Ανάλυση: Αντώνης Κουρούκλης
Δημήτρης Σταμούλης
Η κυβέρνηση της ΝΔ ετοιμάζει εντατικά την παράδοση των εισφορών της επικουρικής ασφάλισης των νέων ασφαλισμένων –ίσως και των αποθεματικών των Ταμείων– σε ιδιωτικές επενδυτικές εταιρίες. Ταυτόχρονα, μετατίθεται στους ίδιους τους ασφαλισμένους η ευθύνη τόσο για τη λήψη ή μη οποιασδήποτε συνταξιοδοτικής παροχής στο τέλος του εργασιακού τους βίου όσο και για το ύψος της.
Τριάντα χρόνια αντιδραστικών ανατροπών
Τρεις περίπου δεκαετίες συνεχών αντεργατικών παρεμβάσεων από όλων των αποχρώσεων τις κυβερνήσεις έχουν συμπληρωθεί στο χώρο της κοινωνικής ασφάλισης, με σταθερό γνώμονα την διαρκή υποβάθμιση και συρρίκνωση των ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων των εργαζομένων. Μετά την ψήφιση όμως του ν. 3863/10 (Λοβέρδου-Κουτρουμάνη) του ΠΑΣΟΚ και ακόμη περισσότερο του ν.4387/16 (Κατρούγκαλου) των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, η «στρατηγική» αυτή κλιμακώθηκε και μετατράπηκε σε μια σκληρή πραγματικότητα, που πλέον διαμορφώνει την εξής εικόνα:
Εθνική σύνταξη –με ή χωρίς εισοδηματικά κριτήρια– η οποία ουσιαστικά εξαντλεί την υποχρέωση για τη συμμετοχή του κράτους στη συνταξιοδοτική δαπάνη. Ανταποδοτική σύνταξη στα πλαίσια αμιγώς κεφαλαιοποιητικού συστήματος, που αφορά στους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας χωρίς ακόμη να έχει προσδιοριστεί ο ακριβής χρόνος εφαρμογής. Επικουρική σύνταξη – το σύστημα είναι ήδη κεφαλαιοποιητικό – χορηγούμενη από ιδιωτικούς φορείς και με όρους ιδιωτικών επενδυτικών σχημάτων και βέβαια των αγορών (τζόγος) και αφορά επίσης στους νεοεισερχόμενους και έχει ημερομηνία έναρξης την 1/1/2021. Σταδιακή κατάργηση του εφάπαξ ή εισαγωγή κεφαλαιοποιητικού συστήματος στα πρότυπα της επικουρικής, επίσης για τους νεοεισερχόμενους. Δραστικός περιορισμός έως κατάργηση των εργοδοτικών εισφορών στην κύρια σύνταξη (αφορά στην πάγια απαίτηση του ΣΕΒ και στις γνωστές φλυαρίες για το «μη μισθολογικό κόστος»). Ομηρία των ήδη συνταξιούχων και των σημερινών ασφαλισμένων, που μελλοντικά θα αφορά στη δυνατότητα του κρατικού προϋπολογισμού και στην εκάστοτε κυβερνητική βούληση να καλύψει τις αυξανόμενες απώλειες του συστήματος από τη μη χρησιμοποίηση των εισφορών των νέων ασφαλισμένων. Κατάργηση δηλαδή του ισχύοντος διανεμητικού πλαισίου στην επικουρική και σταδιακά στο εφάπαξ και στην ανταποδοτική σύνταξη του ΕΦΚΑ.
Η κυβέρνηση ιδιωτικοποιεί την επικούριση
Παρατηρώντας διαχρονικά τις εξελίξεις, μπορούμε να «πλοηγηθούμε» στο ιστορικό ανάπτυξης του αντιδραστικού σχεδιασμού που α-
φορά στο ασφαλιστικό σύστημα. Μπορούμε επίσης να διαπιστώσουμε ότι οι βασικές και κρίσιμες «περιστροφές» αυτής της σπείρας–δίνης της ασφαλιστικής «μεταρρύθμισης» έχουν ήδη πραγματοποιηθεί, θέτοντας σε ισχύ τις βασικές παραμέτρους και τις αλλαγές οι οποίες αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για το επόμενο βήμα. Έχουν δηλαδή θεσμοθετηθεί τόσο ο διαχωρισμός της κύριας σύνταξης σε «εθνική» και «ανταποδοτική» όσο και η εφαρμογή ενός συστήματος νοητής κεφαλαιοποίησης στην επικουρική. Από εδώ και πέρα, είναι η σειρά της κυβέρνησης Μητσοτάκη να αναπτύξει σταδιακά, το ένα δίπλα στο άλλο, κάθε μέρος και τμήμα του αρχικού σχηματισμού, που έχει από τη φύση του τον χαρακτήρα ενός συνδυασμού δομικής και λειτουργικής αναγκαιότητας
Ειδικότερα το σχέδιο για την επικουρική ασφάλιση, σύμφωνα με τις αποφάσεις της κυβέρνησης, τις δηλώσεις των αρμόδιων υπουργών και την «ατζέντα» σχετικής επιτροπής η οποία έχει συσταθεί –με αρκετά μέλη της να αποτελούν στελέχη ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιριών– σε γενικές γραμμές περιλαμβάνει:
1) Τη διατήρηση του ΕΤΕΑΕΠ ως κρατικού φορέα «διαχείρισης» της νέας επικουρικής και την καθιέρωση ενός νέου συστήματος ατομικών λογαριασμών (από 1/1/2021).
2) Την ελεύθερη επιλογή για κάθε νέο ασφαλισμένο μεταξύ ιδιωτικών επενδυτικών εταιριών και του δημόσιου παρόχου, για την επένδυση του ατομικού του λογαριασμού.
3) Την κάλυψη του ελλείμματος από τη μη καταβολή νέων εισφορών τόσο για τους σημερινούς συνταξιούχους όσο και μελλοντικά για τους παλαιούς εργαζόμενους από τον κρατικό προϋπολογισμό, χωρίς ως τώρα άλλες διευκρινήσεις.
Η θεωρητική προσέγγιση και δικαιολόγηση της κυβέρνησης για την ουσιαστική παράδοση της επικουρικής ασφάλισης σε ιδιωτικά συμφέροντα –δηλαδή εξισορρόπηση ρίσκων έναντι δημοσιονομικών κρίσεων, ανάπτυξη του δεύτερου πυλώνα ασφάλισης, μεγαλύτερες ατομικές αποδόσεις κ.λπ.– ελάχιστα ενδιαφέρει. Ακόμη κι αν συμφωνήσει κανείς σε βάση εντελώς ιδεοληπτική, οι όροι και οι παραδοχές για την ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα του σχεδίου παραπέμπουν τουλάχιστον τέσσερις δεκαετίες πίσω. Πλέον, η σχετική σταθερότητα της παγκόσμιας οικονομίας, ακόμη και μακροπρόθεσμα, αποτελεί «όνειρο καλοκαιρινής νύχτας», ο χαρακτήρας της απασχόλησης, κυρίως της μισθωτής, μέχρι το τέλος της επόμενης δεκαετίας θα έχει δραματικά αλλάξει, ο παραγωγικός κύκλος και οι επενδύσεις στην πραγματική οικονομία αντιμετωπίζουν τεράστια αδιέξοδα, το χρηματοπιστωτικό σύστημα οδηγεί το «άρμα» στην άβυσσο και η χώρα τελεί υπό ουσιαστική χρεοκοπία. Πραγματικά ιδανικότατες συνθήκες!
Αυτά όμως τα γνωρίζουν και οι ίδιοι, οι οποίοι βέβαια κάθε άλλο παρά ιδεοληπτικά αντιμετωπίζουν το ζήτημα. Αντίθετα είναι απόλυτα ρεαλιστές και αποφασισμένοι να υπηρετήσουν με τον καλύτερο τρόπο τα οικονομικά συμφέροντα που τους στηρίζουν αποκομίζοντας αντίστοιχα πολιτικά οφέλη. Μόνο που αυτά είναι απόλυτα συνδεδεμένα με μια στενά μεσοπρόθεσμη προοπτική και όχι με τα συμφέροντα της νέας ή του νέου εργαζόμενου οι οποίοι θα ασφαλιστούν από την 1/1/2021, αναμένοντας να λάβουν την επικουρική τους σύνταξη την 1/1/2061. Μέχρι τότε ποιος ζει, ποιος πεθαίνει…
Ας γίνουμε πιο συγκεκριμένοι. Στο ΕΤΕΑΕΠ, από την 1/1/2015 ισχύει ήδη κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Λόγω των διαχρονικών περικοπών διαθέτει αποθεματικά που φτάνουν τα 7 δισ. ευρώ, ενώ πρόσφατη αναλογιστική μελέτη εγκεκριμένη από την ΕΕ εμφανίζει το ταμείο βιώσιμο τουλάχιστον μέχρι το 2060. Τι είναι λοιπόν αυτό που επιβάλλει την «μετεξέλιξή» του; Προφανώς αφορά στην παράδοση των εισφορών των νέων ασφαλισμένων – γιατί όχι και των αποθεματικών; – σε ιδιωτικές επενδυτικές εταιρίες, με στόχο τόσο την από μέρους τους κερδοσκοπία όσο και την εισροή φρέσκου χρήματος στην αγορά, στο όνομα της «ανάπτυξης». Ταυτόχρονα μεταθέτουν στους ίδιους τους ασφαλισμένους την ευθύνη τόσο για τη λήψη ή όχι κάποιας συνταξιοδοτικής παροχής όσο και για το ύψος αυτής της παροχής στο τέλος του εργασιακού τους βίου.
Ερώτημα πρώτο: Δεδομένου ότι θα υπάρχει δυνατότητα επιλογής παρόχου –δημόσιου ή ιδιωτικού– από πού προκύπτει ότι οι νέοι θα οδηγηθούν στους ιδιώτες; Προκύπτει από το γεγονός ότι ο δημόσιος πάροχος θα κινείται σε χαμηλού ρίσκου επενδυτικές επιλογές, άρα θα προτείνει πολύ μικρότερες αποδόσεις σε σχέση με τον ιδιωτικό, ο οποίος θα «τζογάρει» σχεδόν ανεξέλεγκτα. Υπολογίστε, επίσης, το άγριο μάρκετινγκ το οποίο θα αντιμετωπίσουν οι νέοι ασφαλισμένοι –τα διαφόρων ειδών πακέτα παροχών κ.λπ.– και βέβαια τη διαχρονική δαιμονοποίηση και δυσφήμηση της δημόσιας σύνταξης. Φυσικά, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο μελλοντικής κατάργησης της δυνατότητας επιλογής και της καθιέρωσης μόνο ιδιωτικών επενδυτικών παρόχων.
Ερώτημα δεύτερο: Για ποιο λόγο δεν καταργούν ή δεν ενσωματώνουν το ΕΤΕΑΕΠ στον ΕΦΚΑ, καταργώντας ταυτόχρονα για τους νέους την υποχρέωση επικουρικής ασφάλισης και καταβολής αντίστοιχων εισφορών; Η απάντηση βρίσκεται στην «υποχρεωτικότητα» στην ασφάλιση και το ΕΤΕΑΕΠ παραμένει σαν διαχειριστής του συστήματος, επειδή ακριβώς αυτήν πρέπει να διασφαλίσει. Αποτρέπουν έτσι το ενδεχόμενο μιας εναλλακτικής χρήσης – καταναλωτικής, αποταμιευτικής κλπ – των όποιων χρημάτων θα ελάμβαναν «στο χέρι» οι εργαζόμενοι στην περίπτωση κατάργησης της υποχρέωσης καταβολής εισφορών, επιτυγχάνοντας τη σίγουρη διοχέτευση ακέραιου του ποσού των εισφορών τους στις ιδιωτικές επενδυτικές, οδηγώντας τους εκεί δεμένους «χειροπόδαρα».
Τα παραπάνω πιθανόν να ισχύσουν σταδιακά και για τα ταμεία πρόνοιας, εκτός αν για λόγους επικοινωνιακούς αποφασίσουν την κατάργησή τους προκειμένου οι νέοι εργαζόμενοι να λάβουν οριακές αυξήσεις στους μισθούς λόγω της κατάργησης των εισφορών. Το μοντέλο δε της επικουρικής διόλου απίθανο να τους ανοίξει την όρεξη – δεδομένου ότι τα ποσά και τα κεφάλαια είναι πολύ μεγαλύτερα – προς την κατεύθυνση συντόμευσης της εφαρμογής του και στην ανταποδοτική σύνταξη του ΕΦΚΑ.
Είναι ξεκάθαρο πλέον ότι, σε συνδυασμό με τις ήδη μεγάλες περικοπές στις παροχές, η ρευστότητα και η αβεβαιότητα παγιώνονται σαν βασικές μεταβλητές λειτουργίας και διαχείρισης του νέου ασφαλιστικού συστήματος. Ταυτόχρονα αλλοιώνεται σε μεγάλο βαθμό ο κοινωνικός – ταξικός του χαρακτήρας κινδυνεύοντας να ακυρωθεί εντελώς με μια ενδεχόμενη κατάργηση των εργοδοτικών εισφορών. Αυτό αφορά η εξαγγελθείσα σταδιακή μείωση των εισφορών στην κύρια σύνταξη, δηλαδή τις δεσμεύσεις τους απέναντι στη μεγάλη εργοδοσία για κατάργηση της υποχρέωσης καταβολής εργοδοτικών εισφορών, όπως αναφέραμε παραπάνω.
Όσο για τις κοινωνικές δυνάμεις που μπορούν και οφείλουν πρώτες να αντισταθούν και να δώσουν το σύνθημα της αντεπίθεσης ενάντια σ’ αυτή την προοπτική, προς το παρόν βρίσκονται –στη μεγάλη τους πλειοψηφία– εγκλωβισμένες στον «καθωσπρεπισμό» και την απόλυτη ενσωμάτωση του κυρίαρχου συνδικαλισμού των ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ. Η πρώτη πρωτοστατεί μαζί με τον ΣΕΒ στη δημιουργία επαγγελματικού ταμείου για τον ιδιωτικό τομέα!
Ο ΟΟΣΑ ορέγεται νέα αύξηση των ορίων
▸ Το κεφάλαιο θέλει να δουλεύουμε μέχρι να πεθαίνουμε!
Πρόσφατα ο ΟΟΣΑ με νέα έκθεσή του θέτει και πάλι τους άξονες ενός νέους διεθνούς γύρου αντιδραστικών ανατροπών στο Ασφαλιστικό των κρατών-μελών του, προαναγγέλλοντας περαιτέρω αύξηση των ορίων ηλικίας και κατάργηση της όποιας δυνατότητας για πρόωρη συνταξιοδότηση. Μάλιστα, συνιστά να δοθούν στους εργαζομένους κίνητρα ώστε να συνεχίσουν να δουλεύουν ακόμα και μετά τη συμπλήρωση των προβλεπόμενων ορίων ηλικίας.
Για άλλη μια φορά, το κεφάλαιο –μέσω οργανισμών τύπου ΟΟΣΑ- δαιμονοποιεί την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, ενώ ειδικότερα για την Ελλάδα, σημειώνει ότι η αναλογία μεταξύ εργαζομένων και συνταξιούχων θα επιδεινωθεί σημαντικά έως το 2050, ενώ γίνεται αναφορά στην υπογεννητικότητα αλλά και το φαινόμενο του «brain drain» στα χρόνια του μνημονίου. Άσχετο αν όλα αυτά είναι συνέπεια της πολιτικής των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων που επιβάλλουν ΟΟΣΑ-ΔΝΤ-ΕΕ κ.α. και όχι βέβαια αιτίες για το πρόβλημα στο Ασφαλιστικό…
Στην παραπάνω έκθεση, με τον ευτράπελο τίτλο «Δουλεύοντας καλύτερα σε συνάρτηση με την ηλικία» , προδιαγράφεται ως ζητούμενο όριο ηλικίας συνταξιοδότησης ακόμα και τα 70 έτη, σε χώρες όπως η Δανία, η Ιταλία και η Ολλανδία, ενώ η Ελλάδα στηλιτεύεται επειδή «η μέση ηλικία συνταξιοδότησης στην Ελλάδα διαμορφωνόταν το 2018 κοντά στα 62 έτη και θα παραμείνει κάτω από τα 65 έτη για τους 20χρονους που εισήλθαν στην αγορά εργασίας το 2016».
Ο ΟΟΣΑ, επιπλέον, σκιαγραφεί και το πώς τα ασφαλιστικά ταμεία θα αρχίσουν να τζογάρουν με γενικευμένο τρόπο. Καθώς τα δημόσια συνταξιοδοτικά συστήματα επενδύουν σε κρατικά ομόλογα (ως υποτίθεται πιο ασφαλή) τα οποία έχουν σήμερα αρνητικά επιτόκια, άρα και αρνητική απόδοση, θα εξωθηθούν προς την αγορά μετοχών, αλλά έτσι θα αυξηθεί σημαντικά το ρίσκο με αναπόφευκτα δραματικές συνέπειες για τους ασφαλισμένους.
Σύστημα αποκλειστικά δημόσιο και για όλους
Το μαχόμενο εργατικό λαϊκό κίνημα οφείλει να καταγγείλει και αυτή την κατακρεούργηση ασφαλιστικών δικαιωμάτων στο όνομα της «διάσωσης» και της «μεταρρύθμισης» του Ασφαλιστικού. Να απαιτήσει καθολικό δικαίωμα στην δημόσια ποιοτική κοινωνική ασφάλιση και δημόσια δωρεάν ποιοτική περίθαλψη για όλους χωρίς προϋποθέσεις. Αποκλειστικά δημόσιο ασφαλιστικό σύστημα, που θα λειτουργεί με κριτήριο τις κοινωνικές ανάγκες, καθώς η ασφάλιση δεν είναι εμπόρευμα — όχι σε ανταποδοτικό κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Το κόστος της ασφάλισης να βαραίνει τους εργοδότες και το κράτος, τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για τους ανέργους. Ανώτατο συνταξιοδοτικό όριο στα 30 χρόνια εργασίας χωρίς όριο ηλικίας ή στα 60 έτη ηλικία ή (58-55 για τις γυναίκες, τα Βαρέα/ανθυγιεινά, κλπ).
Επίσης: Αυξήσεις στους μισθούς, επαναφορά 13ου-14ου μισθού και σύνταξης στο δημόσιο και συλλογικές συμβάσεις εργασίας παντού. Δουλειά για όλους, σταθερή, πλήρης και ασφαλισμένη, με κατάργηση της ανασφάλιστης, μερικής και εκ περιτροπής εργασίας. Η περίοδος ανεργίας να μετρά ως χρόνος ασφάλισης. Πλήρης ασφάλιση και περίθαλψη για μερική απασχόληση, ελαστική και εκ περιτροπής εργασία, μαθητεία και κατάρτιση, απασχόληση με βάουτσερ ή προγράμματα «κοινωφελούς εργασίας». Να καταργηθούν όλοι οι αντιασφαλιστικοί νόμοι που ψηφίστηκαν τα τελευταία χρόνια (Σιούφα, Ρέππα, Πετραλιά, Κατρούγκαλου κ.λπ.) και οι ρυθμίσεις των μνημονίων. Να επιστραφούν στα ασφαλιστικά ταμεία τα αποθεματικά που υπεξαίρεσαν τράπεζες, εργοδότες, κράτος: τα 70 δισ. ευρώ που λεηλατήθηκαν έως το 2010, τα δεκάδες δισ. που χάθηκαν με δομημένα ομόλογα και PSI, τα δισ. που αρπάχτηκαν το πρώτο εξάμηνο του 2015 από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ για να αποπληρωθεί το ΔΝΤ. Να σταματήσει το αίσχος στις καθυστερήσεις έκδοσης και απονομής συντάξεων και εφάπαξ.
