Η καταπάτηση των δικαιωμάτων των προσφύγων είναι συστηματική πρακτική στις συνοριακές περιοχές της χώρας από το 2015 και μετά. Δεν είναι κάτι που συμβαίνει μόνο τους τελευταίους 15 μήνες. Ωστόσο από την 1η Μαρτίου 2020 είναι κυρίαρχο χαρακτηριστικό της προσφυγικής πολιτικής της Ελληνικής κυβέρνησης τα push back και οι καταδρομικές επιθέσεις σε βάρκες προσφύγων. Επιπρόσθετα, μετά την 1/3/2020, έχουμε και καινοφανή πρακτική των απαγωγών προσφύγων από αστυνομία και λιμενικό, σύμφωνα με σειρά καταγγελιών. Πρόκειται για πρόσφυγες που φθάνουν στα νησιά, δεν καταγράφονται πουθενά και λίγες μέρες αργότερα επαναπροωθούνται στα θαλάσσια σύνορα Ελλάδας Τουρκίας. Γι’ όλα αυτά μιλά στο Πριν η δικηγόρος και συντονίστρια του Legal Center Lesvos.
Συνέντευξη στο Νίκο Μανάβη
▶ Στις 26/4 δώσατε στη δημοσιότητα μια ανακοίνωση με την οποία γνωστοποιείται την προσφυγή σας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ). Με την προσφυγή αυτή εκπροσωπείται 11 Σύρους πρόσφυγες, που όπως υποστηρίζουν, ενώ είχαν φθάσει κοντά στην Κρήτη, επαναπροωθήθηκαν στα θαλάσσια σύνορα Ελλάδας – Τουρκίας. Γιατί η προσφυγή σας γίνεται στο ΕΔΑΔ κι όχι στα Ελληνικά δικαστήρια;
Για να γίνει οποιαδήποτε προσφυγή στα Ελληνικά δικαστήρια θα πρέπει να έχουμε έγγραφη εξουσιοδότηση από πρόσφυγες που εκπροσωπούμε με θεωρημένο το γνήσιο της υπογραφής τους. Δεδομένου ότι αυτοί οι άνθρωποι επέστρεψαν στην Τουρκία και κάποιοι από αυτούς στη Συρία, ήταν αδύνατο να έχουμε στα χέρια αυτές τις εξουσιοδοτήσεις. Επίσης δεν υπήρχε καμία εντολή κράτησης ή επαναπροωθήσης ώστε να μπορούμε να κάνουμε προσφυγή στα διοικητικά δικαστήρια. Έτσι, ήταν αδύνατο να προσφύγουμε στα Ελληνικά δικαστήρια και γι’ αυτό αποφασίσαμε να κάνουμε προσφυγή στο ΕΔΑΔ. Σημειώστε ότι το Ελληνικό κράτος δεν έχει υπογράψει το Πρωτόκολλο 4 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το οποίο απαγορεύει τις ομαδικές απελάσεις. Γι’ αυτό και κάθε προσφυγή στο ΕΔΑΔ πρέπει να γίνεται για κάθε περίπτωση ξεχωριστά.
▶ Περιγράψτε μας τι συνέβη στους πρόσφυγες που εκπροσωπείται στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Το περιστατικό αυτό συνέβη στις 20 και 21 Οκτωβρίου του 2020. Ήταν ένα αλιευτικό σκάφος που είχε ξεκινήσει από την Τουρκία και κατευθύνονταν προς την Ιταλία, έπλεε σε διεθνή ύδατα κοντά στην Κρήτη, όταν κάποια στιγμή έπεσε σε έντονη κακοκαιρία και κινδύνευαν οι ζωές των 200 προσφύγων που επέβαιναν σε αυτό. Μέσω ασυρμάτου επικοινώνησαν με το Ελληνικό λιμενικό αναφέροντας την κατάσταση που βρίσκονταν. Τότε το λιμενικό τους κάλεσε να πλεύσουν εντός των Ελληνικών χωρικών υδάτων και τους υποσχέθηκε ότι θα γίνει επιχείρηση διάσωσης τους. Έτσι και έκαναν. Περίμεναν περίπου πέντε ώρες στη θάλασσα, ενώ κοντά τους βρίσκονταν μικρά σκάφη του λιμενικού ένα σκάφος πορτοκαλί χρώματος (σ.σ. πιθανότατα ρυμουλκό ή σκάφος έρευνας και διάσωσης). Στη φάση αυτή, τους δόθηκε η υπόσχεση ότι θα τους ρυμουλκήσει ένα μεγαλύτερο σκάφος προς τον προορισμό τους, την Ιταλία.
Στις 9.00 το βραδύ της 20ης Οκτωβρίου, ανέβηκαν στο σκάφος με τους πρόσφυγες μια ομάδα ανθρώπων που φορούσε στρατιωτικού τύπου ρούχα που κρατούσαν όπλα και γκλοπ αλλά δεν έφεραν κανένα διακριτικό σήμα (σ.σ. πιθανότατα ειδικές δυνάμεις του λιμενικού). Έδωσαν εντολή στους πρόσφυγες να πέσουν κάτω στο δάπεδο του αλιευτικού σκάφους. Χτύπησαν με βάναυσο τρόπο πολλούς από τους πρόσφυγες και αναζητούσαν τον οδηγό του σκάφους. Αυτόν που εκείνοι θεώρησαν ότι ήταν ο οδηγός του σκάφους τον χτύπησαν πάρα πολύ σοβαρά. Σε όλους έλεγαν πως αν προσπαθήσουν ξανά να μπουν στη χώρα, τα ίδια θα πάθουν όλοι.
Στη συνέχεια, χώρισαν τους πρόσφυγες σε δύο γκρουπ και τους υποχρέωσαν να αφήσουν όλα τα προσωπικά τους αντικείμενα στο αλιευτικό σκάφος με το οποίο ταξίδευαν. Στη συνέχεια, τους ανάγκασαν να επιβιβαστούν σε δύο μεγάλα σκάφη του λιμενικού, στα καταστρώματα. Όποιος από τους πρόσφυγες προσπαθούσε να σηκωθεί, ενόσω ήταν στα πλοία του λιμενικού τον χτυπούσαν βάναυσα και του φώναζα να πέσει κάτω. Παράλληλα, σε όλους τους άνδρες που ήταν πάνω στα σκάφη του λιμενικού έγινε σωματικός έλεγχος και τους αφαιρέθηκε ό,τι προσωπικό αντικείμενο είχαν κρατήσει πάνω τους, όπως ταυτότητες, χρήματα, διαβατήρια, κινητά τηλέφωνα κλπ.
Έχουμε περισσότερες από 50 καταγγελίες για 20 περιπτώσεις ομαδικών επαναπροωθήσεων σε περιοχές των θαλάσσιων ελληνοτουρκικών συνόρων
Στο ένα από τα δύο γκρουπ ήταν κυρίως οικογένειες και σε αυτούς οι λιμενικοί έδωσαν την υπόσχεση ότι θα τους μεταφέρουν σε ένα καμπ στην Ελλάδα προκειμένου να μπορέσουν να ζητήσουν άσυλο.
Τα δύο σκάφη του λιμενικού ταξίδευαν όλο το βράδυ και οι περισσότεροι πρόσφυγες ήταν σε εξωτερικούς χώρους μέσα στο κρύο χωρίς φαγητό και νερό. Επίσης δεν γνώριζαν που τους μετέφεραν. Το επόμενο πρωί (σ.σ. δηλαδή στις 21 Οκτωβρίου) οι πρόσφυγες έβλεπαν από το πρώτο σκάφος του λιμενικού μια ακτή. Στη συνέχεια, υποχρεώθηκαν να μετεπιβιβαστούν σε μικρές σωστικές βάρκες. Το ίδιο έγινε και με τη δεύτερη ομάδα των προσφύγων περί το μεσημέρι όταν έφθασε στην ίδια θαλάσσια περιοχή το σκάφος που τους μετέφερε. Οι βάρκες αφέθηκαν στα θαλάσσια σύνορα Ελλάδας-Τουρκίας και περισυνελέγησαν από το σκάφη της Τουρκικής ακτοφυλακής. Πολλοί από τους πρόσφυγες χρειάστηκε να νοσηλευτούν σε νοσοκομείο καθώς είχαν πολύ σοβαρά τραύματα από τα χτυπήματα που είχαν δεχθεί.
▶ Πέρα από αυτό το περιστατικό έχει ενημερωθεί το Legal Center Lesvos για άλλα περιστατικά επαναπροώθησης προσφύγων προς τις Τουρκικές ακτές;
Ναι έχουμε δεχθεί περισσότερες από 50 τέτοιες καταγγελίες που αφορούν 20 περιπτώσεις ομαδικών επαναπροωθήσεων. Πρόκειται για περιστατικά που έχουν συμβεί σε πολλές διαφορετικές περιοχές των θαλάσσιων ελληνοτουρκικών συνόρων. Οι πρόσφυγες αυτοί βρίσκουν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν μαζί μας από άλλους πρόσφυγες που κρατούνται στις Τουρκικές φυλακές και οι οποίοι ήδη έχουν βρει τρόπο να επικοινωνήσουν μαζί μας.
▶ Όταν οι πρόσφυγες που επαναπροωθούνται από το ελληνικό λιμενικό προς τις Τουρκικές ακτές περισυνελέγονται από την τουρκική ακτοφυλακή, ποια είναι η τύχη τους; Πώς τους αντιμετωπίζει το τουρκικό κράτος;
Συνήθως όταν επιστρέψουν στην Τουρκία, φυλακίζονται σε εξαιρετικά άσχημες συνθήκες. Σύμφωνα με την ενημέρωση που έχουμε, κάποιοι κρατούνται για ένα βράδυ, άλλοι έχοθν φυλακιστεί για μερικές μέρες. Ωστόσο, γνωρίζουμε και περιπτώσεις ατόμων που έχουν κρατηθεί ένα ή δύο μήνες. Επίσης, γνωρίζουμε περίπτωση Σύρου πρόσφυγα που επαναπροωθήθηκε στην Τουρκία και αρχικά φυλακίστηκε και στη συνέχεια, απελάθηκε πίσω στη Συρία. Σε άλλες περιπτώσεις, πολλοί Σύροι πρόσφυγες αποφάσισαν μόνοι τους να επιστρέψουν στη Συρία. Επειδή η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη για αυτούς στην Τουρκία και δεν ήθελαν να προσπαθήσουν εκ νέου να φθάσουν στην Ελλάδα ή άλλη Ευρωπαϊκή χώρα.
Βέβαια υπάρχουν περιπτώσεις προσφύγων που έκαναν ξανά και ξανά προσπάθειες να φθάσουν στην Ελλάδα και να ζητήσουν άσυλο. Κάποιοι από αυτούς τα κατάφεραν κι ορισμένοι τώρα βρίσκονται σε άλλες χώρες της Ευρώπης.
▶ Χρονικά σε ποια περίοδο εντοπίζονται τα push back; Σίγουρα ένα σημείο καμπής είναι η 1η Μαρτίου του 2020. Η πρακτική ακολουθούνταν και τα προηγούμενα χρόνια το 2019, το 2018; Κι αν συνεχίζεται και σήμερα;
Σίγουρα γίνονταν push back τα προηγούμενα χρόνια (2019, 2018, 2017) αλλά ο αριθμός των περιστατικών ήταν πολύ μικρότερος. Αυτό εκτιμούμε με βάση της καταγγελίες που δεχόμαστε. Από την 1η Μαρτίου του 2020 και μετά είναι πάγια τακτική και ελάχιστοι είναι οι πρόσφυγες που καταφέρνουν να φθάσουν σε Ελληνικό έδαφος. Επίσης είναι βέβαιο πως σε πολλές περιπτώσεις οι πρόσφυγες προσπαθούν ξανά και ξανά να περάσουν τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Ελλάδα και Τουρκίας παρά τα push back.
Ένα άλλο στοιχείο που παρατηρούμε είναι πως πλέον λειτουργούν συντονισμένα το λιμενικό και η αστυνομία. Έχουμε περιπτώσεις, σύμφωνα πάντα με τις καταγγελίες που δεχόμαστε, όπου ομάδες προσφύγουν που έχουν φθάσει στα νησιά, συλλαμβάνονται από την αστυνομία και λίγο αργότερα επαναπροωθούνται στο όριο των θαλάσσιων ελληνοτουρκικών συνόρων. Αυτό συνέβαινε επί χρόνια στον Έβρο αλλά δεν το είχαμε δει στα νησιά του Αιγαίου. Μετά την 1η Μαρτίου του 2020, γίνεται και στα νησιά.
▶ Αναφέρετε ότι κρατούνται έστω για λίγες μέρες, πού κρατούνται αυτοί οι άνθρωποι; Επίσης κατά το διάστημα της κράτησης τους, δεν γίνεται κάποια καταγραφή τους από την αστυνομία ή το λιμενικό;
Δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος χώρος κράτησης για τους πρόσφυγες που πρόκειται να επαναπροωθηθούν. Η κράτηση τους μπορεί να γίνει στο λιμάνι, σε μια αποθήκη, σε μια παραλία οπουδήποτε. Λίγες μέρες μετά γίνεται η επαναπροώθηση τους. Αυτή η τακτική ακολουθείται στις περιπτώσεις που οι πρόσφυγες που φθάνουν στη Λέσβο και τα άλλα νησιά δεν γίνουν αντιληπτοί από τους κατοίκους. Αυτός είναι ο λόγος που πολλοί πρόσφυγες, αμέσως μετά την άφιξη τους στα νησιά, κρύβονται ώστε να αποφύγουν τη σύλληψη και την επαναπροώθηση τους.
▶ Εννοείται ότι για τις κρατικές αρχές αυτοί οι άνθρωποι είναι σαν να μην έφθασαν ποτέ σε ελληνικό έδαφος;
Ναι, ακριβώς αυτό.
▶ Ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων που φθάνουν στη Λέσβο, οδηγούνται στο καμπ που υπάρχει στην περιοχή Μεγάλα Θέρμα μεταξύ Μολύβου και Σκάλα Σκαμιάς. Επί της ουσίας η δομή αυτή λειτουργεί ως χώρος καραντίνας προκειμένου να αποφευχθεί η διάδοση του Covid 19. Πώς αντιμετωπίζονται οι πρόσφυγες εκεί;
Από όσο μπορούμε να γνωρίζουμε, εκεί δεν γίνεται καμία καταγραφή των διαμενόντων. Κι έχουμε δεχθεί μια καταγγελία για πρόσφυγες που είχαν φθάσει στη Λέσβο, είχαν μεταφερθεί εκεί για αρκετές ημέρες και, στη συνέχεια, επαναπροωθήθηκαν προς την Τουρκία.
▶ Η πρακτική των επαναπροωθήσεων, όπως την περιγράφετε, ακολουθείται και στις περιπτώσεις που μεταξύ των προσφύγων που είτε βρίσκονται σε βάρκες στη θάλασσα είτε έχουν φθάσει σε κάποιο νησί, περιλαμβάνονται παιδιά και βρέφη;
Για τις κρατικές αρχές δεν υπάρχει καμία διαφορά, κάνουν ό,τι θα έκαναν και σε κάθε άλλη περίπτωση. Δεν τους ενδιαφέρει καθόλου η ηλικία των προσφύγων, η κατάσταση της υγείας τους ή η οικογενειακή τους κατάσταση.
Έχουμε ενημερωθεί για την περίπτωση μιας οικογένειας με δύο μικρά παιδιά κάτω των πέντε ετών που προσπάθησε να μπει στην Ελλάδα τουλάχιστον τέσσερις φορές. Λέω τέσσερις φορές γιατί αυτές μπορούσαν να που συγκεκριμένα σε ποιο σημείο βρίσκονταν όταν έγινε η επαναπροώθηση τους. Πιθανότατα έχουν επαναπροωθηθεί περισσότερες φορές. Αυτή τη στιγμή βρίσκονται στην Τουρκία, από όσο γνωρίζουμε.
▶ Υπάρχουν καταγγελίες πως σε πολλές περιπτώσεις οι πρόσφυγες βρίσκονται αντιμέτωποι με ομάδες ατόμων που φορούν φόρμες στρατιωτικού τύπου, είναι οπλισμένες και πλησιάζουν τις βάρκες τους με ταχύπλοα σκάφη (συνήθως φουσκωτά). Πρόκειται για άτομα που δεν έχουν διακριτικά στις στολές τους και καλυμμένα τα πρόσωπα τους. Κατά συνέπεια δεν υπάρχει τρόπος να αναγνωριστεί ποιοι είναι κι αν προέρχονται από τον στρατό, το λιμενικό ή άλλο ένοπλο σώμα. Αφαιρούν από τις βάρκες των προσφύγων τις μηχανές. Από τους πρόσφυγες αποσπούν ταξιδιωτικά ή άλλα έγγραφα και κινητά τηλέφωνα και άλλα προσωπικά αντικείμενα. Στη συνέχεια, σπρώχνουν τις προσφυφγικές βάρκες προς την πλευρά της Τουρκίας. Οι καταγγελίες αυτές επαναλαμβάνονται σταθερά από το 2015 ως σήμερα. Έχει δεχθεί καταγγελίες με αυτό το περιεχόμενο το Legal Center Lesvos;
Ναι έχουμε δειχτεί σχετικές καταγγελίες. Στις περιπτώσεις, αυτές όταν οι πρόσφυγες εντοπίζονται στη θάλασσα, γίνονται αυτά που αναφέρατε. Αν έχουν προλάβει να αποβιβαστούν σε κάποια ακτή συχνά πυκνά γίνονται θύματα ξυλοδαρμών. Επίσης, με βάση αναφορές του Human Right Watch, ο τρόπος που λειτουργούν αυτές οι ομάδες είναι ίδιος από το 2015 ως σήμερα.
▶ Τόσο το Legal Center Lesvos όσο και άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις έχουν καταγγείλει διεθνώς αλλά και εντός της Ελλάδα την πρακτική των push back, τη βία και τον μη σεβασμό των δικαιωμάτων των προσφύγων. Ποια είναι η στάση του ελληνικού κράτους όταν έρχεται αντιμέτωπο με αυτές τις καταγγελίες;
Δεν αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν τέτοια περιστατικά και απαντούν ότι πρόκειται για fake news. Επίσης σε πάρα πολλές περιπτώσεις τα θεσμικά όργανα του ελληνικού κράτους απαντούν πως όσοι κάνουν τέτοιες καταγγελίες είναι συνεργάτες των δικτύων διακίνησης προσφύγων ή συνεργάζονται με Τούρκους πράκτορες.
Τις τελευταίες εβδομάδες κι ιδιαίτερα μετά τα γεγονότα στη Θέουτα της Ισπανίας, παρατηρούμε ότι Έλληνες αξιωματούχοι αλλάζουν κάπως τη ρητορική τους λέγοντας ότι «έχουμε το δικαίωμα να υπερασπιζόμαστε τα ελληνικά σύνορα και τα σύνορα της Ευρώπης», όμως δεν λένε τι πραγματικά κάνουν.
Σε μία περίπτωση επαναπροώθησης, που έγινε έρευνα από τη Frontex, οι Ελληνικές αρχές απάντησαν ότι οι πρόσφυγες δεν συνεργάστηκαν με τις αρχές και δεν επιθυμούσαν να ζητήσουν άσυλο και γι’ αυτό τον λόγω επαναπροωθήθηκαν στην Τουρκία.
▶ Ποια είναι η αντίδραση των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε αντίστοιχες καταγγελίες;
Συνεχίζουν να στηρίζουν οικονομικά και πολιτικά το ελληνικό κράτος και την ελληνική κυβέρνηση. Μόνο κάποιες μικρές ομάδες στην Ευρωβουλή επιδιώκουν να γίνει μια έρευνα για το τι πραγματικά έχει συμβεί στις περιπτώσεις που έχουν καταγγελθεί.
▶ Μετά από όλα αυτά πώς βλέπετε να διαμορφώνεται η πολιτική της Ε.Ε. για τους πρόσφυγες;
Τα push back ήταν και είναι οργανικό τμήμα της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους πρόσφυγες. Επίσης πάντα είχε πολιτική αποκλεισμού των προσφύγων και ειδικά όταν πρόκειται για μετανάστες που έρχονται από τις χώρες του νότου (σ.σ. εννοεί αφρικανικές χώρες). Γενικά η προσφυγική πολιτική στα νησιά ήταν μια τιμωρητική πολιτική. Αυτό δείχνει η επιλογή να γίνουν τα νησιά φυλακές. Ακόμα, η επικείμενη νέα συμφωνία της Ε.Ε. για τους πρόσφυγες ενδυναμώνει την τιμωρητική πολιτική και την γενικεύει για όλες τις χώρες μέλη της Ε.Ε.
