ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΣ
Τακτική της ηγεσίας του ΕΑΜ και του ΚΚΕ δεν ήταν η επαναστατική κατάκτηση της εξουσίας, αλλά η ομαλή αστική δημοκρατική εξέλιξη. Η κατάληψη της εξουσίας στο κρίσιμο χρονικό σημείο της αποχώρησης των Γερμανών ήταν, όμως, δυνατή.
«Μας πήραν την Αθήνα μόνο για ένα μήνα»
Η χαμένη ευκαιρία
«Μας πήραν την Αθήνα μόνο για ένα μήνα» τραγουδούσαν οι Ελασίτες μετά την υποχώρηση τους απ’ τη μάχη της Αθήνας την 5η του Γενάρη του 1945. Αυτό το τραγουδάκι φαίνεται αφέλεια ή ανοησία για εμάς που ξέρουμε την τραγική συνέχεια και ολοκλήρωση της ήττας του μεγαλειώδους κινήματος στον Γράμμο και το Βίτσι το 1949. Κι όμως, αυτή η αισιόδοξη βεβαιότητα των αγωνιστών δεν ήταν απλώς ψυχολογική ανάγκη και παρηγοριά ούτε αφέλεια, αλλά βάσιμη ελπίδα. Τα μεγάλα τμήματα του ΕΛΑΣ, οι μάχιμες μεραρχίες του και ο εφεδρικός ΕΛΑΣ στη Θεσσαλία , την Ήπειρο, τη Μακεδονία, τη Θράκη, παρέμεναν άθικτες. Οι δυνάμεις αυτές είχαν απελευθερώσει αυτές τις περιοχές και σε μιαν εβδομάδα είχαν εκδιώξει τον ενισχυμένο απ’ τους Εγγλέζους ΕΔΕΣ του Ζέρβα, που τα υπολείμματά του με καράβια των Άγγλων κατέφυγαν στην Κέρκυρα. Γι’ αυτό, παρά την απώλεια της Αθήνας δεν αερολογούσαν, όταν έλεγαν ότι σ’ ένα μήνα θα επέστρεφαν νικητές στην Αθήνα.
Η πρώτη μεγάλη διάψευση των ελπίδων ήρθε με την επαίσχυντη συμφωνία της Βάρκιζας στις 12 του Φλεβάρη το 1945. Η συμφωνία αυτή αποτέλεσε απαράδεκτο συμβιβασμό με τους Άγγλους ιμπεριαλιστές και την αντίδραση, αφού με την ανασυγκρότηση των μονάδων του σε νέα διάταξη, ο ΕΛΑΣ ήταν έτοιμος ν’ αντιμετωπίσει τους αντιπάλους του. Το λιγότερο, θα μπορούσε να διεκδικήσει μια εδαφική πολιτική συμφωνία βάσει των κατεχόμενων απ’ τους αντιπάλους εδαφών. Το υποχωρητικό πνεύμα, με πρωταγωνιστικό το αστικό και μικροαστικό στοιχείο του ΕΑΜ, ήταν τόσο ισχυρό για την «ομαλοποίηση» της πολιτικής ζωής, ώστε η μειοδοσία της συμφωνίας δεν εξασφάλισε καν την χωρίς εξαίρεση αμνηστία για το σύνολο των αγωνιστών, προσφέροντάς τους βορά στην εκδικητικότητα και τον ρεβανσισμό της αντίδρασης.
Επειδή την ιστορία την γράφει ο νικητής, ο Δεκέμβρης και τα «Δεκεμβριανά» περιγράφονται ως ιστορική σελίδα άγριας βίας και ωμοτήτων απ’ τους κομμουνιστές… Η εκτεταμένη βία στις εμφύλιες συρράξεις είναι δεδομένη και αμφίπλευρη. Αποσιωπάται όμως η αγριότερη μορφή βίας που προήλθε απ’ τους άγριους και φονικούς βομβαρδισμούς των πυκνοκατοικημένων λαϊκών συνοικιών της Αθήνας απ’ την Αγγλική αεροπορία. Από στρατιωτική δε άποψη, το κυριότερο είναι ότι η αποφασιστική μάχη για την εξουσία στην Αθήνα δεν δόθηκε στον κατάλληλο χρόνο, όταν αποχωρούσαν οι Γερμανοί και οι Άγγλοι δεν είχαν ακόμα αποβιβαστεί, ενώ το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ κυριαρχούσαν στην Αθήνα.
Η επανάσταση πρέπει να τολμά, Η νίκη της δεν είναι εξασφαλισμένη με συμβόλαιο…
Στην αριστερή ερμηνεία της ήττας του Δεκέμβρη με ολοκλήρωση την καταστροφική και αδικαιολόγητη Συμφωνία της Βάρκιζας κυριαρχεί η λαθολογία στην πολιτική και στρατιωτική αντιμετώπιση των Άγγλων ιμπεριαλιστών και των αστικών δυνάμεων. Όντως, ορισμένες λανθασμένες επιλογές θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Η σύγκρουση όμως του Δεκέμβρη ήταν υποθηκευμένη για τις επαναστατικές δυνάμεις απ’ την επιλεγμένη τακτική της πολιτικής ηγεσίας του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, που σφράγισε όλες τις φάσεις και τα «λάθη» των Δεκεμβριανών. Γενεσιουργός αιτία των λαθών ήταν το στάδιο της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, που είχε χαράξει η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Γενάρη του 1934, που επικυρώθηκε απ’ το 6ο Συνέδριο του τον Δεκέμβρη του 1935, σύμφωνα με τις αποφάσεις του 7ου Συνεδρίου της ΚΔ (Ιούλιος-Αύγουστος 1935) για τα αντιφασιστικά λαϊκά μέτωπα.
Η τακτική των αντιφασιστικών μετώπων βασιζόταν στη θέση ότι «οι εργαζόμενες μάζες σε μια σειρά καπιταλιστικές χώρες είναι υποχρεωμένες σήμερα να διαλέξουν συγκεκριμένα όχι ανάμεσα στη δικτατορία του προλεταριάτου και την αστική δημοκρατία, αλλά ανάμεσα στην αστική δημοκρατία και τον φασισμό». Βάσει αυτής της τακτικής, ήταν αναπόφευκτη η συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ενότητας με σαφή ηγεμονία των αστικών δυνάμεων, που πανηγυρικά απουσίαζαν απ’ την Εθνική Αντίσταση, όπως και η συμφωνία της Καζέρτας, που έθεσε το σύνολο των ένοπλων δυνάμεων υπό την ηγεσία του Άγγλου στρατηγού Σκόμπι. Η συμμετοχή του ΚΕ και του ΕΑΜ σε μια τέτοια κυβέρνηση, που στόχος της ήταν η ομαλή δημοκρατική εξέλιξη, απέκλειε εξ ορισμού το πρώτο στάδιο της αστικοδημοκρατικής επανάστασης (λαοκρατία), παρά το ότι ως ρητορική κυριαρχούσε στην ηγεσία και τη βάση της Αριστεράς.
Η αντίληψη παραδοσιακών δεξιών και κυρίως των αναθεωρητών ιστορικών ότι απ’ το 1943 το ΚΚΕ και το ΕΑΜ μεθόδευαν την ένοπλη κατάκτηση της εξουσίας δεν ευσταθεί. Η ένοπλη αντιπαράθεση με εθνικιστικές, ακροδεξιές, φιλοναζιστικές ομάδες-με εξαίρεση ορισμένες υπερβολές- εντασσόταν στην αντιφασιστική πάλη, στάση κοινή και για τα άλλα αντιφασιστικά εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα στην Ευρώπη (Ιταλία, Γαλλία, Γιουγκοσλαβία κα). Το ότι στις προθέσεις της Αριστεράς δεν περιλαμβανόταν η πρόθεση ένοπλης κατάκτησης της εξουσίας, αποδεικνύεται περίτρανα απ’ το γεγονός ότι απώλεσαν μοναδική και εξόφθαλμη ευκαιρία πραγματοποίησής της σε συνθήκες εξαιρετικά ευνοϊκές: Αποχώρηση των Γερμανών, μη έλευση των Άγγλων, διαλυμένος κρατικός μηχανισμός, απουσία συγκροτημένης στρατιωτικής αστικής δύναμης, στρατιωτική κυριαρχία του ΕΛΑΣ, μεγάλη λαϊκή πλειοψηφία υπέρ του ΕΑΜ.
Αλλά και η ένοπλη εξέγερση του Δεκέμβρη (αν και χρήζει και συγκεκριμένης ιστορικής ερμηνείας) απ’ το γεγονός και μόνο ότι διεξήχθη, κυρίως, απ’ τον εφεδρικό ΕΛΑΣ της Αθήνας και όχι από τις μονάδες του τακτικού ΕΛΑΣ, συνηγορεί στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο μάλλον για «ένοπλη διαπραγμάτευση» παρά για πραγματική απόπειρα ένοπλης κατάκτησης της εξουσίας. Αλλά κι αν δεχτούμε ότι ο Δεκέμβρης ήταν πραγματική εξέγερση, κυρίως υπό το βάρος των αγανακτισμένων απ’ την αστική βία και αυθαιρεσία μαζών, τακτική της ηγεσίας του ΕΑΜ και του ΚΚΕ δεν ήταν η επαναστατική κατάκτηση της εξουσίας, αλλά η ομαλή αστική δημοκρατική εξέλιξη. Κι αυτό επιβεβαιώνεται αναμφίβολα απ’ την απόληξη του Δεκέμβρη στη μειοδοτική Συμφωνία της Βάρκιζας, η οποία ούτε την ολική αμνηστία για τους αγωνιστές δεν εξασφάλισε.
Παρά την ήττα του Δεκέμβρη, όμως, βάσει του συσχετισμού δύναμης, η Αριστερά θα μπορούσε να κατοχυρώσει, μαχητικά βέβαια, την εξουσία της στα εδάφη βορείως της Στερεάς Ελλάδας (βλ. περιπτώσεις Κορέας, Βιετνάμ). Η ρεφορμιστική αυταπάτη της Αριστεράς ότι την ευνοούσε η ομαλή αστική δημοκρατική εξέλιξη, αφού ηγεμόνευε στις μάζες, κατέρρευσε απ’ τη στρατηγική του Τσώρτσιλ να την εμπλέξει σε μιαν άνιση στρατιωτική αναμέτρηση, για να αποτρέψει αυτή την πιθανότητα. Προειδοποίηση στους ρεφορμιστές κάθε εποχής και κάθε λογής ότι η αστική τάξη δεν παίζει με την εξουσία της… Η δυνατότητα κατάκτησης της εξουσίας τις ημέρες αποχώρησης των Γερμανών απ’ την Αθήνα προϋπέθετε ακύρωση της Συμφωνίας του Λιβάνου, άρα αποχώρηση απ’ την κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον Γ. Παπανδρέου και αναπόφευκτα ακύρωση της συμφωνίας της Καζέρτας, που νομιμοποιούσε τη στρατιωτική εμπλοκή των Άγγλων ιμπεριαλιστών στην Ελλάδα μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής. Αυτή όμως η αλλαγή πολιτικής προϋπέθετε, με τη σειρά της, εγκατάλειψη της τριτοδιεθνιστικής τακτικής του αντιφασιστικού λαϊκού μετώπου και της κυβερνητικής συνεργασίας με αστικοδημοκρατικές δυνάμεις.
Η κατάληψη της εξουσίας στο κρίσιμο χρονικό σημείο της αποχώρησης των Γερμανών ήταν δυνατή. Στη συνέχεια, όμως (όπως και στη Ρωσία μετά τη νίκη της επανάστασης στην Πετρούπολη) η ταξική πάλη των επαναστατικών δυνάμεων με τις αστικές δυνάμεις θα οξυνόταν, αφού αυτές θα αναδιοργανώνονταν υπό την ενθάρρυνση ή και τη στρατιωτική επέμβαση των Άγγλων, στη σφαίρα επιρροής των οποίων είχε υπαχθεί η Ελλάδα με τη Συμφωνία της Γιάλτας, χωρίς, για τον ίδιο λόγο, να είναι δυνατή η στρατιωτική ενίσχυση ή και επέμβαση της ΕΣΣΔ, όπως στα βόρεια Βαλκάνια. Η Αριστερά και ο εξεγερμένος λαός θα έπρεπε να βασιστούν στις δυνάμεις τους και στη διεθνή, όχι καθοριστική όμως, αλληλεγγύη. Υπήρχαν ρεαλιστικοί όροι νίκης της Επανάστασης: η υποστήριξη του ΕΑΜ απ’ τη λαϊκή πλειοψηφία, η στρατιωτική υπεροχή του ΕΛΑΣ, η δυνατότητα ενίσχυσης του εξοπλισμού του, τουλάχιστον, από φιλικές χώρες, η εξεγερσιακή διάθεση των μαζών, το μεταπολεμικό όραμα μιας ανώτερης κοινωνίας.
Το τετελεσμένο της κατάκτησης της εξουσίας, η αποφασιστικότητα στρατού (ΕΛΑΣ) και λαού, η διεθνής κατακραυγή, κάποιοι τακτικοί ελιγμοί της επανάστασης, θα μπορούσαν να αποτρέψουν τη στρατιωτική επέμβαση των Άγγλων. Η επανάσταση, υπό τις καλύτερες βέβαια δυνατές συνθήκες, πρέπει να τολμά. Η νίκη της δεν είναι εξασφαλισμένη με συμβόλαιο…
