ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΣ
Στην εποχή μας η επανάσταση υποβαθμίστηκε ως μια παρωχημένη και χρεοκοπημένη πολιτική πρακτική, που προσιδίαζε σε αντιδραστικές και καθυστερημένες κοινωνίες του προηγούμενου αιώνα τύπου Τσαρικής Ρωσίας, εντελώς ασύμβατη όμως με τη σύγχρονη κοινωνία. Είναι όντως αναχρονισμός η επανάσταση και το κομμουνιστικό της περιεχόμενο από οικονομική, πολιτική, πολιτιστική και ηθική άποψη; Ή απεναντίας είναι ο καπιταλισμός;
Για να ξεκινήσει η διαδικασία του κομμουνιστικού μετασχηματισμού απαιτείται αναπόδραστα η επαναστατική τομή
Η συμπλήρωση ενός αιώνα από την Οκτωβριανή Επανάσταση πυροδοτεί μια μεγάλη ιστορική συζήτηση για το παρελθόν του κομμουνισμού. Η συζήτηση αυτή δεν διεξάγεται ούτε ενδιαφέρει μόνο ειδικούς μελετητές και διανοούμενους. Αγκαλιάζει ευρύτερες μάζες που προβληματίζονται και αγωνιούν για μιαν κοινωνία εναλλακτική του βάρβαρου καπιταλισμού. Για να ανταποκριθούμε σ’ αυτήν την εντεινόμενη αγωνία πρέπει να εξετάζουμε την εμπειρία της Οκτωβριανής, αλλά και άλλων επαναστάσεων και εξεγέρσεων του 20ού αιώνα, αλλά απ’ τη σκοπιά κυρίως του μέλλοντος της επανάστασης. Η ήττα ή ύφεση, με κορύφωση τη δεκαετία του ’90, όλων σχεδόν των ρευμάτων της Αριστεράς του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και των εμπνεόμενων απ’ αυτόν κομμάτων, του ευρωκομμουνισμού και του σοσιαλρεφορμισμού, της υποταγμένης στο νεοφιλελευθερισμό σοσιαλδημοκρατίας, των ταυτοτικών κινημάτων, των αντιιμπεριαλιστικών εξεγέρσεων, με μερική εξαίρεση τη Βενεζουέλα και τη Βολιβία, επέτρεψε στην αστική ιδεολογία να κηρύξει την αιωνιότητα του καπιταλισμού (ΤΙΝΑ) και να χαρακτηρίσει ουτοπία ή δυστοπία (αυταρχική, απάνθρωπη) την κομμουνιστική στρατηγική και τις θεμελιώδεις έννοιές της: την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, την επανάσταση, τη δικτατορία του προλεταριάτου κ.ά.
Ιδιαίτερα η επανάσταση υποβαθμίστηκε ως μια παρωχημένη και χρεοκοπημένη πολιτική πρακτική, που προσιδίαζε σε αντιδραστικές και καθυστερημένες κοινωνίες του προηγούμενου αιώνα τύπου Τσαρικής Ρωσίας, εντελώς ασύμβατη όμως με τη σύγχρονη κοινωνία της υψηλής τεχνολογίας και της κυριαρχίας των αγορών, που υποτίθεται ότι προστατεύουν την ελευθερία και τα δικαιώματα και προάγουν την ευημερία, παρά τα περιοδικά προβλήματα και τις κρίσεις.
Είναι όντως αναχρονισμός η επανάσταση και το κομμουνιστικό της περιεχόμενο από οικονομική, πολιτική, πολιτιστική και ηθική άποψη, ή απεναντίας, ο καπιταλισμός; Η απάντηση έρχεται απ’ την ίδια την αντικειμενικότητα. Ο κομμουνισμός είναι η μόνη εναλλακτική προς τον καπιταλισμό ως υπέρβαση της αντίθεσης των κοινωνικοποιημένων παραγωγικών δυνάμεων και της καπιταλιστικής ιδιοποίησης. Η εγγενής αυτή αντίθεση καθιστά τον καπιταλισμό αναχρονιστικό και ανορθολογικό σύστημα, αφού παρά την τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, την εκτίναξη της επιστήμης και της τεχνικής, αδυνατεί να υπερβεί τις κυκλικές και δομικές κρίσεις του. Αλλά, εν μέρει, αντιρροπεί τις επιπτώσεις τους με τα πιο αντιδραστικά και αντικοινωνικά μέσα: Καταστροφή πολύτιμων παραγωγικών δυνάμεων με την εκκαθαριστική λειτουργία των κρίσεων, εξοπλιστικούς ανταγωνισμούς και πολέμους, βιασμό ανεπανόρθωτο του περιβάλλοντος, αναβάθμιση ποσοτική και ποιοτική (σχετική, αλλά και απόλυτη υπεραξία) εκμετάλλευση της εργατικής τάξης, ανεργία, κλιμάκωση του αυταρχισμού και της δικτατορίας των μονοπωλίων. Αποδεικνύεται ότι μια κοινωνία που βασίζεται στην ιδιωτική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων αδυνατεί απρόσκοπτα και χωρίς κρίσεις και εκμετάλλευση να χειριστεί τις σύγχρονες παραγωγικές δυνάμεις.
Ο ανορθολογισμός και η άδικη ιδιοποίηση του πλούτου απ’ το κεφάλαιο – το 1% των υπερπλουσίων κατέχει το 50% και πλέον του παγκόσμιου πλούτου – η αδυναμία ικανοποίησης στοιχειωδών αναγκών, όπως η εργασία και το αξιοβίωτο βιοτικό επίπεδο, αναπόδραστα φωτίζουν την αναγκαιότητα της σύγχρονης εναλλακτικής κοινωνίας, του κομμουνισμού, που θα στείλει στο μουσείο της ιστορίας όχι μόνον τον καπιταλισμό, αλλά γενικά το σύστημα της εκμετάλλευσης. Η αποτυχία του καπιταλισμού σ’ όλα τα στάδιά του και τις μορφές διαχείρισης και άσκησης της εξουσίας του αντικειμενικά γεννούν φύτρα της νέας κοινωνίας και ωθούν προς αυτήν την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα. Η αποτυχία του καπιταλισμού επιβεβαιώνεται απ’ τα ισχυρά προβλήματα ακόμη και στις προηγμένες χώρες και απ’ την ανάκληση των όποιων κατακτήσεων σε περιόδους κρίσης.
Προς την κομμουνιστική κοινωνία αντικειμενικά ωθεί και η ανάδειξη της εργατικής τάξης ως βασικού παραγωγού του πλούτου σε μεγάλη πλειοψηφική δύναμη της κοινωνίας. Ποιοτικό στοιχείο αποτελεί και η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου της εργατικής τάξης που συμβάλλει στην επικράτηση της χειραφετικής συνείδησης. Αρνητικό παράγοντα συνιστά ο εντεινόμενος κατακερματισμός της σύγχρονης εργατικής τάξης, που αντισταθμίζεται απ’ την προσομοίωση της πλειοψηφίας της προς τα κάτω, λόγω των πληγμάτων που επέφερε η κρίση (σαφής μείωση των «ρετιρέ»).
Η μετάβαση όμως στην κομμουνιστική κοινωνία δεν θα είναι προϊόν μιας «φυσικής» αυθόρμητης διαδικασίας ούτε θα προκύψει απ’ το άθροισμα μεταρρυθμίσεων. Για να ξεκινήσει η διαδικασία του κομμουνιστικού μετασχηματισμού απαιτείται αναπόδραστα η επαναστατική τομή. Η πάλη για το «ποιος – ποιον» για την κατάκτηση της κρατικής εξουσίας, αλλά και τη συντριβή του αστικού κράτους. Η σύγχρονη αστική τάξη και δη η ελληνική, έχει αποδείξει ότι θα μετέλθει την πιο αυταρχική βία, για να αποτρέψει όχι μόνο την επαναστατική απειλή, αλλά και δευτερεύουσες αλλαγές, που θεωρεί ότι αντίκειται στα συμφέροντά της. Η πρόσφατη άρση της αυτονομίας της Καταλονίας είναι εύγλωττη.
Κοινωνικό υποκείμενο της επανάστασης θα είναι η εργατική τάξη με τους κοινωνικούς συμμάχους της και τους πολιτικούς εκφραστές της. Σήμερα υπάρχει έντονη αναντιστοιχία των αντικειμενικών και υποκειμενικών όρων της επανάστασης. Ενώ οι αντικειμενικοί – υλικοί όροι της επανάστασης στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες είναι ώριμοι ως και υπερώριμοι, αντιθέτως, υστερεί κατά πολύ η ωρίμανση του υποκειμενικού συνειδητού παράγοντα της επανάστασης. Σχέση που ευνοεί την καλλιεργούμενη απ’ την αστική προπαγάνδα αντίληψη ότι η επανάσταση σήμερα αποτελεί ευσεβή πόθο και ουτοπική προσδοκία «χιλιαστικών» κινημάτων. Αυτή η υστέρηση δεν αποτελεί απόδειξη της αδυνατότητας μιας σύγχρονης κομμουνιστικής επανάστασης. Και στην Τσαρική Ρωσία ακόμη και στις παραμονές της επανάστασης μόνο το ολιγάριθμο κόμμα των Μπολσεβίκων πρέσβευε την επανάσταση. Αυτή θριάμβευσε όμως με την πλειοψηφική εργατο-αγροτική συμμαχία.
Ο ρόλος της επαναστατικής κομμουνιστικής πρωτοπορίας
Σήμερα, στον ολοκληρωτικό καπιταλισμό «υπέρ» της επανάστασης λειτουργεί το υπερ-εκμεταλλευτικό καθεστώς του κεφαλαίου, που αρνείται και δευτερεύουσες αλλαγές και εντείνει την εκμετάλλευση. Η εργατολαϊκή πλειοψηφία είναι απηυδισμένη απ’ αυτήν την κοινωνία, αλλά δεν γνωρίζει πώς ν’ απαλλαγεί απ’ αυτήν. Αναπόφευκτα θα συνειδητοποιήσει ότι ο μόνος δρόμος είναι η επαναστατική ανατροπή. Άρνησή της σημαίνει τελικά και άρνηση του κοινωνικού μετασχηματισμού.
Σ’ αυτές τις συνθήκες οι επαναστατικές πολιτικές πρωτοπορίες, αν και σαφώς μειοψηφικές, επωμίζονται ιστορικό ρόλο στη θεωρητική και πολιτική προετοιμασία του επαναστατικού υποκειμένου. Ιδιαίτερα, η εκπόνηση σήμερα σύγχρονου κομμουνιστικού προγράμματος και η συγκρότηση του αναγκαίου κομμουνιστικού φορέα της εποχής μας είναι το ακρογωνιαίο θεμέλιο του επαναστατικού κινήματος. Η κομμουνιστική προοπτική στους γενικούς στόχους της είναι ευρύτερα αποδεκτή από αντισυστημικές δυνάμεις και θα συμβάλει στην πολιτική ενότητά τους παρά τις διαφωνίες.
Η επεξεργασία και διάχυση των κομμουνιστικών ιδεών στην κοινωνία αποτελεί όρο ώστε αυθόρμητες εκρήξεις, που και σήμερα συμβαίνουν και θα συνεχίσουν να συμβαίνουν, λόγω των αναπόφευκτων κρίσεων του καπιταλισμού, να μετεξελίσσονται σε συνειδητή αντίθεση κατά του καπιταλισμού, σε επαναστατική κατάσταση (οι πάνω δεν μπορούν, οι κάτω δεν θέλουν), σε δυαδική εξουσία και τελικά στο επαναστατικό άλμα για την κατάκτηση της εξουσίας και την ενεργοποίηση της μετάβασης στον κομμουνισμό.
Αποφασιστικό παράγοντα για την πραγματοποίηση, τη νίκη αλλά και την ταξικά συνεπή πορεία της επανάστασης αποτελεί η αξιοποίηση της ιστορικής πείρας, παρά τη σχετική διαφορετικότητα των συνθηκών, όχι μόνον της Οκτωβριανής αλλά και των άλλων επαναστάσεων του 20ού αιώνα.
Πρωταρχικό δίδαγμά τους είναι ότι μόνο με την επανάσταση και επαναστατικές κοινωνικοπολιτικές συμμαχίες ανατρέπεται ο καπιταλισμός και όχι με μεταρρυθμίσεις, που ιδιαίτερα στο σύγχρονο υπεραντιδραστικό καπιταλισμό δύσκολο είναι να επιτευχθούν και εύκολο να ανακληθούν. Κρίσιμη για το κομμουνιστικό εγχείρημα είναι η μακρόχρονη μεταβατική περίοδος προς το σοσιαλισμό – κομμουνισμό. Στη διάρκειά της δεν εκλείπουν αυτόματα οι ανταγωνιστικές αντιθέσεις, υπολείμματα του καπιταλισμού, εμπορευματικές σχέσεις, αλλά και φαινόμενα συγκαλυμμένου καπιταλισμού (υπερεξουσίες διευθυντών) και κυρίως το φαινόμενο της γραφειοκρατίας. Καθοριστικός παράγοντας για την αποφυγή και εξουδετέρωση εν τη γενέσει του αυτού του κομβικού κινδύνου είναι η εργατική δημοκρατία, που εγκαθιδρύεται μετά τη νίκη της επανάστασης ως κρατική μορφή που απονεκρώνεται με την αναπτυσσόμενη αυτοδιεύθυνση των εργαζομένων. Ακόμη και σε περιπτώσεις εξαιρετικών δυσχερειών, όπως ο ιμπεριαλιστικός αποκλεισμός, η ενεργοποίηση της εσωτερικής αντίδρασης ή και έντονες οικονομικές δυσχέρειες, λύση δεν είναι ο γραφειοκρατικός υπερσυγκεντρωτισμός που οδήγησε στον εκφυλισμό της επανάστασης, αλλά η διατήρηση και ενίσχυση της εργατικής δημοκρατίας. Γιατί μόνο στην επαναστατική πολιτική, με την ενεργοποίηση των μαζών είναι δυνατή η υπέρβαση των δυσχερειών.
