Δημήτρης Σταμούλης
Μισθοί και αξιοπρέπεια
Οι συλλογικές συμβάσεις και οι αυξήσεις στους μισθούς έχουν «εξοριστεί» ουσιαστικά στην Ελλάδα από την εποχή των μνημονίων και των αντιδραστικών νόμων που ψηφίστηκαν από όλες τις κυβερνητικές εκδοχές την τελευταία δεκαετία. Σήμερα, μετά από τόσα χρόνια «αίματος και ιδρώτα» του κόσμου της εργασίας και με την έκρηξη της ακρίβειας και της ενεργειακής κρίσης να «καταπίνει» το όποιο εργατικό εισόδημα, πλέον ωριμάζει στη συνείδηση των εργαζόμενων η ανάγκη διεκδίκησης ριζικών αυξήσεων στους μισθούς και ανοίγει η συζήτηση αλλά και η διεκδίκηση για νέες συλλογικές συμβάσεις σε πολλούς χώρους εργασίας και κλάδους.
Κράτος και εργοδοσία επιχειρούν να καταπνίξουν εν τη γενέσει της την τάση αγωνιστικής διεκδίκησης και της προοπτικής οι εργαζόμενοι να πάρουν από τα κέρδη του κεφαλαίου και τον πλούτο που παράγουν, σπεύδοντας –κάτω από τις αντιδράσεις στους χώρους δουλειάς– να τους προσφέρουν τα ψίχουλα των «μοντέρνων καιρών»: «τροφεία», «δωροεπιταγές», «βάουτσερ», κουπόνια, «προπληρωμένες κάρτες». Οι εκδοχές ποικίλες, η ουσία μία: καμιά σταθερή και «μόνιμη» αύξηση στο μισθό, «τυράκια» για να καταπραΰνουν την πείνα, που με την πρώτη ευκαιρία αναιρούνται και καταργούνται προς όφελος του εργοδότη.
Συνένοχους σε αυτή την επιλογή έχουν τους ταγούς του κυρίαρχου και υποταγμένου συνδικαλισμού τύπου ΓΣΕΕ, που όχι μόνο συναινούν αλλά «διεκδικούν» και αρκούνται σε «παροχές» όπως δωροεπιταγές σε Χριστούγεννα και Πάσχα, με συμβεβλημένα καταστήματα συνήθως μεγάλων αλυσίδων σούπερ μαρκετ, και όχι διεκδίκηση αυξήσεων στους μισθούς ή επαναφοράς του 13ου-14ου μισθού, όπου έχει καταργηθεί. Υπογράφουν ΣΣΕ με επισφαλείς και έμμεσες παροχές, οι οποίες δεν επηρεάζουν ούτε την μισθολογική εξέλιξη των εργαζομένων αλλά ούτε και την ασφαλιστική, καθώς αυτές οι παροχές δεν προσμετρούνται ούτε στον υπολογισμό της σύνταξης ούτε στην αποζημίωση.
Το φαινόμενο των εξευτελιστικών κουπονιών και των τροφείων ως παροχές-ψίχουλα στους εργαζόμενους έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις σε δημόσιο όσο και κυρίως σε ιδιωτικό τομέα
Το «γενικό σύνθημα» για τις λεγόμενες παροχές σε είδος δίνεται από το ίδιο το κράτος, που πλέον τα διάφορα προνοιακά επιδόματα τα προσφέρει σε άυλες κάρτες για συγκεκριμένη χρήση και όχι σε χρήμα για κάθε χρήση. Πρόσφατα δε ανακοινώθηκε ότι τα μετρητά για περίπου δύο εκατομμύρια δικαιούχους επιδομάτων του ΟΠΕΚΑ (Οργανισμός Προνοιακών Επιδομάτων και Κοινωνικής Αλληλεγγύης), από το 2023, θα δίνονται με τη μορφή της προπληρωμένης κάρτας και όχι σε τραπεζικούς λογαριασμούς. Οι δικαιούχοι δηλαδή θα είναι υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούν την προπληρωμένη κάρτα μόνο για τα βασικά ψώνια και όχι για άλλες υποχρεώσεις τους. Αυτό θα αφορά όλο το ποσό του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος και όλα τα επιδόματα του ΟΠΕΚΑ (παιδιού, στέγασης, γέννησης κ.α.) με εξαίρεση τα αναπηρικά. Με τον ίδιο τρόπο θα πληρώνονται ακόμα και τα βασικά επιδόματα ανεργίας της ΔΥΠΑ, πρώην ΟΑΕΔ.
Όμως το φαινόμενο των κουπονιών και των τροφείων ως παροχές-ψίχουλα στους εργαζόμενους έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις τόσο στον δημόσιο όσο και κυρίως στον ιδιωτικό τομέα.
Τον Αύγουστο συμφωνήθηκαν ανάμεσα σε κυβέρνηση και συνδικαλιστική ηγεσία στις δημοσιογραφικές ενώσεις ΕΣΗΕΑ-ΕΣΠΗΤ (συμμαχία δυνάμεων ΝΔ-ΣΥΡΙΖΑ) οι όροι εργασίας των δημοσιογράφων στα κρατικά ΜΜΕ (ΕΡΤ-ΑΠΕ, δημοτικά ΜΜΕ, ΓΓΕΕ και γραφεία Τύπου). Αντί για αυξήσεις στους μισθούς, το μόνο που προβλέπεται είναι η παροχή πιστωτικής κάρτας με «τροφεία» 5 ευρώ την ημέρα και δυο επιταγές 300 ευρώ Χριστούγεννα και Πάσχα. Καμιά «παροχή» δεν ενσωματώνεται στους μισθούς, ούτε θεσπίζεται ως μόνιμη, αλλά θα είναι στην καλή προαίρεση της εκάστοτε κυβέρνησης για το αν θα συνεχίσει να δίνεται ή θα ανασταλεί στο μέλλον. Όσο για τα ιδιωτικά ΜΜΕ, σε κάποια με ιδιοκτήτες
πάμπλουτους εφοπλιστές, όπως Καθημερινή (Αλαφούζος) ή Άλτερ Έγκο (Μαρινάκης), στους μισθούς που είναι κάτω από τα 1.000 ευρώ, δόθηκαν εφάπαξ κουπόνια συγκεκριμένων αλυσίδων σούπερ μάρκετ, αξίας 300 και 200 ευρώ αντίστοιχα! Δηλαδή όσο κοστίζουν 2-3 επισκέψεις για τα βασικά ψώνια μιας οικογένειας, με τον πληθωρισμό να καλπάζει με διψήφια νούμερα. Κι αυτά χωρίς κόστος για την εργοδοσία αφού ουσιαστικά πρόκειται για συναλλαγές που συμψηφίζονται με διαφημιστικά πακέτα…
Στην ΗΔΙΚΑ ΑΕ, στην επιχειρησιακή ΣΣΕ που υπογράφηκε πρόσφατα, προβλέπονται δύο έκτακτες δωροεπιταγές αξίας 300 ευρώ έκαστη, Χριστούγεννα και Πάσχα, και διατακτική τροφή ύψους 6 ευρώ για κάθε ημέρα και τις ώρες φυσικής παρουσίας στον χώρο εργασίας ή τηλεργασίας. Μάλιστα σε περίπτωση απουσίας (άδεια ασθενείας ή αναψυχής) δεν θα χορηγείται, ενδεικτικό του τι είδους «παροχή» είναι αυτή. Στην πρόσφατη ΣΣΕ που υπογράφηκε ανάμεσα σε εργαζόμενους και διοίκηση του ΟΑΣΘ υπάρχει ανάλογη πρόβλεψη καταβολής σε όλους τους οδηγούς κίνησης και συντήρησης τροφείων ύψους 5 ευρώ για κάθε εργάσιμη ημέρα.
Στον κλάδο των σούπερ μάρκετ, που είναι ο κατεξοχήν χώρος όπου… εξαργυρώνονται οι «δωροεπιταγές» και τα κουπόνια που δίνονται σε εργαζόμενους, οι εταιρείες δεν ξεφεύγουν από αυτή την τακτική. Η «Σκλαβενίτης», που το 2021 είχε κέρδη προ τόκων, φόρων και αποσβέσεων 292,7 εκατ. ευρώ, μέσω της επιχειρησιακής ΣΣΕ της ίδιας χρονιάς «παρείχε» δωροεπιταγές αξίας 50 ευρώ/μήνα τους τρίτεκνους ή πολύτεκνους εργαζόμενους και αξίας 100 ευρώ για κάθε παιδί εργαζομένου με ποσοστό αναπηρίας 67% και άνω, καθώς και δωροεπιταγές Χριστούγεννα και Πάσχα. Αντίστοιχα η «ΑΒ Βασιλόπουλος» με κέρδη 30,7 εκατ. ευρώ το 2021, έδωσε επίδομα ελεημοσύνης 150 ευρώ για το διάστημα Οκτωβρίου- Δεκεμβρίου στο προσωπικό μέσω «προγράμματος πιστότητας» της κάρτας ΑΒPLus και όχι σε μετρητά. Για να τα επιστρέψουν στον όμιλο μέσω αγορών!
Αλλά και οι τράπεζες που όλα αυτά τα χρόνια είναι πάντα από τη… σωστή πλευρά της ιστορίας, μονίμως κερδισμένες, αρνήθηκαν να δώσουν ουσιαστικές αυξήσεις στους μισθούς, προτιμώντας – με την αρωγή του εργοδοτικού συνδικαλισμού του κλάδου – τη λύση της «έκτακτης οικονομικής ενίσχυσης». Στην Εθνική, την Πειραιώς και αλλού, δόθηκαν από 200 έως 700 ευρώ ως εφάπαξ ποσό στους υπαλλήλους, ενώ προ διετίας είχαν εγκαινιάσει την τακτική αυτή, δίνοντας 300 ευρώ σε κάρτες και voucher ως «επιβράβευση» για την εργασία σε συνθήκες πανδημίας.
Σε μια από τις πιο κερδοφόρες εταιρίες της χώρας, στον όμιλο ΟΤΕ, η εργοδοσία αφού πετσόκοψε τους μισθούς με την «προσωπική διαφορά» στην θυγατρική CTS (τεχνικοί) και αλλού, χρύσωσε το χάπι με δωροεπιταγή 700 ευρώ για όλο το χρόνο, η οποία όμως εξαργυρώνεται αποκλειστικά σε συγκεκριμένο όμιλο σούπερ μάρκετ, που δεν έχει καταστήματα σε όλη τη χώρα. Επίσης ενδεικτικό του τι σημαίνει «διευθυντικό δικαίωμα» για παροχές σε είδος, είναι ότι σε κάποιους εργαζόμενους που απασχολούνται σε ανθυγιεινές εργασίες, η εταιρεία παρείχε στο παρελθόν γάλα, το οποίο μετατράπηκε σε κουπόνια, που με την τελευταία ΣΣΕ κόπηκαν εντελώς! Στον ίδιο χώρο, το Σωματείο Εργαζομένων «Cosmote» – «E-value» Ν. Αττικής, κατήγγειλε ότι στην τελευταία ΣΣΕ στον όμιλο, προβλέπονται μειώσεις του προγράμματος flexi ευέλικτης πάγιας παροχής (κουπόνια) από 240 ευρώ σε 130 ευρώ.
Τον δικό του αγώνα ενάντια στην εργοδοτική πρόταση για «αυξήσεις» μέσω κουπονιών δίνει και το σωματείο εργαζομένων στη φαρμακοβιομηχανία ΦΑΜΑΡ. Η πρόταση της εργοδοσίας είναι γεμάτη από… δωροεπιταγές, αλλά όχι αυξήσεις μισθών: Για το 2022, 100 ευρώ δωροεπιταγή για Οκτώβριο-Νοέμβριο και 150 ευρώ για Δεκέμβριο και για το 2023, αντίστοιχα 100 ευρώ δωροεπιταγή για κάποιους μήνες, 150 ευρώ για Δεκέμβριο, και μικρές αυξήσεις 4% Απρίλιο και Οκτώβριο για συγκεκριμένο ύψος μισθών το οποίο πληροί ένα μικρό τμήμα των εργαζομένων. Να σημειωθεί δε ότι από τις πενιχρές αυτές παροχές εξαιρούνται εξαρχής οι εργαζόμενοι που έχουν συμβάσεις μέσω εργολάβων. «Οι δωροεπιταγές θεωρούμε πως είναι το “τυράκι μπροστά στη φάκα”», αναφέρει εύστοχα το σωματείο.
Κουπόνια και τροφεία ωφελούν την εργοδοσία και δεν υπολογίζονται σε σύνταξη, δώρα κλπ.
Όμως και στην Cosco, όπου την περασμένη άνοιξη έγινε ένας ηρωικός απεργιακός αγώνας των εργατών για υπογραφή συλλογικής σύμβασης, η εργοδοσία προσέφερε μαζί με κάποιες αυξήσεις στα πενιχρά μεροκάματα και κάποιες «παροχές» που έγιναν δεκτές από το σωματείο ΕΝΕΔΕΠ. Συγκεκριμένα 10 ευρώ (από 5) σε κάρτα (Edenred) για κάθε «παραγωγικό ημερομίσθιο», παρουσιάζοντας την παροχή αυτή ως προσθήκη «στο καθαρό εισόδημα κάθε εργαζομένου τουλάχιστον περίπου 1.000 ευρώ το χρόνο». Επίσης δωροεπιταγή 200 ευρώ τα Χριστούγεννα και ιδιωτικό ασφαλιστήριο υγείας…
Από την πρακτική των κουπονιών «δελεάστηκαν» ακόμα και φροντιστήρια, καθώς μεγάλη αλυσίδα εξόφλησε δεδουλευμένα που όφειλε μέσω κουπονιών για σούπερ μάρκετ, ενώ και κάποιοι εκδοτικοί οίκοι προσφέρουν ανάλογες «παροχές» αλλά όχι αυξήσεις.
Πάνω από 200.000 εργαζόμενοι αμείβονται και με… κουπόνια!
Εδώ και τουλάχιστον πέντε χρόνια έχει γίνει γνωστή η πρακτική πολλών εργοδοτών να προχωρούν σε προσλήψεις με… κουπόνια. Ένας σημαντικός αριθμός εργαζομένων αμείβεται πλέον με ποσά κοντά ή και κάτω από τον κατώτατο μισθό και συμπληρωματικά με «διατακτικές γευμάτων». Κουπόνια, δηλαδή, με τα οποία μπορεί να αγοράσει τρόφιμα από σούπερ μάρκετ και άλλα συνεργαζόμενα καταστήματα. Εκτιμάται πως περισσότεροι από 200.000 εργαζόμενοι λαμβάνουν τμήμα της αμοιβής τους με αυτόν τον τρόπο, αλλά και πως ένα αξιοσημείωτο μέρος των νέων προσλήψεων, χαμηλόμισθων στον ιδιωτικό τομέα, γίνεται έτσι: Ένα τμήμα δηλαδή του μισθού, της τάξεως του 20-25% δίνεται με κουπόνια και μόνο το υπόλοιπο μετρητά. Με αυτό τον τρόπο, ο εργοδότης πετυχαίνει μικρότερο κόστος μισθοδοσίας. Το ισχύον φορολογικό πλαίσιο παρέχει αυτή τη δυνατότητα.
Ειδικότερα, μετά τον νόμο 4172 του 2013 για τη φορολόγηση των παροχών σε είδος –με τον οποίο φορολογήθηκαν παροχές στελεχών (αυτοκίνητο, εταιρικές πιστωτικές κάρτες κ.ά.)– και σύμφωνα με σχετική εγκύκλιο του υπουργείου Οικονομικών, εξαιρούνται από τον υπολογισμό του εισοδήματος από μισθωτή εργασία οι διατακτικές σίτισης έως και 6 ευρώ ανά εργάσιμη ημέρα. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο γιατί τα λεγόμενα «τροφεία» κινούνται και ποτέ δεν υπερβαίνουν αυτό το ύψος σε αξία. Τουλάχιστον δύο μεγάλες ξένες πολυεθνικές δραστηριοποιούνται στη διαχείριση αυτής της δραστηριότητας στην Ελλάδα (εκδίδουν τα κουπόνια, πραγματοποιούν την εκκαθάριση κ.λπ.). Πού «εξαργυρώνονται» όλα αυτά τα κουπόνια; Στα προγράμματα αυτά συμμετέχουν περισσότερες από 4.000 εταιρείες-πελάτες, που δέχονται τα κουπόνια αυτά σε περίπου 10.000 συμβεβλημένα σημεία-καταστήματα, αποδεικνύοντας ότι πίσω από την «φιλευσπλαχνία» της εργοδοσίας κρύβεται και μια μεγάλη και καλά οργανωμένη μπίζνα.
Οι δαπάνες των επιχειρήσεων όπως διατακτικές σίτισης, εξοδολόγια με καύσιμα, όχι μόνον δεν επιβαρύνονται με τις φορολογικές και ασφαλιστικές κρατήσεις και εισφορές που συνοδεύουν τη μισθωτή εργασία αλλά λογίζονται και ως έξοδα των επιχειρήσεων! Διπλά κερδισμένο το κεφάλαιο από αυτή την επιλογή. Τριπλά χαμένος ο κόσμος της εργασίας: α) υποκαθίσταται η αύξηση των τακτικών αποδοχών με κουπόνια και επιδόματα, β) καθηλώνονται οι τακτικές και συντάξιμες αποδοχές, γ) ανοίγει επικίνδυνα ο δρόμος κατάργησης 13ου-14ου μισθού και επιδόματος αδείας και αντικατάστασή τους με κουπόνια και διατακτικές.
Το ταξικό εργατικό κίνημα πρέπει να «διαβάσει» την εργοδοτική τακτική ως μέσο καθήλωσης των πραγματικών αυξήσεων στους μισθούς. Να αρνηθεί την εργοδοτική λογική και να απαιτήσει όλες αυτές οι «παροχές» να ενσωματώνονται στις τακτικές αποδοχές. Αλλά και να εντάσσει στον συνολικό αγώνα για συλλογικές συμβάσεις εργασίας και αιτήματα όπως μείωση του χρόνου εργασίας, πραγματική προστασία των εργαζομένων με μέτρα υγιεινής και ασφάλειας (και όχι μόνο… γάλατα), προστασία από απολύσεις μέσω μεγάλης αύξησης της αποζημίωσης απόλυσης.
Πάνω από 200.000 εργαζόμενοι αμείβονται και με… κουπόνια!
Εδώ και τουλάχιστον πέντε χρόνια έχει γίνει γνωστή η πρακτική πολλών εργοδοτών να προχωρούν σε προσλήψεις με… κουπόνια. Ένας σημαντικός αριθμός εργαζομένων αμείβεται πλέον με ποσά κοντά ή και κάτω από τον κατώτατο μισθό και συμπληρωματικά με «διατακτικές γευμάτων». Κουπόνια, δηλαδή, με τα οποία μπορεί να αγοράσει τρόφιμα από σούπερ μάρκετ και άλλα συνεργαζόμενα καταστήματα. Εκτιμάται πως περισσότεροι από 200.000 εργαζόμενοι λαμβάνουν τμήμα της αμοιβής τους με αυτόν τον τρόπο, αλλά και πως ένα αξιοσημείωτο μέρος των νέων προσλήψεων, χαμηλόμισθων στον ιδιωτικό τομέα, γίνεται έτσι: Ένα τμήμα δηλαδή του μισθού, της τάξεως του 20-25% δίνεται με κουπόνια και μόνο το υπόλοιπο μετρητά. Με αυτό τον τρόπο, ο εργοδότης πετυχαίνει μικρότερο κόστος μισθοδοσίας. Το ισχύον φορολογικό πλαίσιο παρέχει αυτή τη δυνατότητα.
Ειδικότερα, μετά τον νόμο 4172 του 2013 για τη φορολόγηση των παροχών σε είδος –με τον οποίο φορολογήθηκαν παροχές στελεχών (αυτοκίνητο, εταιρικές πιστωτικές κάρτες κ.ά.)– και σύμφωνα με σχετική εγκύκλιο του υπουργείου Οικονομικών, εξαιρούνται από τον υπολογισμό του εισοδήματος από μισθωτή εργασία οι διατακτικές σίτισης έως και 6 ευρώ ανά εργάσιμη ημέρα. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο γιατί τα λεγόμενα «τροφεία» κινούνται και ποτέ δεν υπερβαίνουν αυτό το ύψος σε αξία. Τουλάχιστον δύο μεγάλες ξένες πολυεθνικές δραστηριοποιούνται στη διαχείριση αυτής της δραστηριότητας στην Ελλάδα (εκδίδουν τα κουπόνια, πραγματοποιούν την εκκαθάριση κ.λπ.). Πού «εξαργυρώνονται» όλα αυτά τα κουπόνια; Στα προγράμματα αυτά συμμετέχουν περισσότερες από 4.000 εταιρείες-πελάτες, που δέχονται τα κουπόνια αυτά σε περίπου 10.000 συμβεβλημένα σημεία-καταστήματα, αποδεικνύοντας ότι πίσω από την «φιλευσπλαχνία» της εργοδοσίας κρύβεται και μια μεγάλη και καλά οργανωμένη μπίζνα.
Οι δαπάνες των επιχειρήσεων όπως διατακτικές σίτισης, εξοδολόγια με καύσιμα, όχι μόνον δεν επιβαρύνονται με τις φορολογικές και ασφαλιστικές κρατήσεις και εισφορές που συνοδεύουν τη μισθωτή εργασία αλλά λογίζονται και ως έξοδα των επιχειρήσεων! Διπλά κερδισμένο το κεφάλαιο από αυτή την επιλογή. Τριπλά χαμένος ο κόσμος της εργασίας: α) υποκαθίσταται η αύξηση των τακτικών αποδοχών με κουπόνια και επιδόματα, β) καθηλώνονται οι τακτικές και συντάξιμες αποδοχές, γ) ανοίγει επικίνδυνα ο δρόμος κατάργησης 13ου-14ου μισθού και επιδόματος αδείας και αντικατάστασή τους με κουπόνια και διατακτικές.
Το ταξικό εργατικό κίνημα πρέπει να «διαβάσει» την εργοδοτική τακτική ως μέσο καθήλωσης των πραγματικών αυξήσεων στους μισθούς. Να αρνηθεί την εργοδοτική λογική και να απαιτήσει όλες αυτές οι «παροχές» να ενσωματώνονται στις τακτικές αποδοχές. Αλλά και να εντάσσει στον συνολικό αγώνα για συλλογικές συμβάσεις εργασίας και αιτήματα όπως μείωση του χρόνου εργασίας, πραγματική προστασία των εργαζομένων με μέτρα υγιεινής και ασφάλειας (και όχι μόνο… γάλατα), προστασία από απολύσεις μέσω μεγάλης αύξησης της αποζημίωσης απόλυσης.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν (8.10.22)
