Εικόνες ντροπής και οργής από τη Λιβύη, όπου χιλιάδες πρόσφυγες γίνονται έρμαια στις διαθέσεις των λαθρεμπόρων, υφίστανται σεξουαλική κακοποίηση ή γίνονται ζωντανά εκθέματα σε σκλαβοπάζαρα, προκειμένου να εξαγοράσουν το «δικαίωμα» να κάνουν το επικίνδυνο και συχνά θανατηφόρο ταξίδι προς την Ευρώπη, διασχίζοντας τη Μεσόγειο. Κι εκεί, όμως, θα παραμείνουν «της γης οι κολασμένοι».
του Σταύρου Νικολάου
Ένα αποκαλυπτικό ρεπορτάζ του CNN που κυκλοφόρησε πριν λίγες μέρες, κάποια μηνύματα που έστελναν μέσα από πανηγυρισμούς τους μαύροι ποδοσφαιριστές σε ευρωπαϊκά πρωταθλήματα και αρκετές κοινοποιήσεις στα μέσα μαζικής δικτύωσης ήταν αρκετά για να έρθει στην επιφάνεια μία ακόμα σκοτεινή πλευρά της προσφυγικής κρίσης, μια πλευρά που χάνεται πίσω από τα ονόματα των πνιγμένων στη Μεσόγειο και τη «θερμή υποδοχή» που επιφυλάσσει η πολιτισμένη μας ήπειρος σε όσους γλυτώσουν: δουλεμπόριο. Και όχι, δε μιλάμε για κάποια μεταφορά, για ένα καθ’ υπερβολή χαρακτηρισμό για να περιγράψουμε κάποιες δυσμενείς εργασιακές σχέσεις. Μιλάμε για κανονικά σκλαβοπάζαρα, για κανονικούς δούλους, για κανονικούς δουλεμπόρους. Και όλα αυτά στη μεσογειακή γειτονιά μας, στις ακτές της Λιβύης. Η Λιβύη αποτελεί κόμβο στη διαδρομή χιλιάδων προσφύγων από χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής (από τη Σενεγάλη και τη Γουϊνέα δυτικά μέχρι τη Σομαλία και το Σουδάν ανατολικά) προς τις ακτές της Μεσογείου, πριν το δύσκολο πέρασμα για τη Γηραιά Ήπειρο. Χαρακτηριστικά, τα τελευταία τρία χρόνια από τον κόμβο αυτό έχουν διέλθει περί τους 150.000 πρόσφυγες στο δρόμο για την Ευρώπη. Και αν είχαμε «συνηθίσει» στο δράμα αυτό καθ’ αυτό του περάσματος και της μετέπειτα πορείας στα αφιλόξενά μας λημέρια, οι εικόνες που έκαναν πρόσφατα το γύρο του διαδικτύου (θα έπρεπε να) καθιστούν και στον πιο δύσπιστο σαφές το γιατί «οι μετανάστες είναι της γης οι κολασμένοι»: Κανονικά διενεργούμενο σκλαβοπάζαρο εν έτη 2017, άνθρωποι δεμένοι ανάποδα σε πασσάλους ή ριγμένοι στο έδαφος, στη θέα όσων θέλουν να τους αγοράσουν, με αντίτιμο μόλις 400 δολάρια.
Οι άνθρωποι αυτοί, πλησιάζοντας στη Λιβύη, έρχονται σε επαφή με το δίκτυο λαθρεμπόρων που διαχειρίζεται το πέρασμα των προσφύγων με βάρκες στην Ιταλία, σε μια ανάλογη λογική όσων συμβαίνουν στη γείτονα Τουρκία με τις εκεί προσφυγικές ροές. Το δίκτυο των λαθρεμπόρων, όμως, εν μέσω ενός πλαισίου «κράτους που έχει καταρρεύσει» 6 χρόνια μετά την ανατροπή του Καντάφι, έχει την ευκαιρία να «ασελγήσει» δέκα και εκατό και χίλιες φορές παραπάνω σε σχέση με τα όσα ξέρουμε από τη Τουρκία. Έτσι, οι πρόσφυγες αυτοί γίνονται θύματα επιθέσεων και κλοπών και, αφού έχουν υφαρπαχθεί όλα τους τα υπάρχοντα, καθίστανται έρμαια στις ορέξεις των λαθρεμπόρων, είτε υφιστάμενοι σεξουαλική κακοποίηση είτε μετατρεπόμενοι σε εκθέματα προς αγορά σε σκλαβοπάζαρα. Και όλα αυτά για να μπουν όπως-όπως σε κάποιο σκυλοπνίχτη για να τους περάσει στην ευρωπαϊκή Γη της Επαγγελίας. Φευ!
Τι είναι όμως το «κράτος που έχει καταρρεύσει» (failed state); Μόνο με αυτό τον όρο μπορεί να περιγραφεί η παρούσα πολιτική κατάσταση της Λιβύης. Το σταθερά επιβλαβές χόμπι του ευρωατλαντικού άξονα και ευρύτερα των Δυτικών να χώνουν τη μύτη τους παντού, σε συνδυασμό με την εσωτερική διαμάχη στη Λιβύη που ήρθε στην επιφάνεια γύρω από την αξιοποίηση του πετρελαϊκού της πλούτου, δημιούργησαν ένα παρατεταμένα ρευστό και εύφλεκτο πλαίσιο, πάνω στο οποίο ήρθε και η γιγάντωση του ISIS για να… δέσει το γλυκό.
Από τις διαμάχες αυτές αναδείχθηκαν, κατ’ ουσίαν, δύο διακριτοί πολιτικοί πόλοι στη χώρα. Ο ένας συγκροτείται γύρω από το πιο πρόσφατα εκλεγμένο κοινοβούλιο με κεντρικό πρόσωπο τον αμφιλεγόμενο ηγέτη του Εθνικού Στρατού της Λιβύης, Χαλίφα Χαφτάρ, ενός ανθρώπου που υπηρέτησε τον Καντάφι στην πάλαι ποτέ άνοδό του για να διατελέσει βασικός παράγων στην πτώση του καθεστώτος του το 2011, λίγο μετά την επιστροφή του από τις ΗΠΑ, όπου ζούσε για μια εικοσαετία περίπου. Ο έτερος πόλος συγκροτείται γύρω από τους υποστηρικτές του προηγούμενου Εθνικού Κογκρέσου, με τις στρατιωτικές δυνάμεις της «Αυγής της Λιβύης», μιας συμμαχίας ισλαμιστικών ομάδων με διάφορες φυλές, να συγκροτούν κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας που δεν αναγνωρίζεται από τον Χαφτάρ. Να σημειωθεί ότι στο δεύτερο αυτό πόλο εμπεριέχονται και τα εξτρεμιστικά στοιχεία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και ένα παρακλάδι της αλ-Κάιντα, το οποίο ίσως και να εξηγεί την όποια υπόγεια σύνδεση της «Αυγής της Λιβύης» με το ISIS. Μύλος.
Όπως γίνεται, όμως, εύκολα αντιληπτό, εν μέσω αλλεπάλληλων εκατέρωθεν χτυπημάτων για τον έλεγχο των πετρελαϊκών πηγών, εν μέσω εσωτερικών αντιπαραθέσεων και στους δυο πόλους, εν μέσω βομβιστικών επιθέσεων του ISIS και συγκρούσεων για ανακατάληψη θέσεων του, η Λιβύη δεν είναι και η πιο ασφαλής γωνιά του κόσμου για τους κολασμένους της γης, τους πρόσφυγες. Η οικονομική κατάρρευσή της, άλλωστε, δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για να υποστηριχθεί κεντρικά η καταπολέμηση φαινομένων λαθρεμπορίου και trafficking, με τα θλιβερά αποτελέσματα να είναι, πλέον, ορατά. Εδώ, φυσικά, καλό είναι να συνυπολογίσουμε και τον παραδοσιακά «ευεργετικό» ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία έχει συνάψει συμφωνία με τη Λιβύη για περιορισμό των προσφυγικών ροών, προσφέροντας μπόλικα εκατομμύρια για την ανοικοδόμηση camps (στρατοπέδων συγκέντρωσης δηλαδή) ασφαλών για τους πρόσφυγες. Ένα πραγματικό πλάνο πνοής, αν αναλογιστεί κανείς ποια είναι η κυβέρνηση στη Λιβύη και αν δει και τα ως τώρα λαμπρά αποτελέσματα. Που, βέβαια, μια χαρά είναι για την Ευρώπη των λαών – καθότι, πώς θα περάσει τη Μεσόγειο ο πρόσφυγας, αν είναι δεμένος σε πάσσαλο;
Υ.Γ.: Ενόσω γράφονταν οι παραπάνω σειρές, ξεκινούσε τις εργασίες της στο Αμπιτζάν της Ακτής Ελεφαντοστού η Ευρωαφρικανική Σύνοδος Κορυφής, με βασικό ζήτημα στην ημερήσια διάταξη την επίλυση του ζητήματος του δουλεμπορίου στη Λιβύη. Ο Μακρόν, μάλιστα, δε μάσησε τα λόγια του και έκανε λόγο για «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας». Όπως καταλαβαίνετε, φαίνονται πιο αποφασισμένοι από ποτέ… Αλλά για τι;