Συγκυριακή ή διαρκείας ενεργειακή κρίση;

Κώστας Δικαίος

Μια νέα ανισορροπία απειλεί το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, εν μέσω όξυνσης των γεωπολιτικών ανταγωνισμών και της κερδοσκοπίας σε καιρούς πανδημίας

Ενώ η κρίση που προκάλεσε η πανδημία δεν έχει περάσει ακόμα, μια νέα ανισορροπία απειλεί το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. Οι αυξήσεις των τιμών στην ενέργεια, τις πρώτες ύλες και τα τρόφιμα δημιουργούν πληθωρισμό ο οποίος με τη σειρά του φρενάρει την πολυπόθητη ανάκαμψη της οικονομίας μετά τους περιορισμούς λόγω covid και απειλεί με εξάπλωση της ενεργειακής φτώχειας  και της οικονομικής ένδειας σε όλο και μεγαλύτερα κομμάτια των λαϊκών στρωμάτων. Η τιμή του πετρελαίου brent βρίσκεται στα 80 δολάρια το βαρέλι (από 59,4 στην αρχή της πανδημίας το Φεβρουάριο του 20) και μάλιστα με τάση να φτάσει ακόμα και τα 100 δολάρια. Η τιμή του φυσικού αερίου βρίσκεται στο υψηλότερο ιστορικά επίπεδο και αντιστοιχεί σε τιμή πετρελαίου 190 δολάρια ανά βαρέλι ενώ η χονδρική τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος -το οποίο είναι συνδεδεμένο με την τιμή του φυσικού αερίου- στην Ελλάδα είναι 168 ευρώ ανά μεγαβατωρα (30/9/21) και στην Ισπανία 216 ευρώ από περίπου 80 πριν ένα χρόνο!!!

Οι αίτιες γι’ αυτό το ράλι των τιμών είναι:

1. Η αναντιστοιχία ανάμεσα στην αύξηση της ζήτησης για ενέργεια λόγω της επαναφοράς της βιομηχανικής παραγωγής αλλά και των υπηρεσιών σε επίπεδα προ covid –τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες χώρες γιατί η ανισότητα στον εμβολιασμό έχει καταδικάσει τις φτωχές χώρες σε συνεχιζόμενους περιορισμούς και κρίση– και στην προσφορά ενέργειας. Οι χώρες του ΟΠΕΚ βλέποντας την πτώση των τιμών του πετρελαίου λόγω περιορισμένης ζήτησης στην πανδημία έχουν μειώσει την παραγωγή τους αλλά δεν θέλουν να την αυξήσουν σημαντικά, προκειμένου να διατηρήσουν τις υψηλές τιμές και να ανακτήσουν έτσι τα χαμένα κέρδη από την κρίση της πανδημίας. Η παραγωγή φυσικού αερίου δεν μπορεί να καλύψει τη ζήτηση και κατευθύνεται περισσότερο προς την Κίνα ενώ τα αποθέματα στην Ευρώπη έχουν μειωθεί αρκετά (λόγω και του κρύου περσινού χειμώνα) πράγμα που σε συνδυασμό με την κατάρρευση της παραγωγής σχιστολιθικού αερίου στις ΗΠΑ (λόγω της πτώσης τιμών στην πανδημία) και την αδυναμία τροφοδότησης με Υγρό Φυσικό Αέριο (LNG) από τις αραβικές χώρες οδηγεί σε επισφάλειες και αυξάνει τη χρηματιστηριακή τιμή του φυσικού αερίου. Η συντήρηση των πυρηνικών αντιδραστήρων σε χώρες όπως η Γαλλία λόγω παλαιότητας αλλά και η μείωση της παραγωγής ρεύματος από πυρηνική ενέργεια μετά τη Φουκοσίμα έχουν περιορίσει αυτή την πηγή (αν και δεν την έχουν καταργήσει και επομένως η αύξηση των τιμών στην Γαλλία για παράδειγμα αποτελεί και προϊόν κερδοσκοπίας). Στην Κίνα, «το εργοστάσιο του πλανήτη», η έλλειψη ενέργειας αλλά και οι συνεχιζόμενοι περιορισμοί λόγω πανδημίας έχουν πλήξει την  παραγωγή της με αποτέλεσμα να υπάρχει μειωμένη προσφορά καθοριστικών εξαρτημάτων για να λειτουργήσουν τα εργοστάσια παγκόσμια, πράγμα που με τη σειρά του προκαλεί ελλείψεις στα ράφια. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Κίνα εξακολουθεί να βασίζεται στο γαιάνθρακα (παρά τη συμμετοχή της χώρας στα προγράμματα για μηδενικούς ρύπους το 2060) αλλά μια σειρά ελέγχων ασφάλειας στα ορυχεία λόγω ατυχημάτων έχουν μειώσει την εξόρυξη. Οι αυτοκινητοβιομηχανίες λόγω έλλειψης μικροεπεξεργαστών (chips)  έχουν μειώσει την παραγωγή τους παρά την αυξημένη ζήτηση. Όμως τα περιθώρια κέρδους τους λόγω της αύξησης των τιμών έχουν ξεπεράσει τα προ κορονοϊού επίπεδα και έτσι εξισορροπούν τη μειωμένη παραγωγή, που σημαίνει ότι οι καταναλωτές πληρώνουν την κρίση. Ωστόσο η κρίση στην αυτοκινητοβιομηχανία έχει ήδη πλήξει Γερμανία και Γαλλία  και τα στοιχεία δείχνουν επιβράδυνση στην ανάκαμψή τους. Παρόμοια κατάσταση υπάρχει και στον τομέα των τροφίμων όπου μεγάλες εταιρίες όπως η Nestle και η Unilever έχουν μετακυλήσει το κόστος στους καταναλωτές για να αντιμετωπίσουν την αύξηση των τιμών των πρώτων υλών αλλά και την αύξηση στα κόστη μεταφοράς και συσκευασίας. Η μεγάλη ζήτηση στην Κίνα σε τρόφιμα η οποία ανασυγκροτεί τα αποθέματά της σε δημητριακά και ταυτόχρονα ξαναφτιάχνει τον πληθυσμό χοίρων (είχε αποδεκατιστεί από ασθένειες) και η τάση των κυβερνήσεων να κρατούν μεγάλα αποθέματα (λόγω πανδημίας), αλλά και κλιματικές καταστροφές (ξηρασίες, τυφώνες κ.λπ.) ενισχύουν τις αυξήσεις των τιμών. Υπολογίζεται ότι 267 εκατομμύρια ανθρώπων θα προστεθούν στα 3 δισ. που δεν έχουν πόρους για μια υγιεινή διατροφή.

2. Η απειλή για κατάρρευση των διεθνών αλυσίδων εφοδιασμού. Τα λιμάνια της Κίνας έκλεισαν αρκετές φορές λόγω covid και το Σουέζ μπλόκαρε λόγω προσάραξης ενός θηριώδους πλοίου με κοντέινερ, με αποτέλεσμα καθυστερήσεις στις παραγγελίες. Ταυτόχρονα η αύξηση της ζήτησης στη Δύση για εισαγόμενα προϊόντα (που ενισχύθηκε από την τηλεργασία και το ηλεκτρονικό εμπόριο ) συνδυάστηκε με ελλείψεις σε εργαζομένους λόγω περιοριστικών μέτρων της πανδημίας. Σήμερα με τη σταδιακή άρση των μέτρων και την αύξηση των παραγγελιών για να γεμίσουν τα ράφια έχουμε μεγάλους αριθμούς πλοίων να συνωστίζονται στα λιμάνια της Αμβέρσας, του Ρότερνταμ και της Νέας Υόρκης. Παράλληλα η έλλειψη οδηγών στην Ευρώπη (οι οποίοι πληρώνονται ελάχιστα και δουλεύουν πολύ) δυσκολεύει τις μεταφορές ενώ στην Βρετανία (και λόγω Brexit που οδήγησε σε αποχώρηση οδηγών από άλλες ευρωπαϊκές χώρες) δημιουργήθηκαν ουρές στα πρατήρια βενζίνης. 400 χιλιάδες ναυτικοί δεν μπόρεσαν να εγκαταλείψουν τα πλοία τους, εργαζόμενοι συνεχώς για 18 μήνες πάνω από τα αρχικά τους συμβόλαια. Το κόστος των μεταφορικών έχει αυξηθεί και επηρεάζει παράλληλα τις τιμές όλων των προϊόντων. Το κόστος για ένα κοντέινερ των 40 ποδιών από τη Σαγκάη προς το Ρότερνταμ και τη Νέα Υόρκη έχει αυξηθεί κατά 635% και 285% αντίστοιχα!!! Υπάρχει ακόμα και έλλειψη κοντέινερ με τους μεταφορείς στις ΗΠΑ να προτιμούν να στέλνουν τα κοντέινερ στην Κίνα που έχουν μεγάλη κερδοφορία παρά να μεταφέρουν αμερικανικά προϊόντα.

3. Γεωπολιτικές επιλογές οδηγούν σε αυξήσεις των τιμών του φυσικού αεριού λόγω μικρής παροχής. Η Ευρώπη προτίμησε να καθυστερήσει τον αγωγό Nord Stream 2 (με πιέσεις από τις ΗΠΑ) και να προωθήσει αγωγούς από το Αζερμπαϊτζάν (TAP) και σταθμούς για LNG προκειμένου να μειώσει την εξάρτησή της από την Ρωσία. Η Τουρκία, αντίθετα, με τον αγωγό Turkish Stream δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα επάρκειας. Παράλληλα η Ευρώπη αρνήθηκε τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια με τη Ρωσία και στράφηκε στο χρηματιστηριακό εμπόριο φυσικού αερίου με αποτέλεσμα να είναι ευάλωτη σε κερδοσκοπικές πολιτικές. Η Κίνα δεν θέλει να προμηθευτεί αποδοτικό γαιάνθρακα από την Αυστραλία λόγω των διενέξεων με τη χώρα και προτιμά τον πανάκριβο γαιάνθρακα από Ινδονησία (που η παραγωγή του μπλοκαρίστηκε από τις σφοδρές βροχοπτώσεις) και τη Ρωσία. Η Κίνα επίσης θα μπορούσε να αναπτύξει την παραγωγή ημιαγωγών αλλά δέχεται τον αποκλεισμό από την τεχνολογία αυτή την ίδια στιγμή που η Δύση δεν μπορεί να βρει τα κεφάλαια για να αναπτύξει μόνη της αυτόν τον στρατηγικό τομέα. Παράλληλα ο έλεγχος των σπάνιων γαιών (λίθιο) για την κατασκευή μπαταριών από την Κίνα προκαλεί πρόβλημα στη Δύση η οποία αρνείται τις φτηνές κινέζικες λύσεις στην ηλεκτροκίνηση προκειμένου να μειώσει την εξάρτησή της από αυτήν.

Οι ΑΠΕ δεν κάλυψαν τη ζήτηση, παρά τα τεράστια κέρδη των εταιρειών που τις λανσάρουν

4. Η χρήση των πράσινων μεθόδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος ΑΠΕ δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα. Η βίαιη απομάκρυνση από τον άνθρακα για να μειωθεί η παραγωγή CO2 οδήγησε σε μονάδες παραγωγής με φυσικό αέριο, με ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά οι οποίες ελέγχονται από ιδιωτικές εταιρίες σε αναμονή μεγάλου κέρδους ενώ παράλληλα μειώνονται και οι δυνατότητες παρέμβασης του κράτους στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Ωστόσο είναι φανερό ότι η παραγωγή από ΑΠΕ δεν μπόρεσε να καλύψει τη ζήτηση (λόγω και των καιρικών συνθήκων, όπως άπνοια, ξηρασία έλλειψη νερού για τα υδροηλεκτρικά) ενώ οι εταιρείες φυσικού αερίου κερδοσκοπούν ασύστολα με δικαιολογία την αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου. Οι αυξήσεις στις τιμές των πρώτων υλών και ιδιαίτερα στο αλουμίνιο (που χρησιμοποιείται στα πάνελ των φωτοβολταϊκών) έχουν αυξήσει και το κόστος για επενδύσεις σε ΑΠΕ. Παράλληλα οι φόροι για τους ρύπους που έχουν επιβληθεί επηρεάζουν τις τιμές ηλεκτρικού ρεύματος (από πετρέλαιο και άνθρακα) με αποτέλεσμα να μην μπορεί να γίνει μια σταδιακή και ήπια μετάβαση προς τις ΑΠΕ, προς όφελος των εταιρειών ΑΠΕ που κερδοσκοπούν και μάλιστα χωρίς αντίστοιχες αποδόσεις. Η αύξηση των τιμών των ρύπων οδηγούν ακόμα και σε βίαιη αλλαγή μεταφορικών μέσων από αυτοκίνητα (ηλεκτροκίνηση)  μέχρι φορτηγά και πλοία (υδρογόνο) με αποτέλεσμα να επίκειται η αλλαγή ολόκληρων στόλων μεταφορικών μέσων προς όφελος των εταιρειών κατασκευής. Ωστόσο στην άναρχη καπιταλιστική οικονομία ο πράσινος καπιταλισμός οδηγεί σε ιδιωτικοποίηση των κερδών και διάχυση του κόστους στην κοινωνία!!!

Οι επιπτώσεις των παραπάνω στην παγκόσμια οικονομία είναι πολλαπλές. Καταρχάς ήδη από την αρχή της άρσης των περιοριστικών μέτρων για την πανδημία και τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης, οι κεντρικές τράπεζες άρχισαν να κόβουν το πολύ φθηνό χρήμα που έριξαν στην αγορά για να στηρίξουν το κεφάλαιο και τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης που μέσω αγοράς ομολόγων έκαναν πολύ φθηνό το δανεισμό των κυβερνήσεων. Τώρα ακόμα περισσότερο οι ανατιμήσεις οδηγούν σε πληθωρισμό, η αντιμετώπιση του οποίου  -σε συνδυασμό με την αύξηση των χρεών από την πανδημία- πιθανά θα κλείσει ακόμα περισσότερο τη στρόφιγγα προκαλώντας αναβολή της ανάκαμψης που όλοι περίμεναν. Επομένως, τα φαινόμενα που βλέπουμε δεν αποτελούν συγκυριακά φαινόμενα που θα εκλείψουν όταν αντιμετωπιστεί η πανδημία ή η αρρυθμία των αλυσίδων εφοδιασμού αλλά εσωτερικές αντιφάσεις και αδυναμίες του καπιταλιστικού συστήματος. Αν και αυτό αποδεικνύει την ανικανότητα της αγοράς και του καπιταλισμού να διαχειριστεί γεγονότα όπως η πανδημία και η κλιματική αλλαγή, ωστόσο το κεφάλαιο θα προσπαθήσει να διατηρήσει τη «δυναμική» της λεγόμενης πράσινης ανάπτυξης φορτώνοντας το κόστος στους εργαζομένους με νέα προγράμματα λιτότητας και αφαίμαξη του εισοδήματος  μέσω της ακρίβειας και της κερδοσκοπίας.

Ανάπτυξη… τιμών σε ενέργεια, τρόφιμα και στέγη, με θύμα τον λαό