Χρήστος Κρανάκης, Κυριάκος Νασόπουλος, Στάθης Παπαλιάκος,
Στο χορό της στρογγυλής θεάς κινείται πλέον ο πλανήτης, μετά το εναρκτήριο λάκτισμα του Παγκόσμιου Κυπέλου στα γήπεδα της Ρωσίας. Η πλέον δημοφιλής αθλητική διοργάνωση, διαχρονικά, μαγνητίζει τα βλέμματα πάνω της.
Τι είναι όμως στη πραγματικότητα το Μουντιάλ; Αν κοιτάξουμε πίσω, στις παιδικές μας αναμνήσεις, Μουντιάλ σημαίνει μεγάλες καλοκαιρινές συγκινήσεις, απότομη εναλλαγή ακραίων συναισθημάτων (χαρά και λύπη), έρωτας με την απρόβλεπτη και μαγική πλευρά του βασιλιά των σπορ. Δυστυχώς όμως, τίποτα δεν είναι τόσο αγνό όσο η παιδική μας ηλικία και η αγάπη μας για τον αθλητισμό. Το Μουντιάλ είναι κάτι παραπάνω από το πρόγραμμα των αγώνων, τον νικητή και τη πορεία της αγαπημένης μας εθνικής ομάδας. Οι «κολλημένοι με τη μπάλα» δημιουργούν ένα ευρύ καταναλωτικό κοινό, έτοιμο ανά πάσα να καταναλώσει κάθε «ποδοσφαιρικό αγαθό».
Ας ξεκινήσουμε την σύντομη ιστορική αναδρομή μας σε όλες τις διοργανώσεις του Παγκοσμίου Κυπέλλου, σε μια παράλληλη προσπάθεια να εξετάσουμε την βαθειά σχέση ποδοσφαίρου και πολιτικής.
Η κόντρα που είχε ξεσπάσει την δεκαετία του 1920 μεταξύ της FIFA και της ΔΟΕ, σχετικά με τον ακριβή ορισμό των ερασιτεχνών ποδοσφαιριστών θα οδηγήσει στην διοργάνωση του πρώτου Μουντιάλ της ιστορίας. Έτσι η FIFA, στις 26 Μαΐου του 1928, στο Άμστερνταμ, θα πάρει την απόφαση για την θέσπιση του νέου θεσμού.
Η αρχή θα γίνει το μακρινό 1930, στην Ουρουγουάη. Η διοργάνωση θα πραγματοποιηθεί με μόλις δεκατρείς ομάδες από την Αμερική και την Ευρώπη. Το δύσκολο ταξίδι προς την Ουρουγουάη, η οποία ήταν η νικήτρια των δυο τελευταίων ολυμπιακών τουρνουά (1924 και 1928) και παράλληλα γιόρταζε 100 χρόνια ανεξαρτησίας, απέτρεψε πολλές χώρες να συμμετέχουν. Στο τελικό, στο «Εστάδιο Σεντενάριο» του Μοντεβιδέο, η οικοδέσποινα χώρα θα επικρατήσει της Αργεντινής με σκορ 4-2, παρουσία 93.000 θεατών. Έγινε έτσι η πρώτη εθνική ομάδα που κατέκτησε παγκόσμιο κύπελλο.
Τέσσερα χρόνια μετά, το 1934, ήταν η σειρά της φασιστικής Ιταλίας του Μουσολίνι να «φιλοξενήσει» το 2ο Μουντιάλ της ιστορίας, μετά από την …αιφνίδια απόσυρση της Σουηδίας από τη διεκδίκηση. Η διοργάνωση θα χρησιμοποιηθεί για την πολιτική προβολή καθεστώτος και με …συνοπτικές διαδικασίες το κύπελλο θα δοθεί στην διοργανώτρια χώρα. Στον τελικό που διεξήχθη στο μετονομασμένο για τις ανάγκες της διοργάνωσης «Στάδιο του Εθνικού Φασιστικού Κόμματος» στη Ρώμη, η Ιταλία θα επικρατήσει 2-1 της Τσεχοσλοβακίας στην παράταση. Μία μέρα πριν τον τελικό, ο Μουσολίνι επισκέφθηκε την ομάδα στέλνοντας το μήνυμα: «Καλή τύχη για τη νίκη αύριο παιδιά, αλλιώς θα συντριβείτε».
Το 1938, την «σκυτάλη» παίρνει η Γαλλία προς τιμήν του Ζιλ Ριμέ (θεωρείται ο εμπνευστής της ιδέας του Μουντιάλ). Ουρουγουάη και Αργεντινή θα αποσυρθούν από την διοργάνωση καθώς θεωρούσαν ότι το τουρνουά ήταν σειρά να διεξαχθεί στη Λατινική Αμερική. Απούσα, μεταξύ άλλων και η Ισπανία λόγω του εμφυλίου πολέμου. Και ενώ τα «σύννεφα» του επερχόμενου Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έχουν σκεπάσει επικίνδυνα τον πλανήτη, η Ιταλία θα διατηρήσει τα «σκήπτρα» της. Στον τελικό, οι Ιταλοί θα επικρατήσουν της Ουγγαρίας με 4-2.
Το 4ο Παγκόσμιο Κύπελλο θα διεξαχθεί, το 1950 στην Βραζιλία, λίγο μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στο θρυλικό «Μαρακανάζο», τον τελικό της διοργάνωσης, στο «Μαρακανά» του Ρίο ντε Ζανέιρο, η Ουρουγουάη θα καταφέρει να επικρατήσει της οικοδέσποινας Βραζιλίας με 2-1, παρότι βρέθηκε πίσω στο σκορ (βλέπε σελ. 14). Τα εκατομμύρια των Βραζιλιάνων θα βιώσουν την ήττα σαν μια τεράστια εθνική καταστροφή.
Η συνέχεια θα δοθεί, το 1954 στην Ελβετία, καθώς η FIFA λόγω της συμπλήρωσης των 50 χρόνων ζωής της, θα επιλέξει να φέρει την διοργάνωση στην έδρα της. Στην συγκεκριμένη διοργάνωση θα συντελεστεί το αμφιλεγόμενο «Θαύμα της Βέρνης» (βλέπε σελ.15). Στο γήπεδο «Βάνκντορφ» της Βέρνης, περίπου 64.000 θεατές, θα δουν το απόλυτο αουτσάιντερ, την Δυτική Γερμανία, να επικρατεί με 3-2 επί της πανίσχυρης Ουγγαρίας του μεγάλου Μαγυάρου Φέρεντς Πούσκας.
Το 1958, το τουρνουά ταξιδεύει στην «ουδέτερη» πολιτικά Σουηδία, την ώρα που ο Ψυχρός Πόλεμος βρίσκεται σε εξέλιξη. Ο ποδοσφαιρικός πλανήτης γνωρίζει τον 17χρόνο τότε Πελέ, έναν από τους σπουδαιότερους ποδοσφαιριστές στην ιστορία του ποδοσφαίρου. Και θα καταφέρει, μαζί με τους σπουδαίους συμπαίχτες που είχε (Γκαρίντσα και Βαβά κα), να οδηγήσει την χώρα του στην «εξιλέωση» για την «ντροπή» του 1950. Στον τελικό, η «σελεσάο» θα επικρατήσει με 5-2 επί της διοργανώτριας Σουηδίας. Τέσσερα χρόνια μετά, το 1962 στην Χιλή, ο Γκαρίντσα θα οδηγήσει την Βραζιλία ξανά στην κορυφή, με τον Πελέ να είναι τραυματίας. Στον τελικό οι Βραζιλιάνοι θα επικρατήσουν με 3-1 επί της Τσεχοσλοβακίας.
Το 1966, το Μουντιάλ θα επιστρέψει στην Ευρώπη και στην Αγγλία, λόγω της συμπλήρωσης ενός αιώνα ζωής της αγγλικής ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας. Στο «Γουέμπλεϊ», η Αγγλία του Μπόμπι Τσάρλτον θα επικρατήσει στην παράταση της Δυτικής Γερμανίας με 4-2. Η διοργάνωση θα μείνει στην ιστορία για τον «γκολ φάντασμα» των Άγγλων στον τελικό, που ακόμα και σήμερα δεν είναι 100% ότι η μπάλα είχε περάσει την γραμμή του τέρματος. Το 1970, στο Μεξικό, ο Πελέ θα πάρει από το «χέρι» την Βραζιλία και θα την οδηγήσει στην τρίτη κατάκτηση του τροπαίου. Στο τελικό, η Βραζιλία θα συντρίψει την Ιταλία με 4-1. Το 10ο Μουντιάλ θα διεξαχθεί το 1974, στην Δυτική Γερμανία, με την διοργανώτρια χώρα του Φραντς Μπεκενμπάουερ να «υποτάσσει», με 2-1, το «απόλυτο ποδόσφαιρο» που έπαιζε η Ολλανδία του τεράστιου Γιόχαν Κρόιφ.
Το 1978, στην Αργεντινή του δικτάτορα Χόρχε Βιδέλα θα πραγματοποιηθεί ίσως η πιο «μαύρη» διοργάνωση στην ιστορία του Παγκοσμίου Κυπέλλου. Το καθεστώς φρόντισε να την χρησιμοποιήσει ως μέσο προπαγάνδας και με την συνενοχή της FIFA χρησιμοποιήθηκαν όλα τα θεμιτά και αθέμιτα μέσα ώστε η Αργεντινή να κατακτήσει το τρόπαιο. Μεταξύ αυτών, και η «επική» σικέ εξάρα της «αλμπισελέστε» επί του Περού για να προχωρήσει στο θεσμό. Τελικά, η «αλμπιτσελέστε» θα επικρατήσει στον τελικό του γηπέδου «Μονουμεντάλ», με 3-1 στην παράταση της Ολλανδίας. Την ίδια στιγμή, λιγότερο από ένα χιλιόμετρο μακριά από το γήπεδο, περίπου 5.000 «αγνοούμενοι» πολίτες ήταν έγκλειστοι στη σχολή ναυτικών μηχανικών, που είχε μετατραπεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Το 1982, στην Ισπανία, ήταν η σειρά της Ιταλίας του Πάολο Ρόσι να κατακτήσει το τρόπαιο, νικώντας στον τελικό με 3-1 την Δυτική Γερμανία. Στα γήπεδα της Ιβηρικής Χερσονήσου θα κάνει τη εμφάνισή του για πρώτη φορά σε Παγκόσμιο Κύπελλο, ο κορυφαίος ποδοσφαιριστής στην ιστορία του ποδοσφαίρου, ο Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα. Και τέσσερα χρόνια μετά, το 1986, θα οδηγήσει την Αργεντινή στην κατάκτηση της κορυφής, με νίκη 3-2 στον τελικό επί της Δυτικής Γερμανίας. Στην ιστορία έχει μείνει ο προημιτελικός μεταξύ της Αργεντινής και της Αγγλίας, με το πόλεμο μεταξύ των δυο χωρών για τα νησιά Φώκλαντ ν είναι ακόμα «νωπός». Ο Μαραντόνα, με δυο γκολ, θα οδηγήσει την «αλμπιτσελέστε» στον θρίαμβο. Το πρώτο γκολ έμεινε στην ιστορία ως «το Χέρι του Θεού», ενώ το δεύτερο γκολ σημειώθηκε αφού ο Ντιεγκίτο είχε πάρει την μπάλα πίσω από το κέντρο και είχε περάσει όλη την αγγλική άμυνα, ακόμα και τον τερματοφύλακα.
Τέσσερα χρόνια μετά, λίγους μήνες μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, στα γήπεδα της Ιταλίας, από την στιγμή που η αρμάδα του Μαραντόνα «πέταξε» έξω στον ημιτελικό την οικοδέσποινα Ιταλία, «έπρεπε» να το πάρει η Δυτική Γερμανία. Στον τελικό, η ομάδα του Λόταρ Ματέους θα χρειαστεί ένα αμφισβητούμενο πέναλτι για να επικρατήσει της Αργεντινής με 1-0.
Το Μουντιάλ του 1994, στις ΗΠΑ σηματοδοτεί ενδεχομένως την πλήρη εμπορευματοποίηση του Παγκοσμίου Κυπέλλου και το άνοιγμα του «προϊόντος» σε νέες αγορές. Η Βραζιλία θα κατακτήσει το κύπελλο, νικώντας στα πέναλτι στον τελικό της Ιταλία. Ο μεγάλος Ρομπέρτο Μπάτζιο θα χάσει το κρίσιμο πέναλτι. Στα αξιοσημείωτα, η πρώτη παρουσία της Ελλάδας σε τελική φάση. Τέλος, το 15ο Μουντιάλ θα αποτελέσει το «κύκνειο» άσμα του Μαραντόνα καθώς θα πιαστεί θετικός σε έλεγχο ντόπινγκ. Φαίνεται ότι ήταν ο μόνος ντοπαρισμένος ποδοσφαιριστής της διοργάνωσης.
Από τον Ζιζού και τα «Ρ» της Βραζιλίας, στα γερμανικά ρομπότ
Το 1998, όλη η υφήλιος θα απολαύσει τον μοναδικό Ζινεντίν Ζιντάν να οδηγεί την Γαλλία στην κατάκτηση του τροπαίου, μέσα στην χώρα της, με νίκη 3-0 επί της Βραζιλίας στον τελικό. Το 2002, η διοργάνωση θα «ταξιδέψει» στην Νότια Κορέα και την Ιαπωνία. Η επιλογή της τοποθεσίας διεξαγωγής του το πρώτου Μουντιάλ της νέας χιλιετίας (και) αυτή τη φορά μόνο τυχαία δεν μοιάζει. Περνάμε αισίως στην εποχή όπου αρχίζει να σχηματίζεται δειλά-δειλά η 4η Βιομηχανική επανάσταση, την εποχή της έκρηξης της ρομποτικής και του αυτοματισμού. Το κύπελλο θα κατακτήσει η «εξευρωπαϊσμένη» Βραζιλία των 3 «Ρ», Ρονάλντο, Ροναλντίνιο και Ριβάλντο. Η «σελεσάο» θα νικήσει στον τελικό με 2-0 την Γερμανία.
Το 2006, στην Γερμανία, η Ιταλία σηκώσει ξανά το τρόπαιο, νικώντας την οικοδέσποινα στον ημιτελικό και την Γαλλία στον τελικό με 5-3 στα πέναλτι. Την ίδια περίοδο, το Ιταλικό ποδόσφαιρο συνταρασσόταν από το τεράστιο σκάνδαλο στημένων αγώνων, το Καλτσιόπολι… Η διοργάνωση θα σημάνει το άδοξο τέλος της διεθνούς καριέρας για τον Ζιζού, ο οποίος στον τελικό με μια κεφαλιά θα ρίξει στο έδαφος τον προκλητικό Ματεράτσι, μην αντέχοντας άλλο τις συνεχείς φασιστικές και σεξιστικές προκλήσεις του Ιταλού αμυντικού-δρεπανιού, αντικρίζοντας την κόκκινη κάρτα. Τιμή και δόξα…
Το 2010, το 19ο Μουντιάλ θα διοργανωθεί στην Νότιο Αφρική, με την Ισπανία να επικρατεί στον τελικό της Ολλανδίας, με 1-0 στην παράταση. Η επιλογή της χώρας υποτίθεται ότι έγινε με βάση τη νέα πολιτική της FIFA, να αλλάζει συνομοσπονδία η διοργάνωση κάθε τετραετία, αλλά ήταν γεμάτη συμβολισμό. Η χώρα του απαρτχάιντ, υποτίθεται ότι ήταν πλέον έτοιμη να «φιλοξενήσει» ακόμα και το Παγκόσμιο Κύπελλο…
Τέλος, το 2014 στην Βραζιλία, πραγματοποιήθηκε ίσως ένα από τα πιο πολιτικά χρωματισμένα Μουντιάλ. Συντελέστηκαν ταυτόχρονα δύο παγκόσμια εγκλήματα, ένα καθαρά ποδοσφαιρικό και ένα κοινωνικό. Η κυβέρνηση της Βραζιλίας ξοδεύει για την διεξαγωγή του Μουντιάλ πάνω από 1 δισ. δολάρια μόνο για τα μέτρα ασφαλείας του κυπέλου. Την ίδια στιγμή οι δρόμοι της χώρας φλέγονται, με μαζικές συγκεντρώσεις και συνθήματα όπως «θέλουμε υγεία και εκπαίδευση, όχι Μουντιάλ». Στο αθλητικό κομμάτι, θα συντελεστεί το κατά συρροή έγκλημα μετατροπής του ποδοσφαίρου σε ένα άθλημα ψυχρό -πιο κρύο και από κατάψυξη- το χαρακτηρίζει ο Ε. Γκαλεάνο. Η υπακοή, η δύναμη και η πιστή εφαρμογή της ποδοσφαιρικής τακτικής θα επικρατήσει κατά κράτος, με την νίκη της Γερμανίας επί της Βραζιλίας με το εμφατικό 7-1. Ήταν η ολοκληρωτική νίκη της τεχνολογίας -απέναντι σε μια ομάδα που τίποτα δεν θύμιζε βέβαια με την ομάδα του 2002. Η Γερμανία θα κατακτήσει το 20ο Μουντιάλ, νικώντας 1-0 την Αργεντινή στην παράταση.
Στην Ρωσία, η στρογγυλή θέα ακόμα τσουλάει στον γρασίδι, μαγεύοντας τα πλήθη…
