Παναγιώτης Ξοπλίδης, Θέμης Λιανός
Από τη σύγχρονη αριστερά λείπει η κομμουνιστική κατεύθυνση, ενώ η σύγχρονη εργατική τάξη και οι οργανώσεις της έχουν αντικατασταθεί από τα «υποκείμενα» και το «πλήθος». Αντί για την επαναστατική ταξική πάλη προκρίνονται επιμέρους δικαιώματα και η κυβερνητική διόρθωση του καπιταλισμού. Ο κομμουνισμός δεν είναι εικονοστάσι και επαγγελία αλλά μάχιμο κίνημα ανατροπής.
Τα όρια των κινημάτων και η αναγκαία υπέρβασή τους
Από το 1990 και μετά η αναζήτηση της κομμουνιστικής προοπτικής είναι πολύ αδύναμη. Κι όμως η Αριστερά και τα κοινωνικά κινήματα κάθε άλλο παρά απουσίαζαν από συγκλονιστικά γεγονότα που ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία αμφισβητούν διαρκώς την κυριαρχία του καπιταλισμού. Σχεδόν το σύνολο της Λατινικής Αμερικής και τέσσερις χώρες της Νότιας Ευρώπης (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Κύπρος) κυβερνήθηκαν από ένα μείγμα αριστερών/προοδευτικών κυβερνήσεων. Οι εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης ανέτρεψαν καθεστώτα που έδειχναν ακλόνητα. Μεγάλα κινήματα, το αντιρατσιστικό στις ΗΠΑ, το φεμινιστικό σε πολλές χώρες, αντιμάχονται την αναβίωση του σύγχρονου φασισμού και ανορθολογισμού. Είναι αδύναμη η παρουσία στα συνθήματα και κυρίως στο περιεχόμενο του μαρξισμού και του κομμουνισμού. Πρόκειται για κάτι που εμφανίζεται περισσότερο στο εσωτερικό της Αριστεράς και των κινημάτων, ενώ η πραγματικότητα φωνάζει από παντού ότι χρειάζεται την επάνοδό τους.
Αντίθετα η γοητεία του κυβερνητισμού και των νέων κριτικών θεωριών είναι φανερή σε ένα φάσμα που περιλαμβάνει μέχρι και οργανώσεις της αντικαπιταλιστικής αριστεράς και του χώρου της αυτονομίας. Η κινηματική αντίσταση (προφανώς αναγκαία και πολύτιμη) δεν αρκεί σήμερα ούτε για την βελτίωση των όρων ζωής της κοινωνικής πλειοψηφίας, αν δεν επανέλθει στην αντίπαλη πλευρά ο φόβος ότι μπορεί να τα χάσει όλα. Γιατί «ένας άλλος κόσμος δεν είναι εφικτός» αν δεν αμφισβητηθεί η βάση που γεννάει τις εγγενείς αντιθέσεις του σύγχρονου καπιταλισμού. Η πανδημία φανέρωσε και την ανάγκη υπέρβασης του. Αυτή την ανάγκη εκφράζει η Πρωτοβουλία Διαλόγου για ένα σύγχρονο κομμουνιστικό πρόγραμμα και κόμμα. Το Κείμενο Αρχών και Γενικών Κατευθύνσεων που έχει δημοσιευτεί είναι η βάση αυτής μιας αναγκαίας συζήτησης.
Συνταγή ήττας η έλλειψη στρατηγικής
Ο κομμουνισμός δεν αποτελεί πλέον όραμα για την πλειονότητα των οργανώσεων της Αριστεράς, ενώ ριζοσπαστικά κινήματα που αμφισβητούν τον καπιταλισμό φθάνουν ως το σημείο της πρότασης «διόρθωσής» του. Παρά τις παρακαταθήκες που αφήνουν αυτοί οι αγώνες θα μένουν στη μέση αν δεν αναμετρηθούν με τα καθολικά ερωτήματα που μπαίνουν πλέον σε κάθε κρίσιμη καμπή τους. Η εργατική τάξη (αν και πολυπληθέστερη από ποτέ) έχει εξαφανιστεί από τις αναλύσεις της αριστεράς, όπως και η πάλη των τάξεων, αν και το κεφάλαιο απαξιώνει την εργατική δύναμη περισσότερο από ποτέ. Κυριαρχεί η αντίληψη ότι η ακρότητα που ζούμε είναι μια «παρεκτροπή» που μπορεί να διορθωθεί είτε με μια καλύτερη «διαχείριση», είτε με τα κινήματα του «πλήθους», των «αγανακτισμένων», των «υποκειμένων» που βιώνουν όχι ταξική εκμετάλλευση αλλά στέρηση δικαιωμάτων και ταυτοτική καταπίεση. Αντί για ένα συλλογικό όραμα υπερισχύουν οι διεκδικήσεις επιμέρους δικαιωμάτων. Την θέση των οργανωμένων δομών ταξικής και λαϊκής πάλης έχει πάρει το «πλήθος» που διαδηλώνει χωρίς όμως προοπτική νίκης.
Έτσι η Αραβική Άνοιξη αν και έφερε στο προσκήνιο ξανά την δύναμη των μαζών, μετατράπηκε σε βαρύ Χειμώνα καθώς η έλλειψη προοπτικής και κοινωνικού οράματος επέτρεψε την χειραγώγηση της. Στην Δύση και την Λατινική Αμερική πολιτικά ρεύματα ή κόμματα που τοποθετούνται απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό, οδήγησαν σε μια γραμμή αστικής διαχείρισης. Οι κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ, ΑΚΕΛ καθώς και η συμμετοχή των Podemos και των ΚΚ Πορτογαλίας / Μπλόκο σε κυβερνητικούς σχηματισμούς κατέληξαν στην προώθηση σκληρών αντιλαϊκών πολιτικών δυσφημώντας την Αριστερά. Ακόμα και στη λατινοαμερικάνικη εκδοχή, πιο σύνθετη και με διαφορετικές ταχύτητες σε κάθε χώρα, η απουσία πραγματικής επαναστατικής ανατροπής οδηγεί σε συμβιβασμούς με την αστική τάξη και σε οδυνηρές ήττες.
Η αποπομπή της μαρξιστικής θεωρητικής παράδοσης στο όνομα δήθεν «πλατιών» συμμαχιών καταλήγει στην αποδοχή του καπιταλιστικού μονόδρομου. Οι επαναστατικές απόπειρες του 20ου αιώνα παρά τις ήττες τους προσέφεραν στην ανθρωπότητα πολύ περισσότερα από τις διαχειριστικές επιλογές. Δεν βοηθάει όμως ούτε η εξιδανίκευση και λειτουργία του κομμουνισμού του προηγούμενου αιώνα ως «εικονοστάσι» για προσευχές. Ο κομμουνισμός ως επαγγελία Δευτέρας Παρουσίας δεν μπορεί να στρατεύσει ούτε στις σημερινές μάχες. Για να εμπνεύσει ξανά ο κομμουνισμός σήμερα πρέπει να είναι κίνημα ανατροπής, καθημερινά μάχιμος. Ενώ η εργατική τάξη είναι πλειοψηφική σήμερα, η μαρξιστική θεωρία ευδοκιμεί κυρίως στους ακαδημαϊκούς κύκλους σε πλήρη αποσύνδεση από τις αγωνίες της κοινωνικής πλειοψηφίας. Η ανασυγκρότηση μιας σύγχρονης εργατικής πολιτικής αποκτά νέα χαρακτηριστικά με την ανάγκη πολιτικής παρέμβασης με λαϊκό και κατανοητό τρόπο στα σημερινά ζητήματα.
Κομμουνισμός και νεολαία: «επιστροφή στο μέλλον»
Ειδικά στις συνθήκες της πανδημίας, που αναδείχθηκαν όλες οι πλευρές της κρίσης του καπιταλισμού, η ανάγκη κομμουνιστικής απάντηση αναβαθμίζεται
Ημέρα καραντίνας νούμερο Χ. Ώρες ατέλειωτες μπροστά από μια οθόνη, σε ένα scrolling που δε σταματά κι από τα μάτια μας μπροστά περνάνε νούμερα. Των ανθρώπων που δεν τα κατάφεραν, των ανθρώπων που έψαξαν μια καλύτερη γη, των ελλείψεων σε προσωπικό, των πολυδάπανων εξοπλιστικών προγραμμάτων. Νούμερα και εικόνες που έρχονται να συμπληρώσουν την πικρή γεύση μιας ζωής με πολλή δουλειά, συνήθως κακοπληρωμένη και πιεστική ή ανεργία και αναστολή μέχρι νεωτέρας, με περιορισμένες από συνεχείς απαγορεύσεις ανθρώπινες σχέσεις, με σκληρή κρατική βία όταν πια δεν αντέχεις και βγεις να φωνάξεις «Φτάνει Πια!» Η ασφυξία που χαρακτηρίζει την καθημερινότητα των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων δεν είναι ένα αίσθημα καινούριο και σίγουρα δεν είναι κάτι παροδικό. Ειδικά για τη νεολαία αυτή η συνθήκη είναι ακόμα πιο έντονη, αφού της στερείται το δικαίωμα στη μόρφωση, αντιμετωπίζει ακόμα πιο σκληρές εργασιακές συνθήκες και ανεργία, έχει πάψει πια να ονειρεύεται και να σχεδιάζει. Το κεφάλαιο και οι κυβερνήσεις του εκμεταλλεύονται μεθοδικά την ευκαιρία μιας παγκόσμιας πανδημίας για να διασφαλίσουν ότι κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής θα κρίνεται χρήσιμη με το ζύγι του κέρδους, των συμφερόντων των μεγάλων καπιταλιστικών επιχειρήσεων, του 1% που κατέχει το μισό παγκόσμιο πλούτο και φυσικά των χρήσιμων υπηρετών του.
Ο καπιταλισμός όμως δεν είναι παντοδύναμος. Τουναντίον είμαστε σε μια περίοδο που τα αδιέξοδα που φορτώνει στην ανθρωπότητα γίνονται όλο και περισσότερο ορατά. Αυτός είναι και ο λόγος που εκατομμύρια νέοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, πρωταγωνίστησαν στο ξέσπασμα μαζικών κινημάτων. Το άνοιγμα της κοινωνικής ψαλίδας, η εντεινόμενη ανελευθερία, ο ρατσισμός, η αίσθηση ασφυξίας που περιγράψαμε και παραπάνω, αποτέλεσαν την σπίθα εκρήξεων που ήταν μόνο η αρχή μιας νέας άνοιξης των αγώνων.
Όμως, παρά τα βήματα της αγωνιστικής έκφρασης απέναντι στην επίθεση του κεφαλαίου, ακόμα και της πολιτικής συνειδητοποίησης της υπαιτιότητας του συστήματος, απέχουμε ακόμα από τη μαζική υποστήριξη στην εναλλακτική λύση στα καπιταλιστικά αδιέξοδα, στην κομμουνιστική προοπτική. Διεθνώς η νέα γενιά «κρατάει αποστάσεις» από τον κομμουνισμό λόγω της αντίληψης ότι είναι μια προσπάθεια που έχει παλιώσει και ηττηθεί, αν και συχνά με μια συμπάθεια για μια κοινωνία που δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη.
Η πρόταση αρχών της Πρωτοβουλίας για ένα σύγχρονο κομμουνιστικό πρόγραμμα και κόμμα είναι ένα κείμενο που απευθύνεται στην εργατική τάξη γενικά, αλλά απαντά και στους παραπάνω προβληματισμούς της νεολαίας. Αναδεικνύει τις αιτίες από τις οποίες προκύπτουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει καθημερινά η πλειονότητα της νεολαίας, τα οποία είναι κοινά σε πολλές γωνιές του πλανήτη. Από αυτή την άποψη μπορεί να αποτελέσει ένα εργαλείο κατανόησης με μια πιο καθαρή και ιστορική ματιά της πραγματικότητας, ξεφεύγοντας από τον κατακερματισμό που πολλές φορές παγιδεύει την σκέψη μας στο εδώ και το τώρα.
Η νέα γενιά αντικειμενικά θα είναι ο πρωταγωνιστής της νέας κομμουνιστικής προσπάθειας που παρά τις αδυναμίες κάνει ήδη τα πρώτα της βήματα
Έτσι κρατιέται ζωντανή η ελπίδα του αγώνα για ένα καλύτερο κόσμο που είναι εφικτός και αναγκαίος, οι προοπτικές του οποίου διαφαίνονται από σήμερα με την έκρηξη τεχνολογίας και επιστήμης, με τον τεράστιο πλούτο που παράγεται και θα μπορούσε να ελέγχεται και να διανέμεται από αυτούς που τον παράγουν για την ικανοποίηση των αναγκών της πλειοψηφίας. Ωστόσο, όπως επισημαίνει και το κείμενο: «Η μαζική εισαγωγή πολύ εξελιγμένων συστημάτων αυτοματισμού, της ρομποτικής, της τεχνητής νοημοσύνης, των δικτύων 5G, της κβαντικής υπολογιστικής και του ‘’internet των πραγμάτων’’ στα μέσα και την οργάνωση της παραγωγής θα θέσουν ξανά σε κρίση το σύστημα απόσπασης υπεραξίας. Θα απογειώσουν γενικά την εκμετάλλευση των εργατών και θα καθηλώσουν μόνιμα την αξία της εργατικής δύναμης πολύ κάτω από τα σημερινά ιστορικά της όρια…». Οι δυνατότητες δηλαδή δεν πραγματώνονται πάντα, ή όπως λέει και το τραγούδι «για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολύ!» Είναι τέλος εργαλείο γενναίου αναστοχασμού για το παρελθόν των επαναστατικών κινημάτων, που παρά τα λάθη και τις ήττες έδειξαν ότι οι επαναστάσεις και γίνονται και νικούν και οικοδομούν όρους για μια καλύτερη ζωή, σε αντίθεση με τις διάφορες παραλλαγές κυβερνητικής διαχείρισης στα καπιταλιστικά πλαίσια που είχαν ολέθριες συνέπειες για τους εργαζόμενους και τη νεολαία.
Η νέα γενιά αντικειμενικά θα είναι ο πρωταγωνιστής της νέας κομμουνιστικής προσπάθειας, που παρά τις αδυναμίες κάνει ήδη τα πρώτα της βήματα. Η γενιά που μεγάλωσε στην κρίση, οι νέες και οι νέοι του μεροκάματου, που μισοσπούδασαν ή κουράστηκαν να σπουδάζουν, που όταν σκέφτονται το μέλλον τους, σκύβουν το κεφάλι γιατί φοβούνται τι θα αντικρίσουν. Αυτή η γενιά δεν έχει τίποτα να χάσει και γι’ αυτό μπορεί να πιστέψει σε αυτό που σήμερα φαίνεται αδύνατο, να παλέψει για να το κάνει δυνατό. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από τον προγραμματικό διάλογο, τις πρωτοβουλίες βάσης που θα διαλεχτούν με τα μεγάλα ερωτήματα της εποχής, τη διάχυση του κομμουνιστικού ρεύματος στα πανεπιστήμια, τα σχολεία, τις γειτονιές. Αυτή η γενιά μπορεί να παίξει κομβικό ρόλο στην οικοδόμηση ενός νέου κομμουνιστικού φορέα, μιας επαναστατικής πρωτοπορίας που θα ανταποκριθεί στα αναβαθμισμένα καθήκοντα της εποχής.
Συνελεύσεις προς μια Πανελλαδική Συνάντηση όσων ενδιαφέρονται για μια νέα κομμουνιστική απάντηση
Το κείμενο διαλόγου Πρόταση αρχών και γενικών κατευθύνσεων της Πρωτοβουλίας διαλόγου για σύγχρονο κομμουνιστικό πρόγραμμα και κόμμα είναι ένα βήμα για μια συζήτηση που σήμερα μοιάζει πιο αναγκαία από ποτέ.
Όμως αυτή δεν μπορεί να είναι πέρα κι έξω από τις εμπειρίες που θέτει η κίνηση του λαού και της νεολαίας. Η πανδημία μπορεί να έβαλε επιπλέον εμπόδια στις διαδικασίες του διαλόγου, έθεσε όμως ακόμα πιο επιτακτικά το ζήτημα της ανώτερης θεωρητικής και προγραμματικής απάντησης, καθώς αμφισβητούνται τα πιο θεμελιώδη δικαιώματα της κοινωνικής πλειονότητας.
Το κείμενο της Πρωτοβουλίας για την πανδημία έθεσε το ζήτημα των αντιθέσεων του καπιταλισμού σήμερα, όπως αντικατοπτρίζονται στην πολλαπλή του κρίση. Το επόμενο βήμα είναι η συλλογική συζήτηση και τα βήματα οργανωτικής συγκρότησης. Διοργανώνονται συσκέψεις και διαδικτυακές συνελεύσεις για την προετοιμασία πανελλαδικής συνάντησης, όταν το επιτρέψουν οι υγειονομικές συνθήκες. Ήδη διεξάγεται δημόσιος διάλογος στην ιστοσελίδα της Πρωτοβουλίας και στόχος είναι η συγκρότηση τοπικών πρωτοβουλιών. Εκατοντάδες αγωνιστές έχουν ήδη ανταποκριθεί και στόχος είναι να φτάσει τις επόμενες εβδομάδες το μήνυμα της Πρωτοβουλίας στους χιλιάδες εργαζόμενους και νέους που αυτή τη στιγμή δίνουν τη μάχη.
Η Πανελλαδική Συνάντηση δεν θα είναι το τέλος του δρόμου, αλλά βήμα συγκρότησης του δυναμικού που -με αρκετές δυσκολίες και αδυναμίες- έχει ανοίξει το δρόμο για αυτή την προσπάθεια. Απαιτείται καλύτερη κοινωνική γείωση αλλά η υπόθεση του σύγχρονου κομμουνιστικού προγράμματος και κόμματος δεν χωρά πλέον αναβολές. Η οργανωτική του συγκρότηση πρέπει να γίνει εικόνα από το μέλλον της κοινωνίας που ονειρευόμαστε, ουσιαστικά δημοκρατική, με ελεύθερη συζήτηση, συλλογική δέσμευση στην πράξη.
