Δημήτρης Σταμούλης
Όλα τα βλέμματα έχουν στραφεί στην «πέτσινη» επιχορήγηση των 20 εκατ. από την κυβέρνηση της ΝΔ στα ΜΜΕ, με προκλητικά αδιαφανείς διαδικασίες υπέρ φίλων και γνωστών. Αυτή αποτελεί, όμως, μόνο μία από τις πολλές ενισχύσεις κράτους και κυβερνήσεων, καθώς και τραπεζών-επιχειρήσεων, υπέρ αστικών ΜΜΕ, τα οποία έχουν ένα πρωταρχικό πρόβλημα: αποτελούν ιδιοκτησία μιας χούφτας οικογενειών μεγαλοκαπιταλιστών.
Η περιβόητη λίστα Πέτσα με τα 1.232 μέσα ενημέρωσης που συμμετείχαν στη «λεία» των 20 εκατ. ευρώ για την καμπάνια του κορονοϊού σήκωσε την επιφανειακή… πέτσα του κυρίαρχου συστήματος ενημέρωσης και (παρα)πληροφόρησης και αποκάλυψε τη βαθιά σχέση εξάρτησης και διαπλοκής που υπάρχει ανάμεσα στην πολιτική και οικονομική εξουσία και το μιντιακό σύστημα στον σύγχρονο καπιταλισμό.
Πολλά αντιπολιτευτικά και φιλικά προς τον ΣΥΡΙΖΑ ιστολόγια, διάφορα αποκλεισμένα από την εν λόγω μοιρασιά ΜΜΕ, αλλά ακόμα και… ωφελημένοι εκδότες και καναλάρχες, ενεπλάκησαν σε μια σκληρή αντιπαράθεση για το ποιος και από πότε έχει «μπουκώσει» με πιο πολλά χρήματα από τον κρατικό κορβανά. Η «πέτσινη» ιλαροτραγωδία έδειξε ότι «λεφτά υπάρχουν», όχι βέβαια για μισθούς, συντάξεις ή δημόσια υγεία, αλλά για να «λαδώνονται» φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ, ανύπαρκτες ιστοσελίδες, απατεώνες εκδοτίσκοι, σελίδες που είναι προς πώληση ή έχουν έδρα στις… ΗΠΑ. Μετέδιδαν την καμπάνια ακόμα και θρησκευτικές ιστοσελίδες που επέμεναν ότι «η θεία κοινωνία δεν κολλάει». Πώς αλλιώς να γεμίσει μια λίστα με πάνω από χίλια… μαγαζιά!
Το μεγάλο σκάνδαλο, ωστόσο, δεν είναι το ποιοι «τα πήραν» και ποιοι «κόπηκαν». Αλλά ότι και η νυν κυβέρνηση της ΝΔ και η προηγούμενη του ΣΥΡΙΖΑ, όπως και οι μεγάλες διαφημιζόμενες εταιρείες (τράπεζες, τηλεπικοινωνίες, αλυσίδες εμπορίου και τροφίμων κ.ο.κ.) χειραγωγούν και ελέγχουν τα μίντια, κατευθύνουν και επιβάλλουν την ενημέρωση, κόβουν και λογοκρίνουν ειδήσεις και γεγονότα με τη δύναμη του… παρά τους.
Το μεγάλο σκάνδαλο της ιδιοκτησίας
Μέσα στην πανδημία, η κυβέρνηση φρόντισε ιδιαίτερα τα αφεντικά των ΜΜΕ και το «ενδιαφέρον» αποδείχτηκε αμοιβαίο, αφού κανάλια και μεγάλες ιστοσελίδες προσέφεραν τα μέγιστα στην κυβερνητική προπαγάνδα και εμπέδωση της υποταγής και χειραγώγησης. Δεν ήταν μόνο τα περιβόητα 20 εκατ. ευρώ του «Μένουμε Σπίτι», για τα οποία έγινε μεγάλος ντόρος, καθώς κάποιοι αποκλείστηκαν ή ρίχτηκαν στη μοιρασιά. Πιο συγκεκριμένα: έξι καναλάρχες εξαιρέθηκαν από υποχρέωση καταβολής της ετήσιας δόσης ύψους 3,5 εκατ. ευρώ για τις άδειες (συνολικό όφελος 21 εκατ. ευρώ). Πλήθος ΜΜΕ μοιράστηκαν 32 εκατ. ευρώ της διαφημιστικής καμπάνιας του τουρισμού. Αλλά το μεγάλο φαγοπότι έχει γίνει με τη διαφημιστική δαπάνη ύψους 33 εκατ. ευρώ των τεσσάρων συστημικών τραπεζών. Μεγάλοι πρωταγωνιστές τα συγκροτήματα Σκάι/Καθημερινή (Αλαφούζος) 4,31 εκατ., ΑΝΤ1 (Κυριακού) 2,89 εκατ., Αlter Ego (Μαρινάκης) 2,14 εκατ., Πρώτο Θέμα/Νέο Χρήμα (Καραμήτσος) 2,18 εκατ., Alpha TV + Star (Βαρδινογιάννης) 2 + 1,54 εκατ., Real (Χατζηνικολάου) 1,1 εκατ., Dimera (Σαββίδης) 614.000 κ.α. Να προσθέσουμε, δε, ότι ο Στ. Πέτσας προανήγγειλε την πλήρη κατάργηση του Ειδικού Φόρου 5% της τηλεόρασης. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ είχε μειώσει ήδη τον Ειδικό Φόρο από το 20% στο 5%, ως αντάλλαγμα για τις τηλεοπτικές άδειες.
Τα ΜΜΕ συνολικά, κατά την περίοδο της καραντίνας, αναβάθμισαν σημαντικά το ρόλο τους ως όργανα του κυρίαρχου συστήματος σε πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο. Προέβαλαν και στήριξαν σε απόλυτο βαθμό και σχεδόν αποκλειστικά κάθε κυβερνητικό μέτρο, έστησαν «ύμνους» για Μητσοτάκη, Κικίλια, Τσιόδρα και την κυβέρνηση συνολικά, αξιοποίησαν επιστήμονες προσδεμένους στο άρμα της επιχειρηματικής-κυβερνητικής διαπλοκής. Αντίστροφα, φίμωσαν κάθε διαφορετική κριτική στην πολιτική της κυβέρνησης απέναντι στην πανδημία, την καταστολή των ΜΑΤ και των προστίμων, προσπάθησαν να λοιδορήσουν ακόμα και τον αγώνα των υγειονομικών στην πρώτη του κιόλας εκδήλωση ή και να τον «εξαφανίσουν». Ακραία δείγματα ελέγχου, χειραγώγησης και «υποκατάστασης» της ανεξάρτητης δημοσιογραφικής εργασίας είχαμε στην ΕΡΤ που «εξαφάνισε» την κινητοποίηση της ΟΕΝΓΕ τον Απρίλιο (στα ιδιωτικά κανάλια αυτό είναι νόμος φυσικά), το «κόψιμο» από κρατικά και φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ των ενοχλητικών φωνών από το χώρο των νοσοκομειακών γιατρών αλλά και των πανεπιστημιακών, το «φιρμάνι» διοικητών νοσοκομείων –καθ’ υπαγόρευση της κυβέρνησης– σε σωματεία και υγειονομικούς να μην βγάζουν ειδήσεις και να μην κάνουν δηλώσεις, εάν δεν τις έχουν προεγκρίνει. Λίγους μήνες νωρίτερα, είχαμε δει την απεργία στον ΟΤΕ να μένει στο σκοτάδι από τα κυρίαρχα ΜΜΕ (όπως και οι άλλοι αγώνες στις τηλεπικοινωνίες), καθώς ΟΤΕ και λοιπές εταιρείες του κλάδου αποτελούν βασικούς χρηματοδότες των μίντια. Επιπλέον, παρατηρήθηκε το κυβερνών και άλλα κόμματα να «κόβουν» τους φωτορεπόρτερ από πρόσβαση σε γεγονότα και να στέλνουν δικό τους «κομμένο και ραμμένο» φωτοειδησεογραφικό υλικό. Κορυφαίο δείγμα, ωστόσο, υπήρξε το fake ρεπορτάζ συνωστισμού στην παραλία Θεσσαλονίκης που μάλιστα… εξυμνήθηκε από τον υπουργό ΠΡΟΠΟ Μ. Χρυσοχοΐδη, αποκαλύπτοντας ότι ο επιθυμητός ρόλος των ΜΜΕ είναι να εξυπηρετούν την κυβερνητική γραμμή! Όπως είπε, «η τηλεόραση μεγέθυνε ελάχιστες μειοψηφίες στις παραλίες και στα άλση. Καλά έκανε η τηλεόραση γιατί η πειθαρχία πρέπει να είναι απόλυτη»!
Τα ΜΜΕ συνολικά, κατά την περίοδο της καραντίνας, αναβάθμισαν σημαντικά το ρόλο τους ως όργανα του κυρίαρχου συστήματος σε πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο
Σημείο καμπής στη ραγδαία αλλαγή τοπίου στα ΜΜΕ υπήρξε η περίοδος μετά το 2010 και τα μνημόνια που επέφεραν μεγάλες ανακατατάξεις και «ηχηρά» λουκέτα» σε παραδοσιακούς μιντιακούς ομίλους, αλλά και ο διαγωνισμός για τις άδειες της ιδιωτικής τηλεόρασης του 2016. Ποιες τάσεις αξίζει να σημειωθούν μετά από όλες αυτές τις εξελίξεις:
Πρώτο, για τον έλεγχο των εγχώριων ΜΜΕ διαγκωνίστηκαν επιφανείς εκπρόσωποι εκ των πιο ισχυρών τμημάτων του εγχώριου κεφαλαίου που δραστηριοποιούνται στη βιομηχανία ενέργειας, τη ναυτιλία, την τουριστική βιομηχανία, τις κατασκευές, τα μίντια και τον αθλητισμό. Οι «παίκτες» δεν προσδοκούσαν άμεσα οικονομικά κέρδη αλλά επένδυσαν τόσο στον έλεγχο της είδησης και της συνείδησης, όσο και στην έμμεση «επιστροφή» των χρημάτων που έδωσαν από νέες μπίζνες και πεδία κερδοφορίας, συναρτώμενα με την πολιτική δύναμη που προσδίδει ο έλεγχος των ΜΜΕ.
Δεύτερο, προωθήθηκε αποφασιστικά η διαδικασία συγκεντροποίησης του κλάδου, όπως και ο έλεγχος της παραγωγής ειδήσεων και ενημέρωσης, αλλά και της όποιας πολιτιστικής παραγωγής. Το σχέδιο αναδιάρθρωσης προς όφελος των μεγάλων καπιταλιστικών ομίλων, βρίσκει την τέλεια υλοποίησή του στο εμπόρευμα-είδηση και στην αγορά της ενημέρωσης, η οποία ακολουθεί βίους παράλληλους με άλλους κλάδους όπως του εμπορίου (π.χ. κλάδος σούπερ μάρκετ), της ενέργειας, των τηλεπικοινωνιών, της βιομηχανίας τροφίμων κ.α.
Τρίτο, η τότε κυβέρνηση ΣΥΡΙ ΖΑ-ΑΝΕΛ επιχείρησε διακαώς να συγκροτήσει το δικό της μηχανισμό χειραγώγησης της κοινής γνώμης, με ένα δίκτυο ΜΜΕ που θα μπορούσε να τη στηρίζει, άμεσα ή έμμεσα. Ωστόσο, η αλλαγή κυβερνητικής φρουράς του 2019 έδειξε τα όρια των αυταπατών στην κυβερνώσα «αριστερά», αλλά και το πόσο γρήγορα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα (π.χ. Σαββίδης) αλλάζουν στρατόπεδο.
Τέταρτο, η αγορά εγχώριας ενημέρωσης ελέγχεται από μια χούφτα καπιταλιστών (οικογενειών), οι οποίες ποδηγετούν –στο μεγαλύτερο μέρος τους– και τα ποδοσφαιρικά δρώμενα με πρακτικές και μηχανισμούς μαφίας. Γεγονός που πλέον αντανακλάται και στο πώς διοικούν τα ΜΜΕ που τους ανήκουν και τους εργαζόμενους σε αυτά.
- O Μαρινάκης ελέγχει το Mega. Επίσης έχει εξαγοράσει τον ΔΟΛ (Τα Νέα, Το Βήμα, in.gr) και τα συνδρομητικά Nova-Forthnet. Κατέχει το ραδιόφωνο 90,1 και μονοπωλεί τη διανομή Τύπου (Πρακτορείο Άργος).
- Η οικογένεια Αλαφούζου ελέγχει το Σκάι TV και τον αντίστοιχο ραδιοφωνικό, τον Sport Fm και την Καθημερινή.
- Η οικογένεια Βαρδινογιάννη ελέγχει τα κανάλια Star-Alpha και τα ραδιόφωνα Alpha και Δίεση.
- Ο Σαββίδης έχει το Open και το Έθνος, ενώ ελέγχει πληθώρα περιφερειακών καναλιών, ιδίως στη Β. Ελλάδα.
- Ο Θ. Κυριακού ελέγχει τον Ant1 TV και ραδιόφωνο.
- Ιδιόμορφο ρόλο διαδραματίζει ο Μελισσανίδης που μέσω του ΟΠΑΠ και των εκατομμυρίων ευρώ της διαφημιστικής δαπάνης του μπορεί να επιδρά καθοριστικά στα ΜΜΕ.
Και στα διαδικτυακά ΜΜΕ παρατηρείται τάση συγκέντρωσης σε μεγάλους επιχειρηματίες, όπως DPG (Δ. Γιαννακόπουλος) με 11 ιστοσελίδες για όλα τα γούστα, 24Media (Δ. Μάρης) με ενημερωτικά και στοιχηματικά sites, όμιλος Κοπελούζου, Αττικές Εκδόσεις (Φιλιππόπουλος) με πολλά περιοδικά και ραδιόφωνα κ.α, ενώ πληθώρα μεγαλοδημοσιογράφων επιδίδεται σε εκδοτικές μπίζνες.
Αυτή η καταθλιπτική εικόνα καταμαρτυρεί ότι κυρίαρχη αντίληψη αλλά και πρακτική στον καπιταλισμό, είναι ότι η ενημέρωση δεν μπορεί να αποτελεί δημόσιο αγαθό, με δικαίωμα να προσφέρεται και από ανεξάρτητους συλλογικούς φορείς της κοινωνίας, όπως οργανώσεις του λαού, συνδικάτα, συλλογικότητες γειτονιών, συνεταιρισμούς. Μπορεί να ανήκει μόνο σε ζάπλουτους επιχειρηματίες, που αντιμετωπίζουν την είδηση ως πεδίο κερδοφορίας, ως μέσο πίεσης για την προώθηση των γενικότερων συμφερόντων τους και είναι οι μόνοι που έχουν τα ανάλογα κεφάλαια μπορούν να εισχωρήσουν στον κλάδο.
Εργασιακές γαλέρες τα ΜΜΕ
▸ Χωρίς συλλογικές συμβάσεις, με ελαστική και κακοπληρωμένη εργασία
Η ΜΙΑ ΟΨΗ στον κόσμο των ΜΜΕ είναι τα χρυσοπληρωμένα διαφημιστικά πακέτα και οι παχυλά αμειβόμενοι μεγαλοδημοσιογράφοι. Η άλλη όψη είναι αυτή της εργασιακής γαλέρας. Εκατοντάδες αναστολές αλλά και ανατροπές συμβάσεων με μεγάλες μειώσεις μισθών, εκ περιτροπής εργασία, αλλά και απολύσεις από εφημερίδες, sites, ραδιόφωνα και κανάλια. Αυτά συνοδεύτηκαν από εντατικοποίηση της εργασίας, απλήρωτες υπερωρίες και αντίξοες συνθήκες εργασίας σε όσους έκαναν εξωτερικό ρεπορτάζ. Για παράδειγμα, στον Alpha TV η εργοδοσία επέβαλε μονομελή συνεργεία τεχνικών(!), προκαλώντας την αντίδραση της ΕΤΙΤΑ, στάσεις εργασίας και ανακοινώσεις στήριξης από τους δημοσιογράφους του καναλιού. Σε πολλές εφημερίδες, οι εκδότες εφάρμοσαν την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, βγάζοντας σε αναστολή μέρος του προσωπικού τους. Το ίδιο και τηλεοπτικοί-ραδιοφωνικοί σταθμοί (όπως το Κόκκινο του ΣΥΡΙΖΑ).
Όσον αφορά τις υγειονομικές συνθήκες εργασίας σε όσα ΜΜΕ λειτούργησαν (κυρίως κανάλια), οι εργοδότες δεν έλαβαν καμιά ουσιαστική μέριμνα για μέτρα προστασίας δημοσιογράφων και τεχνικών — π.χ. στις εταιρείες του Μαρινάκη τεστ γίνονταν μόνο σε όσους είχαν συμπτώματα.
Από τα πρώτα μνημονιακά χρόνια οι εργαζόμενοι στα ΜΜΕ δέχθηκαν σημαντικά πλήγματα στα δικαιώματά τους. Εδώ και μια δεκαετία, δεν έχουν Συλλογική Σύμβαση Εργασίας. Οι μισθοί έχουν κατρακυλήσει ακόμα και στα 800 ευρώ σε εφημερίδες, ενώ στις ιστοσελίδες είναι ακόμα πιο χαμηλά, στα 500-600 ευρώ. Υπάρχουν καταγγελίες για αμοιβές έως και 100 ευρώ για λίγες ώρες, από το σπίτι, αλλά και για 12ωρα με συνεχόμενα Σαββατοκύριακα. Στην καραντίνα έγινε καθολική η ελαστική μορφή της τηλεργασίας. Κυρίαρχες γίνονται οι ελαστικές μορφές απασχόλησης, η περιστασιακή εργασία, τα «δοκιμαστικά» από το σπίτι χωρίς ασφάλιση. Ενώ η ανεργία παραμένει μάστιγα, πλήττοντας και τους πιο μεγάλους ηλικιακά εργαζόμενους.
Όχι εμπόρευμα η ενημέρωση, ΜΜΕ στα χέρια των εργαζομένων
Για την αντικαπιταλιστική και κομμουνιστική Αριστερά βασική πυξίδα της αποτελεί η αντίληψη ότι η είδηση και η ενημέρωση δεν είναι εμπορεύματα, δεν είναι προϊόντα προς πώληση με περιτύλιγμα την αστική άποψη και το κυρίαρχο λάιφ-στάιλ της κλειδαρότρυπας. Ο «αέρας» και οι «συχνότητες» δεν μπορούν να ξεπουλιούνται στα ιδιωτικά συμφέροντα.
Αμφισβητεί το θέσφατο της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στην ενημέρωση. Παλεύει για ενημέρωση που θα είναι δημόσιο αγαθό και που θα «διακινείται» μέσα από κοινωνικούς φορείς, που δεν θα αποτελεί υπόθεση μιας χούφτας καπιταλιστών, οι οποίοι, πέρα από τα ιδιοτελή συμφέροντά τους στην αγορά της ενημέρωσης και της ψυχαγωγίας, λειτουργούν και ως συλλογικά όργανα του κυρίαρχου εκμεταλλευτικού συστήματος, διασφαλίζοντας ευρύτερα τους όρους κυριαρχίας και ελέγχου της εργατικής και λαϊκής συνείδησης και σκέψης. Για το τι και πώς θα γράφεται ή θα «παίζεται» στα ΜΜΕ, θα πρέπει να έχουν δικαίωμα λόγου και απόφασης οι εργαζόμενοι σε αυτά.
Τα ΜΜΕ, ειδικά στην εποχή όπου τείνει να κυριαρχήσει η ηλεκτρονική πληροφόρηση και να διασφαλίσει άμεση πρόσβαση σε όλους, πρέπει να είναι ανοιχτά στα συλλογικά όργανα έκφρασης της λαϊκής βούλησης. Να λειτουργούν υπό δημόσιο εργατικό και κοινωνικό έλεγχο. Να προσφέρουν βήμα σε ανεξάρτητες πολιτιστικές παραγωγές και δραστηριότητες. Αλλά και στην εποχή μας, συνδικάτα, πανεπιστημιακά ιδρύματα, εργατικές και κοινωνικές συλλογικότητες να έχουν τη δυνατότητα να ιδρύουν ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης. Όπως και διάφορα συλλογικά εγχειρήματα εργαζόμενων του κλάδου. Ο αγώνας αυτός είναι αναγκαίο να δοθεί — μάλιστα όχι μόνο από τους εργαζόμενους στον κλάδο αλλά από το σύνολο της κοινωνίας.
