Δημήτρης Σταμούλης
Η χρονιά που μόλις έφυγε σημαδεύτηκε από σημαντικά γεγονότα στο πεδίο της αστρονομίας και του διαστήματος, αλλά και η νέα, το 2020, θα φέρει νέες εξελίξεις στις διαστημικές αποστολές. Το 2019, η Κίνα υπήρξε η πρώτη χώρα που «πάτησε» στη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης, ενώ οι αποστολές των ρόβερ –μη επανδρωμένες συσκευές– της NASA στον Άρη έφεραν πιο κοντά την προοπτική της αποστολής ανθρώπων εκεί μέσα στην επόμενη ή μεθεπόμενη δεκαετία. To 2020 σχεδιάζεται νέα «απόβαση» στον «κόκκινο» πλανήτη με τρεις προγραμματισμένες αποστολές από ΗΠΑ, Κίνα και Ευρώπη-Ρωσία. Ακόμη και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα –η πρώτη αραβική χώρα– θα στείλουν διαστημοσυσκευή σε τροχιά γύρω από τον Άρη. Η Κίνα ετοιμάζει αποστολή για δείγματα στη Σελήνη. Δείγματα στη Γη από αστεροειδείς θα στείλουν αποστολές των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας. Ενώ η NASA θα κάνει την παρθενική εκτόξευση του SLS, του μεγαλύτερου πυραύλου στον κόσμο. Η Ελλάδα, με τις πολύ μικρότερες βέβαια δυνατότητές της, διαθέτει ένωση διαστημικών βιομηχανιών, με 40 εταιρείες και τζίρο 150 εκατ. ευρώ το 2015 που προέρχεται αποκλειστικά από εξαγωγές πολλών και διαφορετικών τεχνολογιών και εφαρμογών που σχετίζονται με το Διάστημα.
Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα μεγάλα καπιταλιστικά κράτη δεν περιορίζεται, λοιπόν, επί Γης. Μάλλον βιώνουμε, αφενός, μια νέα ένταση με πολεμικά σενάρια επί διαστήματος, αντι-δορυφορικά όπλα λέιζερ και προσπάθεια κυριαρχίας στη διαστημική τεχνολογία, αφετέρου, το ξεδίπλωμα μιας τολμηρής επιχειρηματικής φαντασίωσης για νέα κερδοφόρα Ελντοράντο με… τουρίστες σε διαστημικούς σταθμούς και εποικισμό της Σελήνης ή πιο μακροπρόθεσμα του Άρη. Ο χώρος του διαστήματος υπάγεται όλο και πιο επικίνδυνα στις ορέξεις αδίστακτων δισεκατομμυριούχων, συμβαδίζοντας με τη γενική τάση του σύγχρονου ολοκληρωτικού καπιταλισμού να ιδιωτικοποιεί τα πάντα. Πλέον, κάποιοι οραματίζονται να μοιράσουν και να πουλήσουν όχι μόνο τον αέρα και το έδαφος της Γης αλλά και ό,τι μπορεί να κατακτηθεί στο απέραντο διάστημα….
Star Wars του κεφαλαίου
Αν τις δεκαετίες 1960 και 1970 η κούρσα των επενδύσεων για διαστημικούς σκοπούς πυροδοτήθηκε από τον ανταγωνισμό των δύο υπερδυνάμεων, ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, για το ποιος θα κυριαρχήσει στρατιωτικά στο πεδίο αυτό, στον 21ο αιώνα η νέα διαστημική κούρσα σφραγίζεται από τη ραγδαία εισβολή ιδιωτικών κολοσσών και δισεκατομμυριούχων με κριτήριο το εμπορικό κέρδος και τον σταδιακό παραμερισμό των κρατικών επενδύσεων.
Η παγκόσμια διαστημική βιομηχανία άγγιξε σε αξία τα 345 δισ. δολ. το 2016, με το 25% να προέρχεται από κρατικούς προϋπολογισμούς και το 75% από εμπορικά έσοδα. Περίπου 50 κράτη έχουν προϋπολογισμούς για το διάστημα, εκ των οποίων εννιά διαθέτουν πάνω από 1 δισ. δολ. και 20 κοντά στα 100 εκατ. δολάρια. Αυτό το στοιχείο αποδεικνύει ότι οι ιδιωτικές επενδύσεις για εμπορική χρήση τροφοδοτούν το μέλλον της εξερεύνησης του διαστήματος, παραδίδοντας και το διάστημα στα χέρια αδίστακτων επιχειρηματικών συμφερόντων, καθώς τα λεφτά είναι πολλά! Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι η Morgan Stanley εκτιμά ότι ο τζίρος από την παγκόσμια διαστημική βιομηχανία ενδέχεται ακόμα και να υπερβεί το 1,1 τρισ. δολ. έως το 2040, ενώ και η Goldman Sachs χαρακτηρίζει τη διαστημική κούρσα ως το «νέο επενδυτικό σύνορο», παραφράζοντας το γνωστό μότο από το Star Trek.
Τα τελευταία 60 χρόνια, σύμφωνα με τη NASA, περίπου 6.000 δορυφόροι έχουν τεθεί σε τροχιά γύρω από τη Γη. Όμως είναι χαρακτηριστικό ότι πάνω από χίλιοι τέθηκαν σε τροχιά μόλις τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με την Ένωση Δορυφορικών Βιομηχανιών, κατά μέσο όρο 144 δορυφόροι αναπτύσσονταν ετησίως μεταξύ 2012-2016. Στην Ευρώπη σήμερα δαπανώνται 7 δισ. ευρώ για προγράμματα που σχετίζονται με διαστημικές τεχνολογίες, ενώ –σύμφωνα με μελέτη του ΟΟΣΑ– η απόδοση των επενδύσεων σε έρευνα διαστημικής τεχνολογίας έχει την υψηλότατη απόδοση του 1 προς 9.
Η χρονιά που πέρασε ήταν κομβική για τις εξελίξεις και τον παγκόσμιο ανταγωνισμό στον χώρο του διαστήματος, ο οποίος υπάγεται στο πεδίο των στρατιωτικών εξοπλισμών για τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Αμερικανοί, Ρώσοι, Γάλλοι αλλά και άλλες χώρες, όπως Κίνα, Ιαπωνία και Ινδία, εντείνουν τις δράσεις και τους τυχοδιωκτικούς σχεδιασμούς τους για το ποιος θα έχει την πρωτοκαθεδρία ακόμα και εκτός Γης. Τον Αύγουστο του 2019, ο Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός νέου κλάδου του αμερικανικού στρατού, τη Διαστημική Δύναμη (USSPACECOM), που θα υπάγεται στην πολεμική αεροπορία (USAF), ενώ μόλις προ ημερών εγκρίθηκε η αρχική χρηματοδότησή της με 40 εκατ. δολ. Ο αμερικανός πρόεδρος δήλωσε απροκάλυπτα ότι «η Διαστημική Δύναμη θα αποτελεί ένα πολύ σημαντικό συστατικό των αμυντικών και –ας είμαστε ειλικρινείς– των επιθετικών ικανοτήτων των ΗΠΑ»! Για τον Τραμπ, το ζήτημα είναι να αντιμετωπιστούν εχθροί των ΗΠΑ που θα μπορούσαν να επιτεθούν σε «αμερικανικούς δορυφόρους» που είναι εξόχως «σημαντικοί για τις επιχειρήσεις μας στα πεδία πολέμων και για τον τρόπο ζωής μας». Απόδειξη του πόσο σοβαρά παίρνουν οι Αμερικανοί τον ανταγωνισμό στο Διάστημα είναι το γεγονός ότι η SPACECOM έγινε η 11η «διοίκηση» του Πενταγώνου, όντας ισότιμη με τη CENTCOM, δηλαδή το διοικητήριο που επιβλέπει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή! Στην αποστολή της SPACECOM, σύμφωνα με το Πεντάγωνο, θα περιλαμβάνονται η αποτροπή, η άμυνα, η απόκτηση αποτελεσματικής δυνατότητας διεξαγωγής μαχών στο διάστημα και η εκπαίδευση αυτών που πιθανόν θα εμπλακούν στον δυνητικό πόλεμο στο διάστημα! Όπως είναι λογικό, η Μόσχα σήκωσε το γάντι της Ουάσιγκτον και ξεκαθάρισε ότι αν και θέλει να αποφύγει μια νέα, δαπανηρή κούρσα εξοπλισμών σε Γη και Διάστημα, δεν θα μείνει με σταυρωμένα χέρια απέναντι στη δράση των ΗΠΑ. «Η στρατιωτικοποίηση του Διαστήματος είναι αναπόφευκτη», δήλωσε ο επικεφαλής της Roscosmos (Ρωσική Υπηρεσία Διαστήματος).
Από τη μεριά της η Γαλλία, η οποία κρατά τα διαστημικά σκήπτρα εντός ΕΕ, παρουσίασε ένα νέο, επιθετικό, διαστημικό δόγμα, με τον Μακρόν να ανακοινώνει, ανήμερα της Εθνικής Επετείου της χώρας (14/7), ότι σκοπεύει να δημιουργήσει μια διαστημική διοίκηση στο πλαίσιο της πολεμικής αεροπορίας, αντιγράφοντας τον Τραμπ και τις ΗΠΑ. Το Παρίσι σχεδιάζει να αναπτύξει αντι-δορυφορικά όπλα λέιζερ, τα οποία θα χρησιμοποιούνται «μόνο για αυτοάμυνα». Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο ότι η Γαλλία αυξάνει τον διαστημικό προϋπολογισμό της κατά 700 εκατ. ευρώ, ο οποίος θα ανέλθει συνολικά στα 3,6 δισ. ευρώ. Πέρα από τη Γαλλία, συνολικά η ευρωπαϊκή διαστημική βιομηχανία είναι μία από τις πιο ανταγωνιστικές στον κόσμο. Απασχολεί περισσότερους από 231.000 εργαζόμενους και η αξία της εκτιμάται σε 53-62 δισ. ευρώ. Η Ευρώπη κατασκευάζει το ένα τρίτο του συνόλου των παγκόσμιων δορυφόρων. Το 2016, σύμφωνα με το Eurospace, η διαστημική βιομηχανία κατέγραψε πωλήσεις ύψους 8,2 δισ. ευρώ. Με 29 δορυφόρους να βρίσκονται σε τροχιά και άλλους 30 προγραμματισμένους μέσα στα επόμενα 10 -15 έτη, η ΕΕ είναι ο σημαντικότερος θεσμικός πελάτης υπηρεσιών εκτόξευσης στην Ευρώπη.
Τι είναι, όμως, αυτό που πυροδοτεί όλες αυτές τις επενδύσεις και την εξαγγελία πολεμικών σεναρίων, διαστημικών στρατιωτικών διοικήσεων, εντατικών ερευνών και προγραμμάτων εξοπλισμών; Μήπως ο εχθρός είναι… εξωγήινος; Ή μήπως οι μεγάλες δυνάμεις προτιμούν να λύσουν τις διαφορές τους όχι επί Γης αλλά στο διάστημα; Η αλήθεια κρύβεται στον κομβικό ρόλο που επιτελεί στον σύγχρονο καπιταλισμό η διαστημική τεχνολογία. Ειδικά ενόψει έλευσης του 5G, αναμένονται σημαντικές ανατροπές τόσο στην οργάνωση και την παραγωγή των επιχειρήσεων όσο και στην καθημερινή ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλον τον πλανήτη. Το νέο μεγάλο στοίχημα της διασύνδεσης όλων των κατοίκων στη Γη στο διαδίκτυο, εκτός από τις επενδύσεις σε επίγειες υποδομές θα απαιτήσει και δορυφορικές, οι οποίες θα μπορούν να αναμεταδίδουν σε πραγματικό χρόνο μεγάλο όγκο δεδομένων, χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς. Επομένως, η προστασία και ασφάλεια των δορυφόρων που θα στηρίξουν αυτήν την προσπάθεια είναι πρώτιστο μέλημα για εταιρείες και κράτη.
Από την άλλη, σήμερα, αρκετές ιδιωτικές εταιρείες στις ΗΠΑ εντοπίζουν στις διαστημικές πτήσεις μια εξαιρετική επιχειρηματική ευκαιρία στις επόμενες δεκαετίες. Η SpaceX, η Blue Origin, η Virgin Galactic, η Οrbital ΑΤΚ κ.α. επιδιώκουν να μειώσουν το κόστος πρόσβασης στο διάστημα, κυρίως μέσω της επαναχρησιμοποίησης πυραυλικών φορέων και διαστημικών σκαφών. Ακολουθεί η ιαπωνική Mitsubishi και η ευρωπαϊκή EADS. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που στη νέα εποχή, η εξερεύνηση του διαστήματος «ιδιωτικοποιείται» κι αυτή, όπως όλες οι πτυχές των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στη γη…
Ο καπιταλισμός κατακτά και… τουριστικά το Διάστημα
Πριν από πενήντα χρόνια, τον Ιούλιο του 1969, η αποστολή Απόλλων 11 ήταν η διαστημική πτήση που προσεδάφισε τους πρώτους δύο ανθρώπους στη Σελήνη, τον Νιλ Άρμστρονγκ και τον Έντουιν Όλντριν. Μισό αιώνα μετά, φαίνεται πως ωρίμασε η ιδέα της… τουριστικής αξιοποίησης ακόμα και του ίδιου του διαστήματος από τον αδηφάγο ολοκληρωτικό καπιταλισμό της εποχής μας, που φαντασιώνεται νέα κέρδη από την επέκτασή του εκτός Γης. Από το 2020, η NASA έχει εξαγγείλει ότι θα επιτρέψει σε τουρίστες του διαστήματος και σε επιχειρήσεις να χρησιμοποιήσουν –έναντι αμοιβής φυσικά– τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS), από τον οποίο προσπαθεί να αποδεσμευτεί οικονομικά. Ακόμα και η αμερικανική διαστημική υπηρεσία έπεσε θύμα των άγριων περικοπών από τον Τραμπ, καθώς η κυβέρνησή του πρότεινε να σταματήσει η επιδότηση του ISS έως τα τέλη του 2024, μια κίνηση που αναγκάζει τη NASA να αναζητήσει εναλλακτικές πηγές για τη χρηματοδότηση της λειτουργίας και των ερευνών της. Στο εξής, λοιπόν, θα επιτρέπονται έως και δύο σύντομες αποστολές ιδιωτών αστροναυτών κάθε χρόνο. Οι «διαστημικοί τουρίστες» θα μπορούν να παραμείνουν μέχρι και 30 ημέρες στον ISS και θα μεταφέρονται υποχρεωτικά με τα διαστημικά οχήματα που κατασκευάζουν δύο αμερικανικές εταιρείες, η SpaceX και η Boeing. Οι εταιρείες αυτές θα επιλέγουν τους πελάτες και θα τους χρεώνουν τη μεταφορά, με το «εισιτήριο» αλέ-ρετούρ να υπολογίζεται σε 58 εκατ. δολ. Για τη διαμονή, το νερό και το φαγητό τους οι ιδιώτες θα πληρώνουν κατ’ άτομο περίπου 35.000 δολάρια την ημέρα, ενώ στο κόστος περιλαμβάνεται η δυνατότητα επικοινωνίας με τη Γη, καθώς και η χρήση τουαλέτας.
Ο διαστημικός τουρισμός απευθύνεται στους εκκεντρικούς πλουσίους του πλανήτη, προσφέροντας και τη δυνατότητα μιας σύντομης περιφοράς γύρω από τη Γη, διάρκειας 90 λεπτών, στο οικονομικό πακέτο των… 200.000 έως 250.000 δολαρίων. Αρκετές είναι οι εταιρείες που διαγκωνίζονται στη νέα αυτή βιομηχανία, όπως η Virgin Galactic του δισεκατομμυριούχου Ρίτσαρντ Μπράνσον, η Space X του εκκεντρικού Έλον Μασκ, η Blue Origin του ιδρυτή της Amazon, Τζεφ Μπέζος και βέβαια η Boeing. Η Virgin Galactic πρόσφατα συγχωνεύτηκε με μεγάλη επενδυτική εταιρεία και με περισσότερα κεφάλαια προωθεί την πλήρη εμπορευματοποίηση του διαστημόπλοιου «Space Ship Two». Η Space X υπόσχεται τουριστικά ταξίδια μέχρι τη Σελήνη από το 2023, ενώ στους σκοπούς της ίδρυσής της αναφέρεται πως είναι η αποστολή ανθρώπων στον Άρη! Ένας ακόμα παίκτης είναι η Axiom Space που δεν αποβλέπει απλώς σε σύντομα ταξίδια γύρω από τη Γη αλλά το πάει πιο μακριά. Στόχος της είναι να χτίσει έναν διαστημικό σταθμό που θα προσφέρει στους τουρίστες τη δυνατότητα παραμονής στο Διάστημα για ένα οκταήμερο, έναντι περίπου 50 εκατ. δολ.
