Κώστας Δικαίος
Η αποχώρηση των ΗΠΑ αλλά και όλων των δυτικών ιμπεριαλιστών από το Αφγανιστάν αφήνει ανοιχτό το πεδίο για παραπέρα εμπλοκή της Κίνας, αλλά και της Ρωσίας. Προκαλείται μια γενική αναστάτωση που κινητοποιεί πολλούς περιφερειακούς παίκτες, στο πλαίσιο ενός επικίνδυνου ανταγωνισμού πλανητικής ισχύος.
Η σημασία του Αφγανιστάν σε γεωπολιτικό επίπεδο εξηγείται από την θέση της στην καρδιά της κεντρικής Ασίας, σταυροδρόμι πολλών εμπορικών δρόμων αλλά και στρατηγικό σημείο που πρέπει να ελέγξει οποιοσδήποτε θελήσει να επεκταθεί στην Ασία.
Αποτελεί το «μαλακό υπογάστριο» της Ρωσίας πράγμα που έχει οδηγήσει τόσο στους αγγλοαφγανικούς πολέμους του 19ου αιώνα (όταν ο αγγλικός ιμπεριαλισμός προσπάθησε να σταματήσει την επέκταση της ρωσικής αυτοκρατορίας, ελέγχοντας το Αφγανιστάν, για να γευτεί μερικές από τις σημαντικότερες ήττες του) όσο και στην επέμβαση της ΕΣΣΔ το 1979 (σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσει τις σοβιετικές δημοκρατίες της κεντρικής Ασίας από ισλαμιστικά αποσχιστικά κινήματα που ενισχύονταν από τους ιμπεριαλιστές αλλά και να επεκτείνει την επιρροή της μετά την νίκη της ιρανικής επανάστασης και την υποχώρηση των ΗΠΑ). Η σοβιετική κατοχή κατέληξε σε τραγωδία το 1989 -με την βοήθεια των ιμπεριαλιστών στους ισλαμιστές μουτζαχεντίν- και σηματοδότησε την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Η υποχώρηση των σοσιαλιστικών ιδεωδών άφησε ανοικτό το πεδίο στον ιμπεριαλισμό, αλλά στο Αφγανιστάν οι ισλαμιστές στράφηκαν ενάντια στις ΗΠΑ και ένα παρακλάδι τους οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την εξουσία.
Η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους το 2001 έδωσε την δικαιολογία στις ΗΠΑ να αξιοποιήσουν το ανοικτό πεδίο και χρησιμοποιώντας την στρατιωτική τους υπεροπλία να κυριαρχήσουν στην Ασία και τον πλανήτη. Οι επεμβάσεις στο Αφγανιστάν και το Ιράκ μαζί με την οικονομική φόρμουλα της παγκοσμιοποίησης αποτέλεσαν τις βασικές αιχμές της προσπάθειας. Ωστόσο η παγκοσμιοποίηση ενίσχυσε την Κίνα αλλάζοντας τις ισορροπίες και οι επεμβάσεις σε Ιράκ και Αφγανιστάν κατέληξαν σε φιάσκο με αποτέλεσμα την απολυτή ήττα και την ταπείνωση των ΗΠΑ στην αποχώρηση από την Καμπούλ.
Αυτή η εξέλιξη έδειξε ότι παρά το γεγονός της σχετικής ιδεολογικής κυριαρχίας του καπιταλισμού και της αδυναμίας του παγκόσμιου εργατικού κινήματος να απαντήσει από την δική του σκοπιά, οι ίδιες οι αντιφάσεις του καπιταλισμού και η ταξική πάλη που δεν σταματάει ποτέ (άσχετα με το τι μορφές παίρνει περιλαμβάνοντας ακόμα και στρεβλές ή και αντιδραστικές εκφάνσεις όπως το Ισλαμικό Κράτος στην Συρία και οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν) υποσκάπτουν την καπιταλιστική κυριαρχία και δίνουν διεξόδους στους λαούς, που όμως χρειάζεται να αξιοποιηθούν στην κατεύθυνση μιας άλλης κοινωνίας αλλιώς θα καταλήξουν σε τραγωδία και θα οδηγήσουν σε ήττες ή τέλματα. Εδώ είναι φανερή η έλλειψη μιας διεθνούς αντικαπιταλιστικής δύναμης που θα μπορούσε να κατευθύνει τις αντιδράσεις των λαών για να μην μένουν αυτές έρμαια τυχοδιωκτικών ή αντιδραστικών μορφωμάτων
Στη σύγχρονη εποχή το Αφγανιστάν βρίσκεται ανάμεσα σε χώρες που παράγουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο (Ιράν, Τουρκμενιστάν, Ρωσία) και σε χώρες που το χρειάζονται (Πακιστάν, Ινδία, Κίνα). Επίσης βρίσκεται μέσα στα σχέδια της Κίνας για την δημιουργία του νέου Δρόμου του Μεταξιού, με στόχο την μετακίνηση εμπορευμάτων προς την Ευρώπη αλλά και τον οικονομικό και πολιτικό έλεγχο των χωρών που περνάει αυτός ο δρόμος.
Η αποχώρηση των ΗΠΑ αλλά και όλων των δυτικών ιμπεριαλιστών αφήνει ανοιχτό το πεδίο για να καλυφθεί το κενό από την δεύτερη υπερδύναμη αλλά και τον Ρωσικό ιμπεριαλισμό και αρκετούς περιφερειακούς παίκτες. Η Κίνα έχει ήδη επεξεργαστεί την δημιουργία ενός αυτοκινητόδρομου που θα συνδέει την Καμπούλ με την Πεσαβάρ του Πακιστάν εντάσσοντας το Αφγανιστάν στον οικονομικό διάδρομο που έχουν σχεδιάσει και υλοποιούν Κίνα και Πακιστάν με επενδύσεις 62 δισ. δολαρίων. Κρίσιμη επένδυση θεωρείται και το σχέδιο για την διάνοιξη οδικού δικτύου που θα διαπερνά την οροσειρά Παμίρ στη λεπτή λωρίδα αφγανικής γης που συνδέει την χώρα με την ανατολική Κίνα, ως χερσαίο πέρασμα ανάμεσα σε Πακιστάν και Τατζικιστάν, το οποίο θα αυξήσει τις δυνατότητες εισαγωγής αφγανικών ορυκτών στην Κίνα.
Η Κίνα επιδιώκει οικονομικές επενδύσεις και χερσαίο «Δρόμο του Μεταξιού»
Τα αφγανικά ορυκτά περιλαμβάνουν λίθιο (απαραίτητο για την κατασκευή μπαταριών για τα κινητά και την ηλεκτροκίνηση στα αυτοκίνητα), χαλκό (η Κίνα έχει ήδη κλείσει συμφωνία για την εκμετάλλευση κοιτάσματος χαλκού το οποίο χαρακτηρίζεται από τα μεγαλύτερα στον κόσμο) και άλλες σπάνιες γαίες. Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι το σχέδιο «Μια Ζώνη- Ένας Δρόμος» αποτελεί μια χερσαία διέξοδο την Κίνας που μειώνει τη σημασία του θαλάσσιου Δρόμου του Μεταξιού, από τον οποίο εξαρτάται αυτήν την στιγμή άμεσα. Ο θαλάσσιος δρόμος περνά από τα στενά της Μάλακα -στα οποία πρόσφατα έγιναν κοινά στρατιωτικά γυμνάσια ΗΠΑ-Ινδίας-, από την Ινδία, την Ερυθρά θάλασσα (στην οποία φτιάχτηκε η πρώτη στρατιωτική βάση την Κίνας εκτός χώρας στο Τζιμπουτί) και το Σουέζ. Ο έλεγχος των ΗΠΑ και των ιμπεριαλιστών στον θαλάσσιο δρόμο είναι ασφυκτικός και περιορίζει την Κίνα που μόλις τελευταία αρχίζει να κατασκευάζει αεροπλανοφόρα. Επομένως το ανοικτό πεδίο στην κεντρική Ασία την διευκολύνει αφάνταστα. Όταν οι ΗΠΑ λένε ότι άφησαν το Αφγανιστάν για να επικεντρωθούν στον ανταγωνισμό τους με την Κίνα εννοούν ακριβώς τους θαλάσσιους δρόμους στον Ειρηνικό, την νότια Σινική Θάλασσα, τον Ινδικό ωκεανό κλπ. λόγω της συντριπτικής τους ναυτικής υπεροπλίας. Ωστόσο οι προοπτικές της Κίνας στην κεντρική Ασία αδυνατίζουν τους στόχους των ΗΠΑ.
Δημιουργούν όμως και προστριβές ανάμεσα σε διάφορους άλλους παίκτες. Για παράδειγμα ο Μεσαίος Διάδρομος (Δρόμος του Μεταξιού) που διασταυρώνεται στην Κασπία με τον Διάδρομο Βορρά-Νότου (ξεκινάει από τον Ινδικό Ωκεανό και μέσω Ιράν, Ρωσίας κατευθύνεται στην Βόρεια Ευρώπη) κάθε άλλο παρά έχει οριστικοποιηθεί αν θα περάσει από την Τουρκία ή από τον Καύκασο προς την Ρωσία. Ακόμα παραπέρα η Τουρκία προσπαθεί να εντάξει στην σφαίρα επιρροής της τις ισλαμικές χώρες της κεντρικής Ασίας μέσω του Μεσαίου Διάδρομου, οι οποίες ανήκουν παραδοσιακά στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας. Στο παιχνίδι εντάσσεται και το Πακιστάν (ευρεία στρατιωτική συνεργασία με την Τουρκία) και το Κατάρ (βασικός παίκτης στις συνεννοήσεις ΗΠΑ και Ταλιμπάν με αποκορύφωμα την συμφωνία της Ντόχα άσχετα αν κατέρρευσε μαζί με την κυβέρνηση ανδρείκελων των ΗΠΑ). Ο άξονας Τουρκία-Πακιστάν-Κατάρ διεκδικεί σημαίνοντα ρόλο και στο μπλοκ των δυτικών ιμπεριαλιστών αφού στην ουσία είναι ο μόνες χώρες που έχουν σχέση και με την Δύση και με τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν (π.χ. έλεγχος αεροδρομίου Καμπούλ, έλεγχος προσφύγων). Παράλληλα οι Ταλιμπάν έχουν ήδη αναφέρει ότι θα προχωρήσουν στην κατασκευή του αγωγού Τουρκμενιστάν- Αφγανιστάν-Πακιστάν-Ινδίας ο οποίος μειώνει την εξάρτηση των χωρών της Κεντρικής Ασίας από τις εξαγωγές προς Κίνα και Ρωσία. Επίσης μειώνει την ανάγκη να προμηθευτούν πετρέλαιο η Ινδία και το Πακιστάν από την Ρωσία και το Ιράν και επομένως δίνει δυνατότητες ευελιξίας απέναντι σε δεσμεύσεις με την Τεχεράνη και την Μόσχα. Για αυτό και ο αγωγός αυτός έχει και την έγκριση των ΗΠΑ. Η στάση της Κίνας σε αυτές τις επιλογές μπορεί να την φέρει και σε ρήξη με την Ρωσία!
Η Ινδία γενικά βγαίνει χαμένη από τις εξελίξεις αφού στην αντιπαράθεση της με την Κίνα και το Πακιστάν (περιοχή Κασμίρ), μοιάζει να απομονώνεται στην περιοχή λόγω του αυξημένου βάρους των τελευταίων. Παρομοίως Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και μοναρχίες του Κόλπου μοιάζουν να χάνουν αφού ενισχύονται ανταγωνιστές τους όπως η Τουρκία, το Ιράν και το Κατάρ.
Οι ΗΠΑ θα επιχειρήσουν να αποκτήσουν επιρροή στους Ταλιμπάν, αλλιώς θα σπείρουν το χάος
ΟΙ ΗΠΑ θα προσπαθήσουν να πιέσουν τους Ταλιμπάν απειλώντας με οικονομικό στραγγαλισμό και δέσμευση της οικονομικής βοήθειας, ωστόσο οι δυνατότητες της Κίνας, της Ρωσίας και του Ιράν είναι μεγαλύτερες (με βάση την οικονομική συμμετοχή της Κίνας) και μπορούν να οδηγήσουν και στην αναγνώριση μιας κυβέρνησης των Ταλιμπάν (βάζοντας βέτο σε αποφάσεις εμπάργκο στον ΟΗΕ) στον βαθμό που οι Ταλιμπάν εξασφαλίσουν κάποιες μίνιμουμ συμφωνίες. Η Κίνα δεν θέλει να εξάγει μοντέλο δημοκρατίας, όπως υποτίθεται ότι έκαναν οι Δυτικοί ιμπεριαλιστές ούτε να επέμβει στρατιωτικά. Τόσο η Κίνα όσο και η Ρωσία και το Ιράν, θέλουν να εξασφαλίσουν ότι τα ισλαμιστικά κινήματα στις χώρες τους δεν θα δεχτούν ενισχύσεις από τους Ταλιμπάν και ότι η κυβέρνηση τους θα είναι συμπεριληπτική (περιλαμβάνοντας όλες τις φυλές και φατρίες κλπ) ώστε να εξασφαλιστεί μια μορφή ειρήνης, αλλιώς οι επενδύσεις δεν έχουν νόημα. Η Ρωσία (η οποία θεωρεί ακόμα τους Ταλιμπάν τρομοκράτες παρά τις συνεννοήσεις) ήδη έθεσε σε ετοιμότητα των Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (Τατζικιστάν, Καζακστάν, Κιργιστάν) μαζί με τις βάσεις της σε αυτές τις χώρες. Η Κίνα ανησυχεί για του Ουιγούρους και το Ιράν για τους αυτονομιστές στο Βαλουχιστάν και την σιιτική μειονότητα μέσα στο Αφγανιστάν.
Οι ΗΠΑ αν και ταπεινωμένες δεν πρόκειται να μείνουν αμέτοχες στις εξελίξεις. Θα προσπαθήσουν να αποκτήσουν μια επιρροή στους Ταλιμπάν (αν και έχουν χάσει όλες τους τις προσβάσεις στην χώρα μετά τις εκκενώσεις των συνεργατών τους) διαφορετικά θα προσπαθήσουν να υπονομεύσουν κάθε προσπάθεια σταθεροποίησης ώστε από το χάος να μην μπορεί να επωφεληθεί κανένας και η αποσταθεροποίηση στο Αφγανιστάν να εκθρέψει τις ισλαμιστικές απειλές στην Ρωσία, την Κίνα και το Ιράν.
Η ΕΕ που αφέθηκε στο έλεος των εξελίξεων και ούτε καν ενημερώθηκε για τα «σχέδια» -αν υπήρχαν τέτοια- των ΗΠΑ για αποχώρηση, βιάζεται τώρα να συγκροτήσει δύναμη ταχείας επέμβασης για μελλοντικές κρίσεις και φτιάχνει φράχτες για να απωθήσει τους Αφγανούς μετανάστες τους οποίους κατά τα άλλα λυπάται!!!
Το θέμα που τίθεται δεν είναι απλά μια ενδοϊμπεριαλιστική σύγκρουση αλλά μια αλλαγή στην ηγετική δύναμη του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού συστήματος. Τέτοιες αλλαγές ιστορικά μέχρι σήμερα δεν έχουν γίνει παρά μόνο με παγκόσμιους πολέμους. Η αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν ανοίγει μια περίοδο τέτοιων συγκρούσεων και ανακατατάξεων.