τουαλέτες των Starbucks πώς να φτιάξουν σωματείο, την απεργία της e-food και της COSCO, τη συναυλία στο ΑΠΘ με χιλιάδες κόσμου και τις πορείες ενάντια στην Πανεπιστημιακή αστυνομία, τις απεργιακές διαδηλώσεις στη Γαλλία, τη μαζική απεργία στις 9 Νοέμβρη που διαδήλωσε ενάντια στην ακρίβεια, την κρίση και τις εργασιακές συνθήκες μέχρι και τον αγώνα των κατοίκων των Εξαρχείων, φαίνεται πως ξεσπούν αντιστάσεις που μένουν ανολοκλήρωτες. Αντιδράσεις που απαιτούν να φύγει η βαρβαρότητα που δημιουργεί η αβεβαιότητα της επόμενης μέρας, βρίσκοντας νέους, ποικιλόμορφους τρόπους.
Όλα τα εξεγερτικά ξεσπάσματα θέτουν ερωτήματα για το μέλλον της ανθρωπότητας και ζητούν απαντήσεις, συνειδητά ή ασυνείδητα, οι οποίες δεν είναι εύκολες, ούτε προφανείς. Υπάρχει η ανάγκη αυτές οι αντιστάσεις να μαζικοποιηθούν, να ριζώσουν σε κάθε γειτονιά και χώρο εργασίας και να οικοδομήσουν δεσμούς αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας ανάμεσα στην πληττόμενη κοινωνική πλειοψηφία, να ιεραρχούν την ικανοποίηση «μακροπρόθεσμων» συμφερόντων, δίνοντάς τους διατύπωση σε άμεσα επιμέρους αιτήματα ή σε μια συγκεκριμένη στρατηγική. Διότι, σε τελική ανάλυση, παρά τη σημασία που δημιουργεί ένα ξέσπασμα ενός κινήματος τη δεδομένη στιγμή και την αναταραχή που προκαλεί, το κυρίαρχο ζήτημα είναι το μέγεθος της ρήξης που προξενούν εντός του πολιτικού συστήματος για να πραγματοποιήσουν τα αιτήματα τους, χωρίς φόβο να παρθούν πίσω. Με άλλα λόγια, το κρίσιμο ζήτημα είναι ο πολιτικός αντίκτυπος της συλλογικής δράσης και η δυνατότητα των κοινωνικών κινημάτων να εκμεταλλεύονται τις κατάλληλες πολιτικές ευκαιρίες.
Παρότι η φράση του Α. Γκράμσι πως «ο παλιός κόσμος πεθαίνει και ο νέος πασχίζει να γεννηθεί. Τώρα είναι η εποχή των τεράτων» φαίνεται προφητική και επίκαιρη για την εποχή που ζούμε, οι συγκλονιστικές εξεγέρσεις ανά τον κόσμο και η δυναμική του λαού δίνει μηνύματα αποφασιστικότητας και δόσεις ελπίδας για το μέλλον.
Το δημιουργικό πολιτιστικό αποτύπωμα του Δεκέμβρη
Κάθε πραγματικό κίνημα επιφέρει, μαζί με άλλα, μια πολιτισμική τομή στο κυρίαρχο τοπίο. Ο Δεκέμβρης του ’08 άφησε τις δικές του πολιτισμικές προεκτάσεις, αρκετά σημαντικές όσο και τα πολιτικά και κοινωνικά στοιχεία που ανέδειξε. Χάρισε εφόδια για τη συγκρότηση ενός πράγματι αγωνιστικού-χειραφετητικού πολιτισμού και ανέδειξε αναγκαίες τομές που θα πρέπει να γίνουν μελλοντικά.
Οι πολιτιστικές δράσεις και η καλλιτεχνική δημιουργία του Δεκέμβρη μάς ακολουθούν μέχρι και σήμερα. Η εξέγερση έδρασε καταλυτικά στην απότομη μετατόπιση πολιτιστικών ρευμάτων στη νέα γενιά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μουσική της νέας γενιάς, με συναυλίες αλληλεγγύης στον αγώνα αλλά και δημιουργία νέων τραγουδιών συγκεκριμένα για τον Αλέξη. Συγκροτήματα έκαναν στροφή στον πολιτικό στίχο και πήραν θέση σε μια κοινωνία που φλεγόταν, όπου μέχρι και σήμερα συνεχίζουν να τοποθετούνται για κοινωνικά ζητήματα. Τα ακροατήρια μουσικών ειδών, που παραδοσιακά εξέφραζαν τις ανησυχίες της νεολαίας και είχαν ταξική καταγωγή, μαζικοποιήθηκαν. Ο στίχος και η μουσική αυτών των ειδών (κυρίαρχα hip hop, punk) αποτέλεσαν επί της ουσίας το μεγαλύτερο όπλο «αφήγησης» της εξέγερσης από πρώτο χέρι. Βέβαια, η καλλιτεχνική έκφραση δεν περιορίστηκε μόνο στη μουσική. Οι ζωγραφιές σε δημόσιους χώρους, τα συνθήματα σε τοίχους, τα graffiti και τα stencil ομόρφυναν το κέντρο της Αθήνας και τις γειτονιές και ακόμα και αν τα περισσότερα έχουν σβηστεί, το αποτύπωμα τους στο χώρο έχει παραμείνει.
Μια από τις σημαντικές πρωτοβουλίες που χαράχτηκε στην ιστορία του Δεκέμβρη ήταν η πρωτοβουλία των σπουδαστών των δραματικών σχολών να μεταφέρουν τη φωνή της εξέγερσης στους δικούς τους χώρους. Δρώμενα στους δρόμους σταματώντας την κυκλοφορία, εισβολές σε θέατρα με παρεμβάσεις, καλλιτέχνες στους δρόμους του αγώνα, μέχρι που τον Φλεβάρη ακολούθησε η κατάληψη της Λυρικής. Αυτή η πολιτική πράξη από τη νέα βάρδια καλλιτεχνών αλλά και πολλούς/ες που το στήριξαν μας άφησε τη σημαντική παρακαταθήκη της σύνδεσης ενός ενιαίου πολιτικού-πολιτιστικού λόγου και πώς πήρε σάρκα και οστά με όλες τις αντιθέσεις του.
Ο Δεκέμβρης εισήγαγε επιθετικά την πολιτική σκέψη και λόγο στις τέχνες, το σινεμά, το θέατρο, τη μουσική και η νεολαία αγκάλιασε την νέα κατάσταση του πολιτιστικού γίγνεσθαι. Η ανάδειξη ενός άλλου σύγχρονου πολιτισμού, έτσι όπως αποτυπώθηκε στα πλαίσια του Δεκέμβρη, αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία ακούμπησαν όλα εκείνα τα μεταγενέστερα αυτοδιαχειριζόμενα πολιτιστικά εγχειρήματα που ξεπήδησαν σε γειτονιές, εργατικές λέσχες, πολιτιστικοί όμιλοι, ερασιτεχνικές και μη ομάδες θεάτρου κλπ. Η τέχνη άλλωστε, σαν μέσο έκφρασης των διαδηλωτών και των συμμετεχόντων, ήταν πανταχού παρούσα στα πάσης φύσεως δρώμενα του Δεκέμβρη και μάς συντροφεύει μέχρι και σήμερα.
