Γιώργος Μουρμούρης
Φάκελος: Δύο χρόνια πανδημία
Η κανονικότητα ήταν το πρόβλημα
Η «επιστροφή στην κανονικότητα» έχει αναχθεί τους τελευταίους μήνες σε σταθερό σημείο αναφοράς για κυβερνητικούς παράγοντες, τηλε-παρουσιαστές και τηλε-ειδικούς. Η έλευσή της έχει προαναγγελθεί επανειλημμένα από επίσημα χείλη, έχει ανακοινωθεί με βεβαιότητα από παράγοντες της αγοράς. Αποτελεί –και είναι λογικό– έναν ενδόμυχο πόθο για εκατομμύρια ανθρώπους, που είδαν τη ζωή τους να ανατρέπεται μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα κάπου στα μέσα Μαρτίου του 2020.
Πρόκειται όμως για μια κανονικότητα που, όπως έγραφε ο Παλαμάς, «όλο την περιμένουμε και όλο κινάει για να ‘ρθει». Από το καλοκαίρι του 2020 σε αυτό του 2021 και από τον Φεβρουάριο του 2022 στο νέο ορόσημο που κάποιοι τοποθετούν στο Πάσχα, η πολυσυζητημένη επιστροφή στην προ κορονοϊού κατάσταση παίρνει διαρκώς αναβολές. Και κάθε νέα αναβολή δημιουργεί όλο και πιο έντονα τον φόβο ότι «κανονικότητα» δεν θα ξαναϋπάρξει. Ότι είμαστε πια για τα καλά βαθιά μέσα στην εποχή των κρίσεων.
Για να μην μείνουμε, λοιπόν, σαν τους Μπεκετικούς ήρωες Βλαντιμίρ και Εστραγκόν να περιμένουμε τον Γκοντό, ίσως πρέπει να αναρωτηθούμε αν και πόσο άξιζε εκείνη η κανονικότητα ενός πλανήτη που, υπό την ηγεσία του κεφαλαίου, βάδιζε «με κομμένα φρένα» προς τον γκρεμό: Την κλιματική κρίση και την περιβαλλοντική καταστροφή (που γέννησαν και την πανδημία), τις εκρηκτικές ανισότητες, τους
διαρκείς πολέμους, την ανία και τη συναισθηματική συντριβή.
Τα δύο χρόνια της πανδημίας έφεραν κατακλυσμιαίες ανατροπές σε όλα τα επίπεδα: Οικονομικό, οικολογικό, γεωπολιτικό, ανθρωπολογικό. Στον τρόπο άσκησης της κρατικής εξουσίας, στην οργάνωση των αντιστάσεων. Σαν επιταχυντής, ο κορονοϊός γέννησε έναν νέο καπιταλισμό και έθεσε νέες προκλήσεις στο εργατικό κίνημα και ευρύτερα στα κινήματα και τις πρωτοπορίες.
Ας αφήσουμε, λοιπόν, την κανονικότητα εκείνη να «χαθεί συντρίμμι στο γύρισμα των κύκλων» και η νέα μας κανονικότητα ας αντλήσει την ποίησή της από το μέλλον.
γυων στις πύλες των νοσοκομείων. Στον Ευαγγε-
λισμό οι συγκεντρωμένοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με αστυνομικές δυνάμεις
«Το πρώτο κρούσμα του νέου κορονοϊού στη χώρα μας επιβεβαιώθηκε. Ήταν κάτι που περιμέναμε. Είμαστε απόλυτα προετοιμασμένοι. Δεν υπάρχει κανένας λόγος πανικού». Με αυτά τα λόγια, στις 26 Φεβρουαρίου του 2020, ο τότε υπουργός Υγείας, Βασίλης Κικίλιας, επιβεβαίωνε μέσω του προσωπικού του λογαριασμού στο twitter τον εντοπισμό του πρώτου κρούσματος του νέου τότε κορονοϊού Sars-Cov-2 στην Ελλάδα. Η είδηση μεταδόθηκε αστραπιαία. Οι τηλεοπτικοί σταθμοί διέκοψαν το πρόγραμμά τους για να μεταδώσουν εικόνες του ασθενοφόρου(!) που μετέφερε το πρώτο κρούσμα στο νοσοκομείο. Εκείνες τις μέρες, μια μείξη ενδιαφέροντος, περιέργειας, φόβου και ελαφρότητας συνόδευε την ενασχόληση με την πανδημία της covid-19, που έμελλε να γκρεμίσει συθέμελα τον κόσμο, όπως τον γνωρίζαμε ως τότε.
Δύο χρόνια μετά, σχεδόν 26.000 άνθρωποι στην Ελλάδα δεν βρίσκονται πια στη ζωή. «Έφυγαν» χάνοντας τη μάχη, σε επίπεδο βιολογίας, με τον ιό. Από κοινωνικής σκοπιάς όμως, έχασαν τη ζωή τους κυρίως λόγω της ασύλληπτης κυβερνητικής και κρατικής αδιαφορίας για τη ζωή και την υγεία πρωτίστως των φτωχών ανθρώπων, των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων. Με τον αριθμό των ημερήσιων θανάτων να παραμένει «καρφωμένος» στις πολλές δεκάδες καθημερινά αλλά το θέμα να υποχωρεί ολοένα στην ατζέντα των ΜΜΕ και τη δημόσια συζήτηση, δύο χρόνια μετά τον εντοπισμό του πρώτου κρούσματος στην Ελλάδα είναι χρήσιμη μια καταγραφή των διεργασιών που έλαβαν χώρα αυτή την περίοδο και δίνουν κάποια στοιχεία για το «πώς φτάσαμε ως εδώ».
Στις 26 Φεβρουαρίου του 2020 η πανδημία του κορονοϊού θύμιζε περισσότερο την «γρίπη των χοίρων» το 2009. Αρκετή συζήτηση στα τηλε-παράθυρα, αντισηπτικά, κάποια πρώτα μέτρα όπως η ματαίωση των καρναβαλικών εκδηλώσεων. Σχεδόν έναν μήνα αργότερα, το τοπίο θα άλλαζε δραματικά. Στις 22 Μαρτίου, ένας συνοφρυωμένος Κυριάκος Μητσοτάκης θα ανακοίνωνε, με χρήση «πολεμικού» λεξιλογίου, την έναρξη του πρώτου lockdown από το πρωί της επόμενης ημέρας. Ξεκινούσε ο πρώτος κύκλος της κυβερνητικής διαχείρισης της πανδημίας. Ο κύκλος που περιλάμβανε χειροκροτήματα στους υγειονομικούς από τα μπαλκόνια με παρότρυνση της Μαρέβας Γκραμπόφκσι-Μητσοτάκη, εκτεταμένες αναφορές στην ανάγκη στήριξης του δημόσιου συστήματος υγείας, κυβερνητικές δηλώσεις θαυμασμού για τους «ήρωες» της μάχης με τον «αόρατο εχθρό». Η ακροαματικότητα στην καθημερινή απογευματινή ενημέρωση από τους Σωτήρη Τσιόδρα και Νίκο Χαρδαλιά «χτύπαγε κόκκινο», όπως και η (φερόμενη, τουλάχιστον) εμπιστοσύνη ή ανοχή ενός μεγάλου τμήματος της κοινής γνώμης προς τους κυβερνητικούς χειρισμούς. Ακόμα και στους κόλπους της Αριστεράς, το σύνθημα «θα λογαριαστούμε μετά» ασκούσε μεγάλη γοητεία, με μόνο κάποιες δυνάμεις της αντικαπιταλιστικής και μαχόμενης Αριστεράς να επισημαίνουν τους κινδύνους της κυβερνητικής πολιτικής σε δύο παράλληλα και αλληλοτροφοδοτούμενα μέτωπα: Της δημόσιας υγείας και των λαϊκών δικαιωμάτων και ελευθεριών, για την προάσπιση των οποίων πραγματοποιήθηκαν και οι πρώτες κινητοποιήσεις υγειονομικών, σε συνθήκες «ημιπαρανομίας».
Στα μέσα Ιουνίου του 2020 το πρώτο lockdown αποτελούσε παρελθόν. Ξεκινούσε ένα «ξέφρενο» καλοκαίρι εργοδοτικής «αρπαχτής» στον τομέα του τουρισμού, τα αποτελέσματα του οποίου θα γίνονταν ορατά το φθινόπωρο του ίδιου έτους. Ο αριθμός κρουσμάτων και νεκρών έπαιρνε την «ανιούσα», με τους Κυριάκο Μητσοτάκη και Σωτήρη Τσιόδρα να ανακοινώνουν στις 5 Νοεμβρίου γενικό lockdown «τριών εβδομάδων», που έμελλε να διαρκέσει σχεδόν επτά μήνες. Η όποια κοινωνική ανοχή υπήρχε κατά το lockdown της άνοιξης είχε αρχίσει να εξανεμίζεται, καθώς ήταν σαφές τοις πάσι ότι στο μεσοδιάστημα η κυβέρνηση όχι απλώς δεν έλαβε κανένα μέτρο προστασίας της δημόσιας υγείας και στήριξης του ΕΣΥ αλλά είχε ήδη αρχίσει να «λανσάρει» το δόγμα της «ατομικής ευθύνης».
Η άγρια καταστολή στην επέτειο του Πολυτεχνείου και στις κινητοποιήσεις που ακολούθησαν έκτοτε, ο δυσθεώρητος αριθμός των νεκρών εκείνου του χειμώνα, οι διαρκείς παρατάσεις στο lockdown και τα όλο και πιο παρανοϊκά μέτρα, ο κλιμακούμενος αυταρχισμός των προστίμων και της αστυνομοκρατίας, το μπαράζ αντιλαϊκών νομοθετημάτων που ψηφίζονταν την ίδια ακριβώς περίοδο και η πεισματική άρνηση ενίσχυσης του ΕΣΥ, τροφοδότησαν, τους ζοφερούς εκείνους μήνες, μια βαθιά κοινωνική διαίρεση με υπόρρητα ταξικό υπόβαθρο, που κορυφώθηκε στην αντικατασταλτική εξέγερση της Νέας Σμύρνης.
Ο κυβερνητικός αυταρχισμός γέννησε ένα βαθύ κοινωνικό ρήγμα τον χειμώνα του 20-21
Τα κινήματα των φοιτητών και εκπαιδευτικών, των καλλιτεχνών και χιλιάδων ανθρώπων που πλημμύριζαν δρόμους και πλατείες κόντρα στην καταστολή, μετέτρεπαν τα περιθωριοποιημένα έναν χρόνο πριν προτάγματα των πρώτων κινητοποιούμενων κλάδων και της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς και κεντρικό διακύβευμα. Όμως, αν και εν πολλοίς ηττημένη στον δρόμο, η κυβέρνηση οργάνωνε την επικοινωνιακή και πολιτική της αντεπίθεση.
Στις αρχές του καλοκαιρού, με το πρόγραμμα εμβολιασμού να «τρέχει» με εξαιρετικά μαζική συμμετοχή παρά τις παλινωδίες αναφορικά με το εμβόλιο της AstraZeneca, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε την πρώτη δέσμη μέτρων διαχωρισμού εμβολιασμένων-ανεμβολίαστων. Επρόκειτο για την διαιρετική τομή με την οποία θα πορευόταν η κυβέρνηση έως και το τέλος του 2021, καταφέρνοντας με αρκετή επιτυχία να διασπάσει το έως τότε ισχυρό μέτωπο κοινωνικών δυνάμεων ενάντια στην εγκληματική της πολιτική σε υγεία και ελευθερίες. Θέτοντας την ατζέντα με την αμέριστη στήριξη των φίλιων ΜΜΕ, με το δίπολο «εμβολιασμένοι-ανεμβολίαστοι», η μεθοδευμένη διάλυση της δημόσιας υγείας πέρασε σε δεύτερο πλάνο. Από τα τέλη του φθινοπώρου, οι θάνατοι ήταν ξανά πολλές δεκάδες καθημερινώς, όμως με μια σχετική «κανονικότητα» για τους εμβολιασμένους λίγοι έμοιαζε να συγκινούνται πια από τις εκατόμβες των νεκρών.
Και τότε ήρθε η «Όμικρον». Η πιο πρόσφατη μετάλλαξη του κορονοϊού που επηρέαζε μαζικά –αν και πιο ήπια– και τους εμβολιασμένους, είχε ως αποτέλεσμα τα περί «πανδημίας των ανεμβολίαστων» να καταρρεύσουν σαν χάρτινος πύργος, φέρνοντας ξανά στο προσκήνιο την άθλια κατάσταση του ΕΣΥ.
Σήμερα, δυο χρόνια μετά την καταγραφή του πρώτου κρούσματος κορονοϊού, η διμέτωπη πάλη για υγεία και ελευθερίες που χάραξαν οι πρώτες κινητοποιήσεις την άνοιξη του 2020 παραμένει επίκαιρη. Και τα σχέδια διάλυσης ό,τι απέμεινε από το ΕΣΥ, με ΣΔΙΤ και απολύσεις (ανεμβολίαστων) υγειονομικών, χτυπούν «καμπανάκι» για την ανάγκη ενός νέου κοινωνικού μετώπου για υγεία και ελευθερίας.
Η αριστερή ανταρσία στην πανδημία της συναίνεσης
Γιάννης Ελαφρός
Τους πρώτους μήνες της πανδημίας η κυβερνητική γραμμή, στηριγμένη αποκλειστικά σχεδόν σε ένα οριζόντιο lockdown, φαινόταν να δικαιώνεται. Όταν τότε οι μαχόμενοι γιατροί της αντικαπιταλιστικής κομμουνιστικής Αριστεράς και ορισμένες λίγες πρωτοπόρες δυνάμεις, μεταξύ αυτών το ΝΑΡ και η ΑΝΤΑΡΣΥΑ, έσπασαν την «εθνική ομοψυχία» στη γραμμή Τσιόδρα-Μητσοτάκη, που είχε νανουρίσει μεγάλο μέρος της Αριστεράς, του κινηματικού χώρου και των αντιεξουσιαστών, μιλώντας για εγκληματική και αυταρχική πολιτική στην αντιμετώπιση της πανδημίας, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που μας «έκραξαν». Δύο χρόνια μετά έχει δικαιωθεί η ουσία αυτής της λογικής, που προσπαθούσε να δει ενιαία την πάλη ενάντια στη μεγάλη υγειονομική απειλή με τον αγώνα για ζωή και ελευθερία, απέναντι στην κυβέρνηση, το κεφάλαιο και το κράτος και σε μια προσπάθεια εμβάθυνσης σε ένα σύγχρονο αντικαπιταλιστικό πρόγραμμα με κομμουνιστική στόχευση, παρά τις ανεπάρκειες μπροστά σε ένα πρωτοφανέρωτο φαινόμενο.
Όταν στις 22 Μαρτίου 2020 η κυβέρνηση της ΝΔ απαγόρευσε κάθε «άσκοπη μετακίνηση», μεταξύ αυτών και της συνδικαλιστικής πολιτικής δράσης και των διαδηλώσεων, ήταν η αντικαπιταλιστική Αριστερά που βγήκε αμέσως ενάντια στις απαγορεύσεις (και διακηρυκτικά και έμπρακτα), δημιουργώντας κλίμα ευρύτερης αντίστασης. Ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν φουλ με την κυβερνητική λογική, με τον Τσίπρα να «μένει σπίτι», τα στελέχη του να λένε πως θα έκαναν ό,τι και ο Τσιόδρας και τους πιο… αριστερούς να ψελλίζουν «θα λογαριαστούμε μετά». Ακόμα και το ΚΚΕ παρότι έκανε αντιπολίτευση στην κυβερνητική πολιτική, δεν κατήγγειλε από την πρώτη στιγμή τις απαράδεκτες απαγορεύσεις και έκανε ασκήσεις υπευθυνότητας. Στην πορεία και σιγά-σιγά, ο κοινωνικός συσχετισμός άλλαζε. Στις 7 Απρίλη πραγματοποιήθηκε η πρώτη μέρα δράσης των υγειονομικών στις πύλες των νοσοκομείων. Την ίδια περίοδο έγιναν παραστάσεις διαμαρτυρίας στα υπουργείο Υγείας και Εργασίας. Στην Εργατική Πρωτομαγιά του 2020 η ταξική πτέρυγα του εργατικού κινήματος και η αντικαπιταλιστική αριστερά έκαναν μαζικές διαδηλώσεις. Το ΠΑΜΕ πραγματοποίησε μια εντυπωσιακή σε σκηνοθεσία συγκέντρωση στο Σύνταγμα αλλά με συγκεκριμένο κόσμο.
Ακολούθησε η μάχη του Πολυτεχνείου του 2020, όπου η κυβέρνηση επιχείρησε στο όνομα της πανδημίας να απαγορεύσει τις εκδηλώσεις. Επιτέθηκαν με μεγάλες δυνάμεις στη διαδήλωση του ΚΚΕ στα Προπύλαια, στον σιδηροδρομικό σταθμό Λαρίσης που καλούσε η αντικαπιταλιστική Αριστερά, έγιναν τα όργια καταστολής στα Σεπόλια, δεκάδες συλλήψεις και πρόστιμα σε όλη την Ελλάδα. Ο ΣΥΡΙΖΑ ξανά απών, ενώ νωρίτερα είχε προτείνει υπουργό Υγείας κοινής αποδοχής! Απεργία και μαχητική συγκέντρωση περικυκλωμένη από αστυνομικές δυνάμεις στις 26 Νοεμβρίου. Κινηματικό «αντάρτικο» με παρεμβάσεις στο κέντρο και σε γειτονιές στις 6 Δεκέμβρη. Η σημασία αυτών των μαχών φάνηκε αργότερα. Η αντικαπιταλιστική Αριστερά έκανε ξανά ανταρσία στην κυρίαρχη πολιτική και μέσα στην πανδημία.
