Κώστας Δικαίος
Η ενέργεια αποτελεί το βασικό όπλο της Ρωσίας στον «πόλεμο» ενάντια στη Δύση και εξακολουθεί να λειτουργεί εξαιρετικά αποτελεσματικά. Απόδειξη, ανάμεσα στα άλλα, το γεγονός ότι το ρούβλι όχι μόνο δεν κατέρρευσε λόγω των κυρώσεων, αλλά είναι τόσο ισχυρό όσο ήταν το 2017. Όσο η Ρωσία εξάγει τόσο το ρούβλι θα παραμένει ισχυρό.
Ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα, όρια και αντιφάσεις
Στις συνθήκες κρίσης του καπιταλισμού, ιδιαίτερα στη Δύση, αλλά και της τάσης για αλλαγή του παγκόσμιου οικονομικού κέντρου βάρους προς την Ασία –με την Κίνα σαν ατμομηχανή– είναι προφανές ότι οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις αργά ή γρήγορα θα οδηγούσαν στη ρήξη. Η προσπάθεια των δυτικών ιμπεριαλιστών και ιδιαίτερα των ΗΠΑ να διατηρήσουν την ηγεμονία τους μέσω της γεωπολιτικής περικύκλωσης της Ρωσίας (επέκταση ΝΑΤΟ) και της Κίνας (συμφωνία AUKUS στον Ινδοειρηνικό ωκεανό), σε συνδυασμό με έναν αδυσώπητο εμπορικό και τεχνολογικό πόλεμο, ώστε να περιορίσουν την ανάπτυξη των ανταγωνιστών τους, όχι μόνο δεν ήταν δυνατόν να γίνει αποδεκτή, αλλά έδωσε το έναυσμα για την εξαπόλυση του πολέμου στην Ουκρανία. Ενός πολέμου επίδικα του οποίου είναι η επιβολή του νέου συσχετισμού δύναμης στην πράξη, το ξαναμοίρασμα των σφαιρών επιρροής, η δημιουργία νέων παγκόσμιων ισορροπιών και συμμαχιών σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο και μάλιστα με τη βία — θυμίζοντας και πάλι ότι ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα (Κλαούζεβιτς).
Σε αυτό το φόντο, η Ρωσία τείνει να αποκοπεί από τον ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό και απομονώνεται, μέσω των κυρώσεων που της επιβάλλονται με πρόσχημα τον πόλεμο, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια νέα διαχωριστική γραμμή στην Ευρώπη τρεις δεκαετίες μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Ωστόσο, οι αντιφάσεις αυτής της κίνησης είναι πολλές. Οι επιπτώσεις από το εμπάργκο έχουν δημιουργήσει επισιτιστική κρίση (η Ρωσία είναι βασικός εξαγωγέας σιτηρών, ηλιέλαιου και κυρίως λιπασμάτων) σε μια σειρά από χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και η Ευρώπη-φρούριο θα κληθεί να καταστείλει μεγάλα κύματα μετανάστευσης. Ενώ, παρά τη συμφωνία Ρωσίας-Ουκρανίας-Τουρκίας-ΟΗΕ, οι αυξημένες τιμές στα τρόφιμα θα παραμείνουν, λόγω κερδοσκοπίας, ξηρασίας αλλά και αντικατάστασης των καλλιεργειών με βιοκαύσιμα.
Η Μόσχα έχει εναλλακτικές λύσεις – για την ώρα
Η Ευρώπη περιμένει έναν πολύ δύσκολο χειμώνα σε περίπτωση που ο Πούτιν κλείσει τη στρόφιγγα του φυσικού αερίου. Το ΔΝΤ υπολόγισε μείωση του ΑΕΠ της Γερμανίας κατά 1,5 έως 3%! Τα αποτελέσματα είναι πενιχρά και στο εμπάργκο πετρελαίου. Η Ινδία αύξησε τις ποσότητες αργού που προμηθεύεται από τη Ρωσία από 1% του συνόλου των ρωσικών εξαγωγών πριν την εισβολή στο 18%, απορροφώντας τις ποσότητες που απέρριψε η Δύση! Οι εξαγωγές ρωσικού πετρελαίου αυξήθηκαν και προς τη Σαουδική Αραβία, αλλά το πιο εντυπωσιακό είναι ότι οι ροές προς την Ευρώπη δεν σταμάτησαν καθόλου. Αντίθετα, η Γαλλία αύξησε τις εισαγωγές της, ενώ ρωσικό πετρέλαιο ρέει άφθονο προς τα διυλιστήρια της Lukoil στη Σικελία και τη Βουλγαρία. Το ίδιο ισχύει για τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα συνολικά και μάλιστα με ελληνικά δεξαμενόπλοια! Ακόμα και η Βρετανία, που πρωτοστατεί στις κυρώσεις, εισάγει διυλησμένο ρωσικό πετρέλαιο από την Ινδία και πετρέλαιο από το Καζακστάν, το οποίο όμως κατά τη διέλευσή μέσω από τη Ρωσία μέσω του αγωγού CPC (συμμετέχει και η ExxonMobil) ανακατεύεται με ρωσικό!
Οι χώρες της Μέσης Ανατολής (οι οποίες δεν ευθυγραμμίστηκαν με τις κυρώσεις της Δύσης), παρά το γεγονός ότι άκουσαν τις εκκλήσεις του Μπάιντεν στο πρόσφατο ταξίδι του, δήλωσαν κατηγορηματικά ότι δεν πρόκειται να εγκαταλείψουν τη συνεργασία με τη Ρωσία στα πλαίσια του ΟΠΕΚ+, με στόχο να διατηρούν την παραγωγή σε τέτοια επίπεδα ώστε να εξασφαλίζουν κέρδη. Εξάλλου, η παραγωγική τους δυνατότητα δεν τους επιτρέπει αύξηση της παραγωγής χωρίς νέες επενδύσεις, οι οποίες όμως γίνονται όλο και πιο δύσκολες, αφού η Δύση διατρανώνει ότι μέχρι το 2030 θα έχει απαλλαγεί από τους υδρογονάνθρακες στα πλαίσια της πράσινης ανάπτυξης, οπότε δεν θα χρειάζεται τους Άραβες — που επενδύουν, με τη σειρά τους, στις ΑΠΕ ως αντιστάθμισμα!
Ταυτόχρονα, η πρόσφατη συνάντηση Τουρκίας-Ρωσίας-Ιράν απαίτησε την έξοδο των ΗΠΑ από τη Συρία, την ίδια στιγμή που οι τελευταίες απειλούν το Ιράν με νέες κυρώσεις, αν στείλει drones στη Ρωσία. Η Αίγυπτος ξεκίνησε το πρώτο πυρηνικό της εργοστάσιο, το οποίο κατασκευάζει η ρωσική Rosatom. Η Κοινή Αγορά του Νότου (Mercosur) αρνήθηκε να δώσει τον λόγο στον Ζελένσκι μέσω τηλεδιάσκεψης. Την ίδια στιγμή, η Ρωσία κρατικοποιεί το κοίτασμα «Σαχαλίνη 2» –πετώντας έξω τους ξένους μετόχους Shell, Mitsubishi και Mitsui– από το οποίο προέρχεται περίπου το 4% της παγκόσμιας παραγωγής LNG, φέρνοντας σε δεινή θέση την Ιαπωνία. Τέλος, στο παγκόσμιο οικονομικό φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης με τίτλο «Νέες ευκαιρίες, Νέος κόσμος», μπορεί οι συμμετοχές να μειωθήκαν από 145 το 2020 σε 115, αλλά το ειδικό βάρος των χωρών που συμμετείχαν δεν είναι καθόλου αμελητέο.
Πόσο αρραγής μπορεί να παραμείνει η Δύση;
Το σπάσιμο των δεσμών με τη Ρωσία και το στοίχημα της απεξάρτησης από την Κίνα
Η υποτιθέμενη κυριαρχία της Δύσης κάθε άλλο παρά παγκόσμια είναι, αφού ένα μεγάλο κομμάτι του πλανήτη προσανατολίζεται στον άξονα Κίνας και Ρωσίας. Επομένως, το ερώτημα που τίθεται στον τίτλο θα μπορούσε να διατυπωθεί και αλλιώς: Μπορεί η Ευρώπη να αντέξει τις επιπτώσεις του πολέμου, την απαγκίστρωσή της από τη Ρωσία έναν πιθανό οικονομικό πόλεμο με την Κίνα;
Η αναζήτηση εναλλακτικών πηγών για προμήθεια άνθρακα, μετά το εμπάργκο στον αντίστοιχο ρωσικό, «φράκαρε» το λιμάνι του Ρότερνταμ, στο οποίο κατέληξαν τα πλοία από Κολομβία, Αυστραλία και Νότια Αφρική, εκτινάσσοντας παράλληλα τις τιμές στα ύψη. Η Γερμανία χρηματοδοτεί αθρόα επιχειρήσεις που εμπλέκονταν στην εμπορία ρωσικού πετρελαίου (Gazprom Germania) και φυσικού αερίου (Uniper), οι οποίες βρέθηκαν ξαφνικά στα πρόθυρα της πτώχευσης. Η Γαλλία εθνικοποιεί το 100% του πυρηνικού γίγαντα EDF, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ενεργειακή κρίση. Η απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο βρίσκεται ακόμη μακριά, αφού οι αποθήκες έχουν πληρότητα μόνο 62% και το πανάκριβο αμερικανικό LNG χρειάζεται τη δημιουργία υποδομών (πλατφόρμες επαναεριοποίησης, νέοι αγωγοί), πράγμα που έχει οδηγήσει σε προτάσεις των Βρυξελλών για μείωση της ζήτησης κατά 15%, διακοπές στην ηλεκτροδότηση, υπολειτουργία βιομηχανιών.
Ας μιλήσουμε και για την αύξηση του πληθωρισμού, που όλα δείχνουν ότι θα συνδυαστεί με ύφεση (στασιμοπληθωρισμός), αφού η ΕΚΤ αποφάσισε αύξηση των επιτοκίων για πρώτη φορά μετά από χρόνια, περιορίζοντας την παροχή φτηνού χρήματος. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι η ισοτιμία δολαρίου και ευρώ να τείνει χαμηλότερα από το 1 προς 1, πράγμα που αυξάνει περισσότερο τις τιμές των προϊόντων που αποτιμώνται σε δολάρια και αποκαλύπτει την αδυναμία του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού, ο οποίος είναι ο μεγάλος χαμένος. Μάλιστα, η αύξηση των πολεμικών δαπανών που έχει αποφασιστεί αλλά και οι επενδύσεις στους υδρογονάνθρακες –για να αντικατασταθούν οι φτηνές ρωσικές πρώτες ύλες– απορροφούν κεφάλαια από τη λεγόμενη «πράσινη οικονομία», η οποία θεωρείται η ατμομηχανή της καπιταλιστικής ανάπτυξης για τις επόμενες δεκαετίες. Σε αυτήν η ΕΕ στόχευε να πρωτοστατήσει παγκόσμια και έτσι τώρα ψαλιδίζονται περαιτέρω τα ευρωπαϊκά όνειρα.
Εάν αυτά είναι τα προβλήματα που προκύπτουν από την απεξάρτηση από τη Ρωσία, τι θα μπορούσε να σημαίνει άραγε μια τάση απομάκρυνσης από την Κίνα, δεδομένου ότι πέρυσι η αξία του εμπορίου ΕΕ-Κίνας διαμορφώθηκε στα 828,1 δισ. δολάρια, έχοντας αυξηθεί κατά 27,5% σε ετήσια βάση; H Κίνα, εξάλλου, παραμένει ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος των «27», με βάση την αξία των διμερών συναλλαγών — κι αυτό χωρίς να αναφερθούμε στις ευρωπαϊκές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην ίδια την Κίνα.
Είναι φανερό ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να κάνει τίποτα χωρίς τους Αμερικάνους. Οι Ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές πάντα επέβαλαν την κυριαρχία τους με τα όπλα, τους πολέμους και τις απειλές. Τώρα, όμως, αισθάνονται εξαιρετικά αδύναμοι στρατιωτικά –και είναι ως ένα βαθμό– και επομένως δεν μπορούν και δεν θέλουν να απεμπλακούν από τις ΗΠΑ. Αυτό, παρά το γεγονός ότι η κατάσταση ανοίγει και νέα μέτωπα στο εσωτερικό της ίδιας της Ευρώπης (επέκταση της σύγκρουσης με Ρωσία στην Αρκτική με δεδομένη την ένταξη Φιλανδίας Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, απειλές Ρωσίας για τον αποκλεισμό του Καλίνινγκραντ, Μολδαβία, νοτιοανατολική Μεσόγειος σε σχέση με την όδευση του αερίου μέσω πλοίων ή Τουρκίας κ.λπ).
Υπάρχουν, βέβαια, διαφορές στις πολιτικές των Ευρωπαίων, από τη «στρατηγική αυτονομία» του Μακρόν, μέχρι την απόλυτη προσκόλληση στις ΗΠΑ των Βαλτικών χωρών. Παράλληλα, η έλλειψη ενός συνεκτικού σχεδίου δίνει ώθηση στην ακροδεξιά ρητορεία και επιρροή (Λεπέν στη Γαλλία, Ορμπάν στην Ουγγαρία, Μελόνι στην Ιταλία), αυξάνοντας την πολιτική κρίση και ανισορροπία. Χαρακτηριστική είναι και η άρνηση του ευρωπαϊκού Νότου να αποδεχτεί τη μείωση του 15% στην κατανάλωση φυσικού αερίου που πρότεινε η Κομισιόν, έτσι ώστε να βοηθηθεί η Γερμανία!
Όλα όμως δείχνουν ότι η Ευρώπη παραμένει ένας οικονομικός «γίγαντας», που στηρίζεται σε πήλινα πόδια και, με τις αλλαγές που πυροδοτεί ο πόλεμος, δεν είναι βέβαιο πού θα οδηγηθεί ούτε αν θα βγει ενωμένη από αυτές τις εξελίξεις. Αν, μάλιστα, η πολιτική κρίση στην Ιταλία, η αδυναμία του Μακρόν να αποκτήσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία, το τέλος του Τζόνσον στην Βρετανία, η πιθανότητα ήττας του Μπάιντεν στις ενδιάμεσες εκλογές, συνδυαστούν με τις ξεκάθαρες πλέον υφεσιακές τάσεις και με τις κοινωνικές-εργατικές αντιδράσεις –απεργίες των σιδηροδρομικών στη Βρετανία, των λιμενεργατών στη Γερμανία– και τις εκρήξεις που όλοι φοβούνται ότι θα επιφέρει η ακρίβεια και η ανεργία τον χειμώνα, τότε ίσως η εξέγερση στη Σρι Λάνκα και οι συγκρούσεις στον Ισημερινό, τον Παναμά και το Περού να μην είναι τόσο μακριά όσο φαντάζονται ορισμένοι.
Είναι βιώσιμος ο άξονας Κίνας-Ρωσίας;
Τη στιγμή που η Δύση διατράνωνε την ενότητά της απέναντι σε Ρωσία και Κίνα στη σύνοδο των G7 και στην αντίστοιχη του ΝΑΤΟ, λάμβανε χώρα μια διαδικτυακή συνάντηση των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Κίνα, Ινδία, Ν. Αφρική) για να αντιτείνει με συμβολικό τρόπο ότι ο κόσμος πλέον είναι πολυπολικός. Οι χώρες αυτές αντιπροσωπεύουν το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 18% του παγκόσμιου εμπορίου. Στα τέλη Ιουνίου, δε, έγινε γνωστό ότι Ιράν και Αργεντινή αποφάσισαν να γίνουν μέλη των BRICS και η Ένωση εξέφρασε την ελπίδα ότι η ένταξή τους θα γίνει σύντομα — μαζί με αυτή και άλλων χωρών, όπως Τουρκία, Σαουδική Αραβία και Αίγυπτος.
Το Πεκίνο, στο μεταξύ, «στήνει» νέο ΔΝΤ, στο οποίο θα συμμετέχουν σε πρώτη φάση Μαλαισία, Σιγκαπούρη, Ινδονησία, Χονγκ Κονγκ από την Ασία και Χιλή από τη νότια Αμερική. Είναι οι πρώτες που θα συνεισφέρουν η καθεμία από 15 δισ. γουάν (περίπου 2,2 δισ. δολάρια), έτσι ώστε να έχουν πρόσβαση σε δανεισμό, στην περίπτωση που τον χρειαστούν. Το συγκεκριμένο σχέδιο δημοσιοποιήθηκε από την κινεζική κεντρική τράπεζα και έρχεται μετά την αναγγελία Πούτιν για ένα νέο διεθνές νόμισμα και ένα εναλλακτικό διατραπεζικό σύστημα ενάντια στο δυτικό SWIFT, τα οποία θα αποκαθηλώσουν το δολάριο, τον βασικό πυλώνα κυριαρχίας των ΗΠΑ.
Τέλος, αν και οι G7 υποσχέθηκαν επενδύσεις 600 δισ. δολαρίων (που προστέθηκαν στα 150 δισ. της ΕΕ στην Αφρική) για να αναχαιτίσουν τον νέο Δρόμο του Μεταξιού, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι απέχουν πολύ από την επέκταση της Κίνας. Απόδειξη: Περίπου 40 από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου χρωστούν στο Πεκίνο ποσά που ξεπερνούν το 10% του ΑΕΠ τους, ενώ η Κίνα είναι ήδη ο μεγαλύτερος δανειστής παγκοσμίως, έχοντας ξεπεράσει την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ.
