Ανάλυση: Σπύρος Χαϊκάλης
Τον Δεκέμβρη τα αιτήματα αποκτούν νέα ποιότητα. Από την άμυνα το κίνημα επιχειρεί να περάσει στην επίθεση. Εκείνες τις μέρες τίθεται με μαζικούς όρους το «πώς θα πάει αλλιώς».
Καμιά εξέγερση δεν ξεσπά εάν δεν υπάρχει ένας συνδυασμός αντικειμενικών και υποκειμενικών παραγόντων, συνειδητού και αυθόρμητου. Στην περίπτωση του Δεκέμβρη του 2008 αξίζει να αναζητήσουμε ποιες τάσεις και συλλογικές εμπειρίες –που σφράγιζαν το συνειδητό αλλά επηρέαζαν και το «αυθόρμητο»– είχαν διαμορφωθεί στο κίνημα της νεολαίας, ύστερα από δέκα χρόνια σημαντικών αγώνων.
Μια εξέγερση στο ξέσπασμα της καπιταλιστικής κρίσης
Δέκα χρόνια μετά και τα ερωτήματα που έθεσε ο Δεκέμβρης του ‘08 είναι ακόμα παρόντα. Για ένα μήνα, σε όλη τη χώρα, η νεολαία είναι στους δρόμους, η εξέγερση δεν είναι πια μακρινή εικόνα των προαστίων του Παρισιού αλλά παρούσα εικόνα της δικής μας ζωής. Σύσσωμα τα αστικά επιτελεία, αντιλαμβανόμενα τον κίνδυνο που κυοφορείται για τα ίδια, επιχείρησαν είτε να απαξιώσουν τον Δεκέμβρη ως ένα φαινόμενο μιας μειοψηφίας «μπαχαλάκηδων» ή να τον υποτιμήσουν. Δίπλα σε αυτή την προσπάθεια, δυστυχώς, βρέθηκε η επίσημη, κοινοβουλευτική αριστερά που έδωσε το καλύτερο άλλοθι στον «αυριανισμό». Τι ήταν όμως ο Δεκέμβρης και τι πραγματικά ζητούσε;
Αν επιχειρηθεί να ερμηνευτεί η νεολαιίστικη εξέγερση ξεκομμένα από το ιστορικό πλαίσιο που τη γέννησε, τότε ο κίνδυνος είτε της μυθοποίησης είτε της απαξίωσης είναι μαθηματικά βέβαιος. Ο Δεκέμβρης είχε στο DNA του δύο βασικά στοιχεία που έμελλε και να τον καθορίσουν: Πρώτο, ήταν η κορυφαία στιγμή ανάπτυξης του νεολαιίστικου κινήματος της δεκαετίας 1998-2008 και, δεύτερο, ήταν η εκκίνηση της ανάπτυξης του λαϊκού κινήματος της επόμενης πενταετίας σε συνθήκες καπιταλιστικής κρίσης και μνημονιακών πολιτικών. «Merry crisis and a happy new fear», όπως γράφτηκε τότε στους δρόμους της Αθήνας. Αυτά τα δύο στοιχεία θα πρέπει να ειδωθούν τόσο στην ενότητά τους όσο και στη σχετική τους αυτοτέλεια σε σχέση με τον Δεκέμβρη του 2008.
Αποκορύφωμα ο Δεκέμβρης του 2008
Τι εκφράστηκε, τι συμπυκνώθηκε στον Δεκέμβρη από την προηγούμενη πορεία του νεολαιίστικου κινήματος; Πρώτον, η ίδια η εμπειρία, οι άνθρωποι δηλαδή που έπαιξαν το ρόλο του πρωταγωνιστή στην εξέγερση. Σε αυτό το επίπεδο η πλευρά της δεκαετίας του κινήματος νεολαίας αποτελεί, όχι τυχαία, το πρώτο συστατικό στοιχείο του Δεκέμβρη. Είναι οι ίδιοι λίγο έως πολύ που ήταν μαθητές στις καταλήψεις του 1998 και έκανα όλη τη κοινωνία να μιλά για το «κάτσε καλά Γεράσιμε», ήταν οι ίδιοι που αποτέλεσαν τον βασικό πυρήνα ανάπτυξης του αντιπολεμικού-αντιιμπεριαλιστικού κινήματος το 2001 και το 2003. Ήταν αυτοί που όταν όλα φαινόντουσαν τόσο ομαλά κατάφεραν να ταράξουν τα ήρεμα απόνερα της «ευημερίας» των ολυμπιακών αγώνων με το μεγαλειώδες φοιτητικό κίνημα της διετίας 2006-07, που έριξε υπουργούς και έβαλε μπλόκο στη συνταγματική αναθεώρηση. Αυτή ήταν η γενιά των αγωνιστών που από τα μαθητικά της χρόνια μέχρι την ένταξή της στη νέα βάρδια της εργατικής τάξης δεν άφησε κανένα γάντι που έριξε το αστικό μπλοκ εξουσίας να μείνει κάτω, αλλά πάντα το σήκωνε και δημιουργούσε γεγονότα πανκοινωνικής σημασίας. Πρόκειται για μια γενιά αγωνιστών που αναμφίβολα ενίσχυσε, τόσο στη νεολαία όσο και στη κοινωνία, το μαχητικό πολιτικό-κοινωνικό ρεύμα της ανυπακοής. Μέσα σε αυτή τη δεκαετία μαζικοποιήθηκε η ΕΑΑΚ στα πανεπιστήμια, δημιουργήθηκε ο Ανυπότακτος Μαθητής στα σχολεία, δημιουργήθηκαν οι πρώτες συλλογικότητες της νέας βάρδιας των εργαζομένων.
Δεύτερο: η συνέχεια σε πολιτικό περιεχόμενο πάλης και μορφή άσκησης πολιτικής. Το τρίπτυχο «Συνελεύσεις-Καταλήψεις-Διαδηλώσεις» ως μορφή πάλης, στιγμάτισε το σύνολο των αγώνων της νεολαίας εκείνης της περιόδου και αποτέλεσε τη βασική μεθοδολογία άσκησης πολιτικής των «από κάτω». Αλλά και η εξέλιξη του πολιτικού περιεχομένου σε ένα βασικό καμβά αιτημάτων είναι χαρακτηριστικό της περιόδου. Από τις μαθητικές καταλήψεις του ’98 και τα εξεταστικά μέχρι το αντιπολεμικό και το φοιτητικό κίνημα του 06-07, το σύνολο των κινητοποιήσεων εκκινούν από πολιτική τάση του μαχόμενου κόσμου να βάλει μπλόκο στις επιχειρούμενες καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις του αστικού μπλοκ. Για να φτάσουμε στο Δεκέμβρη που τα αιτήματα πλέον αποκτούν νέα ποιότητα. Από την άμυνα το κίνημα επιχειρεί να περάσει στην επίθεση. Εκείνες τις ημέρες τίθεται με μαζικούς όρους το «πώς θα πάει αλλιώς». Πλευρά που θα ξανασυναντηθεί στην ανάπτυξη του λαϊκού κινήματος την επόμενη πενταετία πολλές φορές με αποκορύφωση τις πλατείες και τις πανεργατικές απεργιακές κινητοποιήσεις. Τέλος ο Δεκέμβρης επιχείρησε να υπερβεί τις έως τότε δομές οργάνωσης του κινήματος και να προσεγγίσει με σχετικά πρωτότυπο τρόπο τα όργανα επιβολής της λαϊκής θέλησης.
Τρίτον: ο ορισμός του αντιπάλου. Μέσα σε αυτή τη δεκαετία ωρίμασε για τα καλά και αποτέλεσε βασική πλευρά πολιτικής ανάπτυξης του νεολαιίστικου κινήματος ο ορισμός του αντιπάλου. Με σαφήνεια σε όλη αυτή τη δεκαετία ο πρώτος και βασικός αντίπαλος που έθετε το νεολαιίστικο κίνημα ήταν η εκάστοτε κυβέρνηση. Έτσι, το πολιτικό πλαίσιο ενώ μπορεί να εκκινούσε με αιχμή κάποιο νόμο γρήγορα γινόταν συνολικό αντικυβερνητικό πλαίσιο πάλης. Δεύτερη σημαντική πλευρά ήταν η αντιΕΕ πάλη και η πάλη ενάντια στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς, σε αυτό συνέβαλε αποφασιστικά και το αντιπολεμικό κίνημα που αναπτύχθηκε στη αρχή του αιώνα για να αναβαθμιστεί η πάλη του νεολαιίστικου κινήματος σε μια τέτοια κατεύθυνση. Τον Δεκέμβρη όμως είναι η πρώτη φορά που υπάρχει τομή και μπαίνει συνολικότερο πλαίσιο σύγκρουσης με το αστικό κράτος και το καπιταλιστικό σύστημα και ερωτήματα –αν όχι και απαντήσεις– για τον τρόπο υπέρβασής του.
Τέταρτο: η ματιά στο μέλλον. Βασική πλευρά ανάπτυξης του νεολαιίστικου κινήματος όλη αυτή τη δεκαετία ήταν η άρνηση του μέλλοντος που ετοίμαζαν για τη νεολαία. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως την ίδια περίοδο των μαθητικών καταλήψεων του ’98, έχουμε τη πρώτη μάχη του κινήματος της νέας βάρδιας της εργατικής τάξης με τα εξεταστικά του ΑΣΕΠ. Αλλά και στο φοιτητικό κίνημα πολύ γρήγορα αναπτύχθηκαν αιτήματα όπως «δεν θα γίνουμε η γενιά των 600 ευρώ» σε μια εποχή που ο βασικός μισθός ανερχόταν πάνω από τα 700 ευρώ. Ο Δεκέμβρης έπιασε αυτό το νήμα και επιχείρησε συνθηματολογικά να του δώσει πιο επιθετικά χαρακτηριστικά βάζοντας το αίτημα «Τα θέλουμε όλα και για όλους». Ανολοκλήρωτες πλευρές επιθετικής διεκδίκησης και όχι αμυντικής, όπως είχε μέχρι τότε κατακτηθεί.
Από τα πιο πάνω γίνεται αντιληπτό πως ο Δεκέμβρης του ’08 πάτησε στην πολιτική εμπειρία που είχε κατακτηθεί όλη τη προηγούμενη δεκαετία της έντονης ανάπτυξης του νεολαιίστικού κινήματος, επιχείρησε ανολοκλήρωτα να δώσει νέα ποιότητα στις περισσότερες πλευρές και άνοιξε τον δρόμο του νέου γύρου αναμέτρησης που ακολούθησε μετά από αυτόν. Όπως κάθε εξέγερση είχε ταυτόχρονα το στοιχείο της τομής με την έως εκείνη τη στιγμή ανάπτυξη της συνείδησης του μαχόμενου κόσμου και της συνέχειας εντός του ευρύτερου ιστορικού πλαισίου που έδρασε.
Όπως στη ζωή, έτσι και στη πολιτική τίποτα δεν γεννιέται από μόνο του. Η δεκαετία που προηγήθηκε του Δεκέμβρη, η σχεδόν διαρκής παρουσία της νεολαίας στο δρόμο, η μαζικοποίηση του πολιτικού ρεύματος της αντικαπιταλιστικής αριστεράς στη νέα γενιά αλλά και της αναρχίας με άλλο τρόπο, έδωσαν την απαραίτητη πολιτική ώθηση για να γεννηθεί η εξέγερση. Αποτέλεσε σημαντική παρακαταθήκη η πεποίθηση που είχε αναπτυχθεί όλη αυτή τη δεκαετία στην αγωνιζόμενη νέα γενιά ότι ο μόνος δρόμος επιβολής των διεκδικήσεών της είναι ο μαχητικός, ανυποχώρητος αγώνας, ο εξωκοινοβουλευτικός δρόμος. Πεποίθηση που έγινε και σύνθημα στα χείλη των αγωνιζόμενων φοιτητών-μαθητών όλη αυτή τη περίοδο, αποκόπτοντας τη μάχη για το μπλοκάρισμα της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης, το μπλοκάρισμα της πολεμικής μηχανής, την πάλη για ζωή με αξιοπρέπεια, από τα κοινοβουλευτικά παζάρια μεταξύ της εκάστοτε κυβέρνησης και των υπόλοιπων κοινοβουλευτικών κομμάτων (συμπεριλαμβανομένης και της επίσημης αριστεράς) και αναδεικνύοντας πως μοναδική αντιπολίτευση είναι ο μαχόμενος κόσμος της εργασίας και της νεολαίας.
Από την άλλη ο Δεκέμβρης έφερε και τα κουσούρια της εποχής του, τις στρατηγικές ανεπάρκειες των πιο πρωτοπόρων κομματιών αλλά και τις ταλαντεύσεις και των πιο αυθόρμητων, γι’ αυτό και τελικά ηττήθηκε ή έστω δεν νίκησε. Παρά την ουσιαστική προσπάθεια ο αγωνιζόμενος κόσμος να περάσει στην αντεπίθεση και να μην μείνει τερματοφύλακας των εξελίξεων, η αδυναμία στρατηγικής στόχευσης που θα υπερβαίνει το γενικό ερώτημα του «πώς θα πάει αλλιώς;» και να το κάνει συγκεκριμένη τακτική «θα πάει έτσι…» αδυνάτισε αντικειμενικά την πολιτική καύσιμη ύλη της εξέγερσης.
Τροχιοδεικτική βολή του μέλλοντος
Παρά τις ταλαντεύσεις (οι οποίες δεν παρατίθενται για να υποτιμήσουν την εξέγερση αλλά ως χρήσιμη εμπειρία για τις εξεγέρσεις του μέλλοντός μας) αναμφίβολα ο Δεκέμβρης αποτέλεσε την κορυφαία –μέχρι τώρα– στιγμή του νεολαιίστικου κινήματος στον 21ο αιώνα και ταυτόχρονα τροχιοδεικτική βολή των μεγάλων γεγονότων που ακολούθησαν. Προκάλεσε την πιο έντονη μέχρι τότε πολιτική αστάθεια και συνέβαλε αποφασιστικά στο να αποδείξει πλατύτερα στη πληττόμενη κοινωνική πλειοψηφία πως ο εχθρός μας, οι πολιτικοί και κοινωνικοί φορείς του κεφαλαίου δηλαδή, δεν είναι τόσο άτρωτοι όσο δείχνουν.
Για του Δεκέμβρηδες, τους Νοέμβρηδες, τους Ιούληδες και τελικά τους Οκτώβρηδες που έρχονται, η ιστορία μας δεν είναι πότε μονοσήμαντη. Έχει στο εσωτερικό της τις δικές μας αδυναμίες και τις δικές μας δυνατότητες όσο και τις δυνατότητες της ίδιας της εποχής. Οι δεύτερες είναι που πρέπει να αξιοποιηθούν και οι πρώτες να μελετηθούν με σκοπό να σταματήσει να ζει το 1% εις βάρος του 99%, όπως είπε λίγο αργότερο το κίνημα «occupy wall street», για την διεύρυνση του πολιτικού και στρατηγικού ορίζοντα του μαχόμενου κόσμου. Για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και το επαναστατικό πέρασμα στην κομμουνιστική απελευθέρωση.
Μέσα σε δρόμους που καίνε
1998: Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και ο τότε υπουργός Παιδείας Γ. Αρσένης καταθέτουν δύο σημαντικές αναδιαρθρώσεις στο χώρο της εκπαίδευσης: αλλάζει ο τρόπος εισαγωγής στη τριτοβάθμια εκπαίδευση και καταργείται η επετηρίδα (προσλήψεις μέσω διαγωνισμού ΑΣΕΠ). Τον Ιούνη του 1998, που έχει προγραμματιστεί ο πρώτος διαγωνισμός ΑΣΕΠ τα 30 εξεταστικά κέντρα πολιορκούνται από χιλιάδες αδιόριστους εκπαιδευτικούς και φοιτητές. Το Δεκέμβρη του ίδιου έτους εκτιμάται ότι περίπου το 70% των Λυκείων – Γυμνασίων της χώρας τελεί υπό κατάληψη ενάντια στο νέο τρόπο εισαγωγής στη τριτοβάθμια εκπαίδευση.
1999 – 2003: Πρόκειται για μια τριετία άνθησης του αντιπολεμικού αγώνα και του κινήματος ενάντια στην καπιταλιστική διεθνοποίηση και την ΕΕ. Σημαντικοί σταθμοί είναι οι συγκλονιστικοί αγώνες για το μπλοκάρισμα της πολεμικής μηχανής σε Γιουγκοσλαβία (1999), Αφγανιστάν και Ιράκ (2003) αλλά και οι μεγάλες και μαχητικές συγκεντρώσεις με κορμό την Πρωτοβουλία Αγώνα ενάντια στη σύνοδο κορυφής της ΕΕ στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνη του 2003.
2005-2007: Χρόνια ανάπτυξης του φοιτητικού κινήματος. Ο πρώτος γύρος της αντιπαράθεσης ξεκινά το 2005 με την εναντίωση των φοιτητών στην αξιολόγηση, τα ΙΔΒΕ και τον ΔΟΑΤΑΠ. Για να κορυφωθεί τα δύο επόμενα χρόνια ενάντια στην εκπαιδευτική αναδιάρθρωση που επιχείρησε η κυβέρνηση της ΝΔ και η τότε υπουργός Παιδείας Μ. Γιαννάκου για αλλαγή του νόμου-πλαίσιο στα πανεπιστήμια και αναθεώρηση του συντάγματος. Μάη-Ιούνη 2006 και Γενάρη-Μάρτη 2007 σχεδόν το σύνολο των ΑΕΙ-ΤΕΙ τελούν υπό κατάληψη. Αποτρέπεται η αναθεώρηση του άρθρου 16 για την ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ.
