Ιωάννα Καρδάρα
Γιώργος Μουρμούρης
Έγκλημα στο μάτι
«Είμαστε πιο έτοιμοι από πέρσι και άλλες χρονιές». Αυτό δήλωνε στις 8 Ιουνίου του 2018 ο τότε υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Νίκος Τόσκας, μετά από μεγάλη άσκηση στην Πεντέλη για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Το σενάριο της άσκησης προέβλεπε φωτιά που υποτίθεται πως ξέσπασε από άγνωστη σε πρώτη φάση αιτία, σε συνθήκες με βαθμό επικινδυνότητας 4, με υψηλές θερμοκρασίες, πολύ χαμηλή υγρασία και ξηρασία 15 ημερών και Β-ΒΔ ανέμους 4-6 μποφόρ με ριπές κατά τόπους 7 μποφόρ. «Στόχος όλων των ασκήσεων ήταν να δοκιμαστεί η ανάπτυξη συνεργασίας και επικοινωνίας των εμπλεκόμενων φορέων, ο συντονισμός των δυνάμεων σε περίπτωση μεγάλης δασικής πυρκαγιάς, η ετοιμότητα του προσωπικού. Επίσης, να ελεγχθεί η αξιοπιστία των μέσων και αν είναι σε κατάσταση να αντιμετωπίσουν ένα σοβαρό συμβάν, να επικαιροποιηθεί ο ετήσιος σχεδιασμός δασοπυρόσβεσης, καθώς και να αξιοποιηθούν νέες τεχνολογίες», ανέφερε σχετικό τηλεγράφημα του ΑΠΕ.
Λιγότερο από δύο μήνες μετά, ο μηχανισμός θα κατέρρεε, η «δοκιμασθείσα» ανάπτυξη «συνεργασίας και επικοινωνίας των εμπλεκόμενων φορέων» θα γινόταν θρύψαλα, τα «μέσα» θα αποδεικνύονταν ανεπαρκή για να διαχειριστούν ένα τέτοιο συμβάν και στην επιφάνεια θα αναδυόταν αυτό που κρυβόταν κάτω από την επιφανειακή εικόνα των «επιτυχημένων ασκήσεων»: Το απόλυτο χάος. -«Ρε, καταλαβαίνεις τι σου λέμε τόση ώρα; Σας καλώ τόση ώρα να ρίξουν τα εναέρια, γιατί δεν μπορεί να πιάσει βόρεια-βορειοδυτικά, έχει πιάσει κορυφογραμμή και δεν μου απαντάει κανένας. Γυρνάμε σε σας και δεν μου απαντάει ούτε από σας». -«Δεν έχετε ασύρματο να μιλήσετε με τα εναέρια;» -«Όχι, όχι και δεν τα διαχειρίζομαι εγώ τα εναέρια». -«Ποιος τα διαχειρίζεται;» -«Δεν ξέρω ποιος τα διαχειρίζεται» (από συνομιλίες που περιλαμβάνονται στο εισαγγελικό πόρισμα για το Μάτι). Αυτό το χάος στοίχισε τη ζωή σε 102 ανθρώπους.
Μάτι, ένας χρόνος μετά
Ένας χρόνος συμπληρώθηκε από τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι που στοίχισε τη ζωή σε 102 ανθρώπους. Στις 23 Ιουλίου 2018 στις 12 το μεσημέρι μεγάλη φωτιά ξεσπάει στην θέση «Αέρας» στα Γεράνεια Όρη, πάνω από την Κινέττα. Όσο περνάει η ώρα και ο άνεμος δυναμώνει η φωτιά αποκτά μεγαλύτερες διαστάσεις και επεκτείνεται. Λίγες ώρες, μετά δίνεται εντολή να εκκενωθούν οι οικισμοί Γαλήνη, Πανόραμα 1 και Πανόραμα 2, μιας και η φωτιά γίνεται απειλητική. Στις 16.50, ο θυρωρός του Λύρειου Ιδρύματος παρακολουθούσε στην τηλεόραση τη φωτιά στην Κινέττα όταν ξαφνικά άκουσε το πρώτο καναντέρ να πετάει σε κοντινή απόσταση και να επιχειρεί κοντά στην Καλλιτεχνούπολη. Ο εφιάλτης εκείνης της ημέρας είχε μόλις ξεκινήσει και κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τι επρόκειτο να ακολουθήσει. Τα πρώτα εναέρια μέσα κάνουν την εμφάνισή τους και υδροφόρες από τις γύρω περιοχές αρχίζουν να κατευθύνονται προς την Πεντέλη. Οι κατασκηνώσεις στον Άγιο Ανδρέα εκκενώνονται και 1.400 παιδιά απομακρύνονται μέσω της λεωφόρου Διονύσου. Στο Λύρειο πρόλαβαν να εκκενώσουν το Γηροκομείο το οποίο σε λίγη ώρα θα παραδιδόταν στις φλόγες.
Μέσα σε 40 λεπτά η φωτιά φτάνει στον Νέο Βουτζά. Η φωτιά σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά της και σύντομα κατεβαίνει προς τα κάτω. Το χειρότερο σενάριο που οι πυροσβεστικές δυνάμεις απεύχονταν να πραγματοποιηθεί, λίγο αργότερα παίρνει σάρκα και οστά, και η πύρινη λαίλαπα θα περάσει τη Λεωφόρο Μαραθώνος. Σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες η ορμητικότητα της φωτιάς και η ένταση του αέρα ήταν τόσο μεγάλες που η ταχύτητα της φωτιάς ξεπερνούσε τα 100 χλμ/ώρα.
«Ο αέρας ήταν τραγικός. Όταν πήγα στον Βουτζά για να δούμε πού ήταν η φωτιά, έβλεπα τους καπνούς μακριά. Έβλεπα τα βουναλάκια και τα σπίτια και έλεγα μέχρι να τα περάσει όλα αυτά θα αργήσει. Πρέπει να κάψει πρώτα όλα αυτά τα σπίτια αποκλείεται να φτάσει στην πλευρά μας. Και όμως πέρασε όλα τα σπίτια σε μισή ώρα και έφτασε μέχρι το σπίτι στην δεύτερη είσοδο. Δηλαδή τι απόσταση είναι από το Λύρειο μέχρι εκεί», λέει η κ. Έλενα Α.
Οι προσπάθειες κατάσβεσης δείχνουν να μην επαρκούν. Λίγο μετά τις 6 το απόγευμα η φωτιά διασχίζει τη Λ. Μαραθώνος και ξεφεύγει προς το Κόκκινο Λιμανάκι και το Μάτι.
Σύμφωνα με την κ. Έλενα Α., εκείνη τη στιγμή, έβλεπες ανθρώπους να τρέχουν και να φωνάζουν ότι η φωτιά βρίσκεται στα 50 μέτρα. Όπως καταδεικνύουν οι συγκλονιστικές περιγραφές όσων «έζησαν το Μάτι», η μάχη με τη φωτιά έμοιαζε σαν ένας λαβύρινθος που έπρεπε να βρουν την έξοδο ώστε να καταφέρουν να σωθούν. « Πάω να φύγω από το σπίτι και βλέπω τη φωτιά μπροστά μου. Δεν καταλαβαίνεις τι ήταν αυτό και από πού σου χει έρθει. Όλοι σε έστελναν προς την παραλία», εξηγεί.
Οι απώλειες από αυτή την τραγωδία τεράστιες με ολόκληρες οικογένειες να ξεκληρίζονται. Αυτοκίνητα καμένα πάνω στη Λεωφόρο Ποσειδώνος το ένα πίσω από το άλλο, σε αντίθετες κατευθύνσεις, με ανοιχτές τις πόρτες, φανερώνουν το χάος που επικράτησε εκείνες τις ώρες. Άνθρωποι έτρεχαν πανικόβλητοι προς την παραλία μήπως καταφέρουν και σωθούν από τη φωτιά. Απανθρακωμένα πτώματα, καμένα αυτοκίνητα, κατεστραμμένα σπίτια και καταστήματα, στάχτες, αποκαΐδια, λαμαρίνες από τα αυτοκίνητα και σπασμένα γυαλιά συνέθεταν το σκηνικό της επόμενης μέρας. Ένα χρόνο μετά το Μάτι προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές του. Οι απώλειες τεράστιες με τραγικό απολογισμό 102 νεκρούς.
Το οικόπεδο που είναι συγκεντρωμένη η καμένη οργανική ύλη είναι το πρώτο πράγμα που αντικρίζει κανείς διασχίζοντας την Λ. Μαραθώνος απέναντι από την είσοδο του Νέου Βουτζά και εκατοντάδες μέτρα από το Κόκκινο Λιμανάκι. Τόνοι ανεξέλεγκτης καμένης οργανικής ύλης είναι συγκεντρωμένοι σε μία έκταση 20-25 στρεμμάτων. Ο όγκος είναι τεράστιος και η επικινδυνότητα του ιδιαίτερα υψηλή. Μόλις προχθές άρχισαν να απομακρύνονται, στην καρδιά του καλοκαιριού!
Μέσα ωστόσο στο ανάγλυφο τοπίο της περιοχής διακρίνονται ακόμα τα καμένα σπίτια αλλά και οι δυσκολίες πρόσβασης στη θάλασσα από αυθαιρεσίες στον αιγιαλό.
Όπως τόνιζε τότε το περιφερειακό σχήμα Αντικαπιταλιστική Ανατροπή στην Αττική «Το ερώτημα λοιπόν είναι τι έκαναν και τι κάνουν οι αρμόδιοι φορείς και η πολιτεία με βάση τα νέα δεδομένα έντασης των κλιματικών φαινομένων; Ειδικά όταν συνεχίζεται η πολιτική διάθεσης υπέρογκων κονδυλίων για στρατιωτικές δαπάνες και όχι για την προστασία του περιβάλλοντος και της ζωής με μέτρα αντιπυρικής προστασίας και για όλους τους τομείς κοινωνικής πολιτικής, όπως η υγεία, οι δημόσιες μεταφορές ή η παιδεία. Εκατοντάδες πολίτες εγκλωβίστηκαν στο Μάτι, στους στενούς δρόμους ενός οικισμού, που δημιουργήθηκε χωρίς κανένα σχεδιασμό, δίχως καμία πρόβλεψη για σχέδιο εκκένωσης σε περίπτωση πυρκαγιάς, ενώ η πρόσβαση προς στη θάλασσα ήταν «φραγμένη» από μαντρότοιχους και συρματοπλέγματα ξενοδοχείων και ιδιωτικών αυθαίρετών κατοικιών». Η Αντικαπιταλιστική Ανατροπή στην Αττική υπογράμμιζε ότι «είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικών που και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ στα χνάρια των προηγούμενων και οι περιφερειακές και τοπικές διοικήσεις στην Αττική διαχρονικά, υπηρετούν μέχρι κεραίας (τα τελευταία χρόνια), στηρίζοντας τη μετατροπή του παραλιακού μετώπου σε μια ατελείωτη επιχειρηματική ζώνη, με ξενοδοχειακά και τουριστικά συγκροτήματα.»
Την πρώτη ολοκληρωμένη έρευνα εκτίμησης κινδύνου, έναν χρόνο μετά τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής, παρουσίασε το ΑΠΘ, με τίτλο “Έρευνα για την επιστημονική ορθή εικόνα της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης στο Μάτι”. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε μόλις μία εβδομάδα μετά την καταστροφική πυρκαγιά και δείχνει πως υπάρχει επιβάρυνση στο Μάτι και σε όλη την περιοχή σε μέταλλα και οργανικές χημικές ενώσεις, με το σημαντικότερο κίνδυνο να εντοπίζεται στην ύπαρξη αμιάντου. Τα συγκεκριμένα στοιχεία αναδεικνύουν ως προτεραιότητα την άμεση απομάκρυνση από την περιοχή, υλικών που περιέχουν αμίαντο.
Σε όλη την καμένη περιοχή υπάρχει μεγάλη επιβάρυνση σε επικίνδυνες και
καρκινογόνες ουσίες
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας (με δειγματοληψία από 40 διαφορετικά σημεία της περιοχής), διαπιστώθηκαν σημαντικές συγκεντρώσεις νικελίου στο έδαφος, το οποίο αποτελεί δείκτη της παρουσίας αμιάντου, γεγονός που προβληματίζει την ομάδα μελέτης και συνιστά τη λήψη μέτρων. Όχι τυχαία, ο καθ. Δημοσθένης Σαρηγιάννης δήλωσε πως «ο κίνδυνος που βγαίνει συνολικά είναι χαμηλός, αλλά όχι αμελητέος».
Ένας χρόνος υποκρισίας και επικοινωνιακού παιχνιδιού από ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ
Όταν έσβησαν οι φλόγες στο Μάτι και αποκαλύφθηκαν σε όλη τους την έκταση ο πόνος και η καταστροφή, κυβέρνηση και αντιπολίτευση (ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ αντίστοιχα, τότε) επιδόθηκαν σε ένα χυδαίο επικοινωνιακό παιχνίδι εντυπώσεων. Σκοπός των πρώτων, να αποσείσουν τις τεράστιες ευθύνες από πάνω τους, των δεύτερων, να κεφαλαιοποιήσουν πολιτικά την φθορά της τότε κυβέρνησης. Από την πλευρά της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ βέβαια η επικοινωνιακή διαχείριση είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, από την επίσκεψη του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα στο συντονιστικό κέντρο της Πυροσβεστικής το βράδυ της καταστροφής, από όπου και προέβη σε δηλώσεις χωρίς καμία αναφορά στην, γνωστή τότε στους επιτελείς, σύμφωνα με τα στοιχεία που αποκαλύφθηκαν αργότερα, ύπαρξη νεκρών. Ακολούθως ξεκίνησε ένα γαϊτανάκι δηλώσεων, άρθρων και «αναλύσεων» στον τότε φιλοκυβερνητικό Τύπο, με βάση τα οποία για την τραγωδία ευθυνόταν οποιοσδήποτε άλλος εκτός από την κυβέρνηση: Η κλιματική αλλαγή, η άναρχη δόμηση, οι Δήμοι της περιοχής, το «κακό το ριζικό μας». Κανείς δεν ανακάλεσε εκείνη τη δήλωση Τόσκα, που διαβεβαίωνε ότι ο κρατικός μηχανισμός είναι έτοιμος και «βελτιωμένος». Η αναλγησία χτύπησε «κόκκινο» στη συνέντευξη Τύπου που διοργανώθηκε στις 26 Ιουλίου, όπου ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, ο αρμόδιος υπουργός και οι επικεφαλής των σωμάτων εμφανίστηκαν ούτε λίγο ούτε πολύ περήφανοι για την αντίδραση του κρατικού μηχανισμού («ψάχνω να βρω λάθη και δεν βρίσκω», έλεγε ο Τόσκας). Στην ίδια συνέντευξη Τύπου παρουσιάστηκε με κάθε λεπτομέρεια ένα… «οργανωμένο σχέδιο εμπρησμού», με δορυφορικές εικόνες που «αποδείκνυαν» την «πλεκτάνη». Λίγο καιρό αργότερα θα αποδεικνυόταν ότι η φωτιά ξεκίνησε από καύση ξερών κλαδιών. Τόσκας και επικεφαλής πυροσβεστικής και αστυνομίας θα «καρατομούνταν».
Από την πλευρά της τότε αντιπολίτευσης στήθηκε ένα προσεγμένο επικοινωνιακό «σόου», με επισκέψεις του Κυριάκου Μητσοτάκη στο Μάτι «χωρίς κάμερες» που πάντα καταγραφόταν από κάμερες, προτάσεις για συνδρομή του ιδιωτικού τομέα στη δασοπυρόσβεση και μεθοδικό «πόλεμο φθοράς» στον ΣΥΡΙΖΑ. Παρόλα αυτά, λίγες μέρες μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, ο τότε αρχηγός της ΕΛΑΣ, Κωνσταντίνος Τσουβάλας, ορίστηκε Γενικός Γραμματέας του υπουργείο Προστασίας του Πολίτη.
Έναν χρόνο μετά την πολύνεκρη πυρκαγιά στο Μάτι, οι αιτίες που την προκάλεσαν δεν έχουν εκλείψει. Η πυροσβεστική παραμένει διαλυμένη και αποδιοργανωμένη. Δασική υπηρεσία με αρμοδιότητα στην δασοπυρόσβεση δεν υπάρχει. Τα δάση παραμένουν ακαθάριστα, γεμάτα αγριόχορτα, σκουπίδια και πυλώνες της ΔΕΗ. Δεκάδες οικισμοί παραμένουν χτισμένοι άναρχα, χωρίς σχέδια εκκένωσης και εκτάκτων αναγκών, πάνω σε απότομες ακρογιαλιές. Παρά τα μεγάλα λόγια, έναν χρόνο μετά το μόνο που έμεινε είναι ο πόνος. Γιατί δεν άλλαξε τίποτα.
