Κώστας Σταμούλης*
Οι αριθμοί από μόνοι τους δε λένε πάντα την αλήθεια ή τουλάχιστον όλη την αλήθεια. Κι αυτό αποδεικνύεται περίτρανα στην περίπτωση των ελέγχων που γίνονται και των κρουσμάτων που ανακοινώνονται, αλλά και της πορείας της θετικότητας, καθώς μια ενδελεχής «ανάγνωση» των ημερήσιων δεδομένων που διοχετεύει προς τα έξω ο ΕΟΔΥ και το υπουργείο Υγείας αποκαλύπτει διάφορα… μυστήρια, με βάση τα οποία όμως η κυβέρνηση χαράσσει πολιτική, επιβάλει σκληρά περιοριστικά μέτρα, καταργεί βασικά συνταγματικά δικαιώματα, «διασπείρει» ανασφάλεια για το μέλλον, ανεργία, φτωχοποίηση για ευρεία κοινωνικά τμήματα.
Από την ανάλυση που ακολουθεί, προκύπτουν σοβαρές ενδείξεις και ερωτήματα , για πρακτικές «παρακράτησης» υποσυνόλων δειγμάτων με μεγαλύτερη ή μικρότερη θετικότητα και ανακοίνωση τους σε κατάλληλη χρονική στιγμή από την κυβέρνηση για να δικαιολογηθεί η ημερήσια μεταβολή της πολιτικής της, σε σχέση με την αυστηροποίηση ή την χαλάρωση των εφαρμοζόμενων περιοριστικών μέτρων, είτε στην επικράτεια είτε σε τοπικό επίπεδο κάθε φορά.
Τα δεύτερο σοβαρό ερώτημα είναι κατά πόσο η αντιστροφή στη χρήση των ταχείας ανίχνευσης ελέγχων (rapid tests) σε σχέση με τα μοριακά σε όλη την διάρκεια του γενικευμένου απαγορευτικού, είχε σαν σκοπό να «βοηθήσει» τον ΕΟΔΥ σε μια «ελεγχόμενη» παρουσίαση της εξέλιξης της πανδημίας, επομένως και μια «δικαιολόγηση» των lockdown ή των «ανοιγμάτων» αγοράς και σχολείων κάθε φορά, κατά το δοκούν της κυβέρνησης.
Πορεία θετικών δειγμάτων και θετικότητας μοριακών ελέγχων το τελευταίο εξάμηνο
Η παρακάτω ανάλυση αφορά την πορεία των θετικών δειγμάτων και της θετικότητας των μοριακών ελέγχων από 1/8/2020 έως 1/2/2021 που έγιναν σε όλη την επικράτεια. Κατά το διάστημα αυτό πραγματοποιήθηκαν 2.598.181 μοριακοί έλεγχοι και βρέθηκαν 152.908 θετικά δείγματα, με μέσο ποσοστό θετικότητας 5.9%.
Για την καλύτερη κατανόηση της τάσης που παρουσιάζει η θετικότητα των ελεγχόμενων δειγμάτων χρησιμοποιείται ο μέσος όρος θετικών δειγμάτων ως προς τους συνολικούς ελέγχους σε διάστημα 7 ή 14 προηγούμενων ημερών από την ημερομηνία υπολογισμού. Όσο μεγαλώνει ο αριθμός των ημερών ως προς τις οποίες εξάγονται οι μέσοι όροι, τόσο γίνεται πιο «αδρή» η εξέλιξη της θετικότητας, τείνοντας να διατηρήσει τη γενική τάση που παρουσιάζεται στην αντίστοιχη περίοδο, αλλά με ημερολογιακή μετατόπιση των μεγίστων, ελαχίστων και σημείων μεταβολής.
Η θετικότητα δειγμάτων μοριακών ελέγχων για διάστημα 7 ημερών παρουσιάζεται στην Εικόνα 1.
–
Εικόνα 1. Ημερήσια διακύμανση θετικότητας (%) 7 ημερών, δειγματοληψιών για Covid-19 που αναλύθηκαν με την μέθοδο PCR (μοριακοί έλεγχοι) για την περίοδο από 1/8/2020 έως 1/2/2021 (πηγή δεδομένων ΕΟΔΥ).
Οι διαδηλώσεις δεν είχαν καμία επίπτωση στην άνοδο της θετικότητας
Ενώ μέχρι στις 24/10, η θετικότητα 7 ημερών κυμαίνεται σε τιμές κάτω του 4%, στη συνέχεια έχουμε ραγδαία άνοδο έως τις 7/11, οπότε και έχουμε την γενική απαγόρευση και το κλείσιμο όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Μετά τις 7/11 παρατηρείται αισθητή κάμψη της ανόδου με μέγιστο στις 19/11 περί το 12.5%, 12 ημέρες μετά το γενικό απαγορευτικό (lockdown). Στη συνέχεια έχουμε πτώση της θετικότητας μέχρι στις 29/11 όπου για περίπου 14 μέρες έως στις 7/12 σταθεροποιείται περί το 10%. Εδώ περιλαμβάνονται οι απαγορεύσεις συνάθροισης για το Πολυτεχνείο και τη μνήμη Γρηγορόπουλου οι οποίες βέβαια δεν δείχνουν να επηρεάζουν την καμπύλη μεταβολής. Αντιθέτως φαίνεται σε αυτές τις ημερομηνίες να παρατηρείται πτώση της θετικότητας.
Θα μπορούσε κάποιος εδώ να ισχυριστεί ότι τα μέτρα της κυβέρνησης για απαγόρευση συναθροίσεων έδρασαν καταλυτικά αλλά ας δούμε και το παράδειγμα της πραγματικά ογκώδους συνάθροισης για τη δίκη της Χ.Α. στο εφετείο (7/10) όπου η θετικότητα δείχνει να παραμένει σταθερή στο 3%, πολύ χαμηλή τιμή σε σχέση με αυτό που θα επακολουθήσει και βέβαια να πέφτει και έως το 2.5% από 16/10 έως 19/10 οπότε ξεκινάει και η μεγάλη άνοδος των τιμών της θετικότητας που μας οδήγησε στο γενικό lockdown.
Μερική άρση απαγορευτικού με… πτώση της θετικότητας
Συνεχίζοντας την ανάλυση για το διάστημα μετά τις 7/12, παρατηρείται συνεχής πτώση μέχρι στις 25/12 στην τιμή 5.7%, όποτε και έχουμε αναστροφή της τάσης μεταβολής της θετικότητας με αύξηση μέχρι την τιμή 7.6% στις 8/1 που ανοίγουν τα σχολεία της πρωτοβάθμιας και έχουμε μερική άρση του απαγορευτικού. Εδώ να θυμίσουμε την αυστηροποίηση του γενικού απαγορευτικού από 4/1 έως τις 10/1/2021, την εβδομάδα πριν την χαλάρωση των μέτρων και το άνοιγμα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Τότε αρχίζει η κάμψη ξανά η οποία συνεχίστηκε μέχρι στις 21/1 στην τιμή 4.7% και από τότε μέχρι σήμερα (1/2/21) παρατηρείται σταθεροποίηση περίπου στο 5%. Πάρα λοιπόν τις κραυγές περί ατομικής ευθύνης και μη σωστής τήρησης των μέτρων, μετά τη μερική άρση του απαγορευτικού έχουμε πτώση της θετικότητας. Να σημειωθεί εδώ ότι αυτές οι αλλαγές στην αύξηση ή στη μείωση της θετικότητας, επηρεάζονται σημαντικά και από την ημερήσια θετικότητα που φαίνεται στην Εικόνα 2.
Εικόνα 2. Ημερήσια θετικότητά δειγμάτων Covid-19 που αναλυθήκαν με την μέθοδο PCR (μοριακοί έλεγχοι) για την περίοδο από 1/8/2020 έως 1/2/2021 (πηγή δεδομένων ΕΟΔΥ).
Από την Εικόνα 2 μπορεί κάνεις να παρατηρήσει ότι η θετικότητα των δειγμάτων μοριακών ελέγχων παρουσιάζει μικρή διακύμανση αρχικά (1-2%), ή μέση (3-4%) στη συνέχεια, έως τις 16/11 οπότε εκεί η διακύμανση εκτινάσσεται στο 8% και στις 7/12 στο 13-14%, ενώ στη συνέχεια παρουσιάζει συχνά ημερήσιες διακυμάνσεις αυτής της τάξης μέχρι και σήμερα (1/2/2021).
Κυβερνητικά παιχνίδια με τα δείγματα;
Αυτή η μεγάλη μεταβολή στην ημερήσια διακύμανση μπορεί να εξηγηθεί είτε από σποραδικά φαινόμενα συρροών όπου εκεί οι μοριακοί έλεγχοι είναι στοχευμένοι και με μεγαλύτερη θετικότητα από ό,τι σε μια τυχαία ημερήσια δειγματοληψία, είτε με την πρακτική της «παρακράτησης» υποσυνόλων δειγμάτων με μεγαλύτερη ή μικρότερη θετικότητα και την ανακοίνωση τους σε κατάλληλη χρονική στιγμή για να δικαιολογηθεί η ημερήσια μεταβολή της πολιτικής της κυβέρνησης, σε σχέση με την αυστηροποίηση ή την χαλάρωση των εφαρμοζόμενων περιοριστικών μέτρων, είτε στην επικράτεια είτε σε τοπικό επίπεδο κάθε φορά.
Εδώ έρχεται να «κουμπώσει» και η πολιτική των δειγματοληψιών η οποία εφαρμόστηκε από την κυβέρνηση στα πλαίσια αντιμετώπισης της πανδημίας. Όπως προκύπτει από τις εικόνες 3 και 4, η ημερήσια διακύμανση του αριθμού των μοριακών ελέγχων παρουσιάζει μια σταθερότητα, περί τα 10χιλ. δείγματα ημερησίως, μέχρι στις 12/10 εκτός δυο ακραίων τιμών όπου ανακοινωθήκαν μαζικά παρακρατημένα δείγματα τα οποία άργησαν είτε να αναλυθούν είτε να ενσωματωθούν στο σύστημα καταγραφής (4/8, περίπου 35χιλ. δείγματα και 19/8, περίπου 64χιλ. δείγματα). Μετά τις 12/10 παρατηρείται μια βαθμιαία αύξηση των μοριακών ελέγχων που συμπίπτει και με την ραγδαία αύξηση της θετικότητας που παρατηρήθηκε (Εικόνα 1) την αντίστοιχη περίοδο με κορύφωση το διάστημα από 6/11-18/11 με περίπου 25 χιλ. μοριακούς ελέγχους ημερησίως.
Εικόνα 3.Ημερήσια διακύμανση μοριακών ελέγχων για την περίοδο από 1/8/2020-1/2/2021(πηγή δεδομένων ΕΟΔΥ).
Εικόνα 4. Ημερήσια διακύμανση μοριακών και ταχείας ανίχνευσης ελέγχων για όλη την διάρκεια της πανδημίας. (πηγή ΕΟΔΥ)
Στη συνέχεια, παρά την εφαρμογή γενικευμένου απαγορευτικού και αντί να εντατικοποιηθούν οι μοριακοί έλεγχοι αντιθέτως παρουσιάζουν μια σταθερή, «γραμμική» θα λέγαμε, μείωση μέχρι στις 19/1 (10 χιλ. μοριακοί έλεγχοι) με ταυτόχρονη αύξηση των ελέγχων ταχείας ανίχνευσης (rapid tests) και διατήρηση του συνολικού αριθμού ελέγχων περί τους 30-35 χιλ. ημερησίως. Αυτό βέβαια θα μπορούσε να αποδοθεί στο γεγονός ότι το υπουργείο Υγείας είχε προμηθευτεί μεγάλη ποσότητα κιτ για ελέγχους ταχείας ανίχνευσης και επομένως θα έπρεπε με κάποιο τρόπο να «καταναλωθούν» πριν την ημερομηνία λήξης τους αλλά και ακόμη από το γεγονός ότι οι έλεγχοι ταχείας ανίχνευσης απευθύνονται στο γενικό πληθυσμό, μπορούν να διενεργηθούν σε κεντρικούς και ανοικτούς χώρους τοπικών κοινωνιών και δίνουν μια ένδειξη για τη διασπορά μέσα στην κοινότητα, καθώς δεν είναι στοχευμένοι έλεγχοι που από τη φύση τους αναμένεται να έχουν μεγάλη θετικότητα.
Ελεγχόμενη από τον ΕΟΔΥ παρουσίαση της εξέλιξης της πανδημίας;
Εδώ όμως προκύπτει και ένα ερώτημα σε σχέση με τις «τακτικές» που ίσως χρησιμοποιεί το υπουργείο Υγείας: Το κατά πόσο η αντιστροφή στη χρήση των ταχείας ανίχνευσης ελέγχων σε σχέση με τα μοριακά σε όλη την διάρκεια του γενικευμένου απαγορευτικού, είχε σαν σκοπό να «δείξει» μια ελεγχόμενη από τον ΕΟΔΥ παρουσίαση της εξέλιξης της πανδημίας.
Τα θετικά δείγματα βαίνουν μειούμενα άρα η πολιτική του lockdown αποδίδει, «ίσως θα μπορέσουμε να ανοίξουμε την χριστουγεννιάτικη αγορά», τελικά ανοίγουν μερικώς την αγορά δίνοντας προτεραιότητα στα εποχιακά είδη (!) και στη συνέχεια με διάφορους «μαγικούς» τρόπους click way, click inside και δεν συμμαζεύεται, ανοίγουνε την οικονομία εκτός από την εστίαση…
Επίσης η αναγωγή των μοριακά ελεγμένων θετικών, στους πολλούς ημερήσιους ελέγχους (άθροισμα μοριακών και ταχείας ανίχνευσης) βοήθησε στη βελτίωση της γενικής εικόνας όπου τα «αυστηρά αλλά αναγκαία μέτρα αποδίδουν καρπούς» και το πλέον βασικό, συνέβαλε στον μετριασμό της αγανάκτησης του κόσμου από το καθημερινό μαρτύριό του, από τη μια να στριμώχνεται στα ΜΜΜ και στους χώρους δουλειάς, χωρίς να ακούγεται κάτι για αυτό, αλλά από την άλλη να μην μπορεί να χαρεί ελεύθερος και χωρίς ελέγχους και περιορισμούς τον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο που του απομένει, εκτός σπιτιού, που ανάλογα με την περίπτωση φτάνει μέχρι στις 6 απόγευμα η στην καλύτερη έως στις 10 το βράδυ…
Όταν όμως η κυβέρνηση θέλει να κουνήσει το δάκτυλο στους ανθρώπους της δουλειάς και να δικαιολογήσει την αυστηροποίηση των περιορισμών, ανακοινώνει αριθμό θετικών δειγμάτων που είναι αρκετά υψηλότεροι, ποσοτικά χωρίς να ανακοινώνεται ταυτόχρονα με καθαρό τρόπο και η αντίστοιχη ημερήσια θετικότητα κάτι που συνήθως ακολουθεί την αντιστροφή πορεία.
Δηλαδή, παρουσιάζονται αυξημένα θετικά δείγματα αλλά με αντίστοιχα μειωμένη θετικότητα ενώ άλλες ημέρες όπου η κυβέρνηση θέλει να παρουσιάσει μικρό αριθμό θετικών δειγμάτων αυτό συμβαδίζει με αύξηση της θετικότητας.
Αυτό φαίνεται καθαρά στην εικόνα 5 όπου παρουσιάζεται ταυτόχρονα η ημερήσια διακύμανση των θετικών δειγμάτων και η αντίστοιχη θετικότητα. Μέχρι στις 7/12 παρατηρείται μια αντίστοιχη μεταβολή στις δυο παραμέτρους, δηλαδή όταν αυξάνεται ο αριθμός των θετικών δειγμάτων αυξάνεται και η θετικότητα του αντίστοιχου συνόλου δειγμάτων.
Εικόνα 5. Ημερήσια διακύμανση θετικών δειγμάτων και θετικότητας με μοριακό έλεγχο, για την περίοδο από 1/8/2020-1/2/2021 (πηγή δεδομένων ΕΟΔΥ).
Μετά όμως από αυτή την ημερομηνία παρατηρείται σε αρκετές των περιπτώσεων αντιστροφή στη μεταβολή των δύο παραμέτρων. Δηλαδή αύξηση των θετικών συνοδεύεται από αντίστοιχη μείωση της θετικότητας ενώ ελάττωση των θετικών συνοδεύεται από αντίστοιχη αύξηση της θετικότητας (στις περισσότερες των περιπτώσεων στις ανακοινώσεις στις αρχές κάθε εβδομάδας). Μερικά παραδείγματα τέτοιας αντιστροφής στη θετικότητα παρουσιάζονται αναλυτικά στον Πίνακα 1. Συνήθως ο «διπλασιασμός» των θετικών κρουσμάτων που συνοδεύεται με αντίστοιχη πτώση στη θετικότητα, συνοδεύεται επίσης και με αυστηροποίηση των μέτρων είτε τοπικά είτε γενικά. Και εδώ είναι που κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι πλέον η διαχείριση των δειγμάτων και το πότε και ποια θα ανακοινωθούν ώστε να βοηθούν στο να περνάει «ανώδυνα» και με εύκολη επικοινωνιακή διαχείριση η περιοριστική πολιτική της κυβέρνησης έχει αρχίσει και γίνεται με τρόπο που δεν κρύβεται.
Συμπερασματικά θα πρέπει να γίνεται προσεκτική διαχείριση των κυβερνητικών ανακοινώσεων σχετικά με τον αριθμό των θετικών μοριακών ελέγχων, συνεχής παρακολούθηση της θετικότητας και επισήμανση με αντίστοιχους σχολιασμούς η/και καταγγελίες σε ΜΜΕ τα οποία συνήθως επικεντρώνουν σε καθαρούς αριθμούς θετικών δειγμάτων χωρίς καμμιά αναφορά στα συνολικά δείγματα που ελέγχθηκαν την αντίστοιχη ημέρα. Η παρουσίαση της εβδομαδιαίας τάσης της θετικότητας (από περιοδικές εκθέσεις του ΕΟΔΥ) που συνήθως δεν φτάνει ποτέ στα πρωτοσέλιδα και τις αναρτήσεις των ΜΜΕ, μπορεί να βοηθήσει να αποκαλυφθούν οι αποσπασματικές δηλώσεις των υπευθύνων της κυβέρνησης που στις περισσότερες των περιπτώσεων κρύβουν πολιτική επικοινωνιακής διαχείρισης αλλά και επιβολής αντιδημοκρατικών μέτρων. Η νομοθέτηση ενός ολόκληρου αντιδραστικού πλαισίου στην υγεία, την παιδεία και τα εργασιακά και η ελάττωση των αντίστοιχων προϋπολογισμών υπέρ της συνεχούς ενδυνάμωσης των κατασταλτικών μηχανισμών και της αύξησης των στρατιωτικών εξοπλισμών, γίνεται πιο εύκολη στη σκιά της παραπληροφόρησης σχετικά με την πορεία της πανδημίας
Πίνακας 1. Περιπτώσεις απότομης αύξησης κρουσμάτων που οφείλονται σε αντίστοιχη αύξηση μοριακών ελέγχων κατά τους οποίους η θετικότητα μειώνεται.
*Ο Κώστας Σταμούλης είναι ΕΔΙΠ στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
