ΚΩΣΤΑΣ ΓΟΥΣΗΣ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΙΝΩΤΑΚΗΣ, αποστολή στη Βουδαπέστη
O Φρέντρικ Τζέιμσον έκανε το 1992 την εκτίμηση ότι οι Ούγγροι αργά ή γρήγορα θα οικειοποιηθούν με το δικό τους τρόπο την κληρονομιά του Λούκατς ως εθνική κληρονομιά. Η πραγματικότητα τις τελευταίες δεκαετίες εξελίχθηκε πολύ διαφορετικά. Σήμερα, στην Ουγγαρία ο αντικομμουνισμός αποτελεί κομβική επιλογή του κυβερνώντος κόμματος Φιντές, του Βίκτορ Όρμπαν. Το ανοικτά νεοναζιστικό κόμμα Jobbik σπρώχνει την ατζέντα όλο και πιο ακροδεξιά με τάγματα εφόδου (τη λεγόμενη «Ουγγρική Φρουρά») και ρατσιστικές, αντιμεταναστευτικές, αντισημιτικές, αντι-ρομά και ομοφοβικές επιθέσεις. Η κυβέρνηση πρόσφατα νομοθέτησε υπέρ της απαγόρευσης των κομμουνιστικών συμβόλων, ενώ έφτασε να συζητιέται στη Βουλή ότι το κόκκινο αστέρι της Heineken έχει «εμφανώς πολιτικό περιεχόμενο» και πρέπει να απαγορευτεί.
Σε αυτό το κλίμα εξελίσσεται και η αντιπαράθεση για τη μνήμη του Λούκατς. Η Ακαδημία Επιστημών επιχειρεί εδώ και χρόνια να υποβαθμίσει και να κλείσει τελικά το Αρχείο Λούκατς. Την ίδια στιγμή κυβερνητικά στελέχη, νεοναζί του Jobbik και αναθεωρητές ιστορικοί πρωταγωνιστούν στο ξαναγράψιμο της ιστορίας και αποδίδουν τιμές στο συνεργάτη των Μουσολίνι και Χίτλερ δικτάτορα Μικλός Χόρτι, αναρτώντας αναμνηστικές πλάκες και μετονομάζοντας πλατείες και δρόμους. Παρά το γεγονός ότι ο Λούκατς είναι ο πιο γνωστός Ούγγρος φιλόσοφος διεθνώς, στην πατρίδα του θέλουν να εξαφανίσουν οτιδήποτε μπορεί να τον θυμίζει. Φαίνεται ότι η υπενθύμιση πως διετέλεσε λαϊκός επίτροπος Παιδείας στη σύντομη κυβέρνηση των εργατικών συμβουλίων το 1919 και πολιτικός κομισάριος της 5ης κόκκινης μεραρχίας φοβίζει ακόμη -βόπως και το γεγονός ότι αφιέρωσε τη ζωή και το έργο του στον αγώνα ενάντια στο φασισμό και το καπιταλιστικό σύστημα που τον γεννάει. Διότι ο Λούκατς μπορεί να απέρριψε το μαρξισμό των σοβιετικών εγχειριδίων, αλλά έμεινε μέχρι τέλους πιστός στο επαναστατικό κίνημα και στην αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων για τη σοσιαλιστική δημοκρατία. Κι αυτό εξοργίζει τους όψιμους θαυμαστές του Χόρτι που ούτως ή άλλως δεν έχουν διαβάσει ούτε γραμμή απ’ το έργο του.
Για τον λόγο αυτό, όταν μέλη του Jobbik έδεσαν ένα κόκκινο μαντίλι στα μάτια του αγάλματος του Λούκατς στο πάρκο Σέντ Ίστβαν της Βουδαπέστης και απαίτησαν την απομάκρυνσή του αποκαλώντας τον «εγκληματία πολέμου» και «ιουδαιο-μπολσεβίκικη απειλή», δεν εξέφρασαν παρά το μέσο κυβερνητικό-πολιτικό αίσθημα. Η δε πρότασή τους προς το Δημοτικό Συμβούλιο να απομακρύνει το άγαλμα έγινε δεκτή και υλοποιήθηκε στα τέλη του Μαρτίου…
Με αυτά τα δεδομένα, η επιλογή να διοργανωθεί στη Βουδαπέστη ένα διεθνές συνέδριο για την υπεράσπιση του έργου του Λούκατς, αποτελεί μια κατεξοχήν πράξη αντίστασης και διεθνούς αλληλεγγύης. Με συνδιοργάνωση του Διεθνούς Ιδρύματος για τα Αρχεία Λούκατς, της Διεθνούς Κοινότητας Γκέοργκ Λούκατς, του περιοδικού Logos, του φοιτητικού συλλόγου του CEU (Central European University(, του Τμήματος Ιστορίας του CEU και της σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ELTE, το συνέδριο που έλαβε χώρα στις 27-29 Απριλίου στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Είχαμε τη χαρά να συμμετάσχουμε στο συνέδριο και να έλθουμε σε επαφή με πολλές δεκάδες ερευνητών/τριών από τη Βραζιλία μέχρι την Κίνα.
Τις εργασίες του συνεδρίου άνοιξαν οι Γιάνος Κέλεμεν και Μάικλ Τζ. Τόμπσον, δύο άνθρωποι με καθοριστική συμβολή στην όλη διοργάνωση. «Οι φιλόσοφοι απλώς εξηγούσαν τον κόσμο με διάφορους τρόπους. Το ζήτημα είναι να τον αλλάξουμε». Με την περίφημη «11η θέση για τον Φόιερμπαχ», ο Κέλεμεν έθεσε εξαρχής το πλαίσιο του συνέδριου, ενώ ο Τόμπσον τόνισε την αποπολιτικοποίηση των κοινωνικών επιστημών και την καταστροφή της κριτικής παράδοσης και κατέληξε πως σήμερα έχουμε να αντιπαλέψουμε δυνάμεις αντίστοιχες με αυτές που αντιπάλευε ο Λούκατς και η γενιά του. Κι ενώ στο φόντο προβάλλονταν η φωτογραφία με τα παπούτσια στις όχθες του Δούναβη, ένα από τα πιο συγκινητικά μνημεία για τους 550.000 Ούγγρους Εβραίους που έχασαν τη ζωή τους από τους ναζί το 1944-45, φασίστες έξω από το συνέδριο κολλούσαν αφίσες με το σήμα του Δαυίδ και αντισημιτικά και αντικομουνιστικά συνθήματα υπενθυμίζοντας τις προκλήσεις της συγκυρίας!
Κεντρικός ομιλητής της δεύτερης μέρας ήταν ο Στέφεν Μπρόνερ, μαθητής του Ερνστ Μπλοχ. Η πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία του για την αντιφασιστική πάλη, τη διανόηση και τα λαϊκά μέτωπα της δεκαετίας του ’30 με άγνωστες ιστορίες για τη ζωή των Λούκατς, Μπρεχτ και Μπένγιαμιν έλαβε μια απότομη πολιτική τροπή στην αναζήτηση μιας σύγχρονης απάντησης στην ακροδεξιά απειλή και τα φαινόμενα τύπου Τραμπ, Λεπέν και Όρμπαν. Για τον Μπρόνερ η απάντηση βρίσκεται σε μια πλατιά συμμαχία αριστεράς-φιλελεύθερων γύρω από τρία σημεία: την υπεράσπιση του κοσμοπολιτισμού (cosmopolitan sensibility) απέναντι στην ξενοφοβία, την υπεράσπιση των αστικοδημοκρατικών φιλελεύθερων κατακτήσεων και το κοινωνικό κράτος.
Φορτώνοντας τις ευθύνες για την εκλογή Τραμπ στους Πράσινους που δεν στήριξαν τη Χίλαρι Κλίντον και μιλώντας θετικά για το έργο του Ομπάμα και την εξωτερική του πολιτική (!), προκάλεσε έντονες διαφωνίες στο ακροατήριο, με τους λατινοαμερικάνους νέους να πρωταγωνιστούν στον αντίλογο, πατώντας στις αντιιμπεριαλιστικές και ριζοσπαστικές πολιτικές παραδόσεις και υπερασπίζοντας τη θέση ότι η λογική του μικρότερου κακού αναπαράγει το αδιέξοδο και τελικά ενισχύει την Ακροδεξιά. Η απάντηση του Μπρόνερ ότι ακόμη κι αν εκλέγονταν, ο Μελανσόν ή η Τζιλ Στάιν θα έπρεπε ή να συμβιβαστούν ή να προχωρήσουν περαιτέρω έξω από το πλαίσιο της αστικής δημοκρατίας, έθεσε ερωτήματα καίριας σημασίας για την τακτική και στρατηγική της Αριστεράς.
Ανεξάρτητα απ’ τις απαντήσεις του Μπρόνερ στα ερωτήματα αυτά, σε πολλές εισηγήσεις δόθηκε έμφαση στο ότι ο Λούκατς είναι οδηγός μαζικής κι ενωτικής πολιτικής δράσης αλλά η πλατιά ενότητα εγγράφεται σε ένα ανατρεπτικό πολιτικό σχέδιο με επαναστατική στόχευση και κομμουνιστική στρατηγική. Είναι γεγονός ότι το έργο του Λούκατς επιδέχεται πολλαπλών πολιτικών αναγνώσεων, κάτι πολύ λογικό για όποιον δεν αντιλαμβάνεται τη σύγχρονη ριζοσπαστική πολιτική ως «κόπι-πέιστ» κειμένων του Μεσοπολέμου. Μέσα από δύσκολες συζητήσεις για την αντικειμενοποίηση και την αλλοτρίωση, την οντολογία και τον υλισμό μέχρι την αισθητική και τη λογοτεχνία, αν συμπύκνωνε κανείς το συμπέρασμα του συνεδρίου θα ήταν, κατά τη γνώμη μας, η θεωρητική θεμελίωση της δυνατότητας της αντίστασης και της αντικαπιταλιστικής ανατροπής σε αντιπαράθεση με ποικίλες εκδοχές πολιτικού πεσιμισμού.
Την τρίτη μέρα του συνεδρίου, η Άγκνες Χέλερ έδωσε, στα 88 της χρόνια, μια ξεχωριστή και συγκινητική διάλεξη για το έργο του νεαρού Λούκατς «Η ψυχή και οι μορφές». Μαθήτρια του Λούκατς με σημαντικό έργο, αν και προσχώρησε μετέπειτα στο φιλελευθερισμό, παραμένει μέχρι σήμερα μια σημαντική φιγούρα της πνευματικής ζωής της Ουγγαρίας και βρίσκεται συχνά στο στόχαστρο των φασιστών.
Το συνέδριο κατέληξε σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας στο πάρκο Σέντ Ίστβαν, όπου στη κενή πλέον θέση όπου βρίσκονταν πριν το άγαλμα τοποθετήθηκε ένα ομοίωμα με τη μορφή του Λούκατς. Έχοντας κατά νου τα κατάμεστα αμφιθέατρα του συνεδρίου, τη συμμετοχή νέων ανθρώπων και την πολιτική μαχητικότητα, φύγαμε από τη Βουδαπέστη όχι μόνον με τις υπαρκτές εικόνες της ακροδεξιάς απειλής, αλλά και με ενισχυμένη την πεποίθηση ότι η κρίση του καπιταλισμού ενισχύει την πόλωση, ανοίγει δυνατότητες και αναβαθμίζει διεθνώς τα καθήκοντα του κινήματος και του μαχόμενου μαρξισμού. Το συνέδριο ήταν ένα μικρό βήμα στη σωστή κατεύθυνση.
Στοίχημα για την Αριστερά η σύνδεση με την εργατική τάξη
ΑΝΙΤΑ ΣΟΥΡΤΣΑΝ – συνέντευξη στους Κώστα Γούση και Αλέξανδρο Μινωτάκη
Η Ανίτα Σουρτσάν κατάγεται από τη Ρουμανία, αλλά εδώ και χρόνια ζει και σπουδάζει στην Βουδαπέστη. Είναι ακτιβίστρια, με ενεργή συμμετοχή στα νεολαιίστικα κοινωνικά κινήματα και τις πρωτοβουλίες της αριστερής διανόησης της Ουγγαρίας. Τη μέρα που οι Αρχές απομάκρυναν το άγαλμα του Λούκατς από το πάρκο Σέντ Ίστβαν, η ίδια οργάνωσε σε ζωντανή σύνδεση εκπομπή για το έργο και τη ζωή του φιλοσόφου μέσα από το σπίτι όπου ζούσε και σήμερα στεγάζονται τα αρχεία του. Η εκπομπή μεταδόθηκε από δημοφιλή ουγγρικό αριστερό ιστότοπο και είχε μεγάλη επιτυχία, με χιλιάδες προβολές και πλήθος ερωτήσεων που υποβάλλονταν διαδικτυακά.
Συναντήσαμε την Ανίτα στο συνέδριο και μιλήσαμε μαζί της για την πολιτική κατάσταση στην Ουγγαρία, την ακροδεξιά και τις κοινωνικές αντιστάσεις.
Ποια είναι σήμερα η πολιτική κατάσταση στη νεολαία της Ουγγαρίας; Τι σημαίνει να είσαι νέα μαρξίστρια στη σημερινή Βουδαπέστη;
Δεν είναι καθόλου εύκολο. Αν έχεις κριτική σκέψη θα δεχτείς επιθέσεις στη σημερινή Ουγγαρία. Θέλει θάρρος για να σηκώσεις το ανάστημά σου. Στη νεολαία επιδρούν τρία βασικά ρεύματα. Υπάρχει ένα τμήμα νεολαίας που το έχει κερδίσει η ακροδεξιά και το κόμμα Jobbik. Αυτές οι ιδέες έχουν δυστυχώς απήχηση και στο Πανεπιστήμιο όπου μάλιστα παίρνουν παράδειγμα από τους «alt-right» οπαδούς του Τραμπ στην Αμερική. Είναι πολύ λυπηρό ότι νέα παιδιά που ψάχνουν απαντήσεις στα αδιέξοδα καταλήγουν στην άκρα δεξιά. Μάλιστα, είχε ξεσπάσει μεγάλο σκάνδαλο όταν πριν λίγα χρόνια ένας φοιτητικός σύλλογος, που ελέγχονταν από την άκρα δεξιά, είχε καταρτίσει λίστες των φοιτητών/τριων βάσει θρησκείας, φυλής, πολιτικής άποψης και σεξουαλικού προσανατολισμού. Αυτή ήταν μια πρακτική αντισημιτική, αντικομμουνιστική, σεξιστική, καθαρά ναζιστική. Και έμειναν ατιμώρητοι παρά την οργή τμημάτων της ουγγρικής κοινωνίας. Ήταν ένα καμπανάκι κινδύνου για το ότι η άκρα δεξιά έχει αρχίσει να ελέγχει τομείς της κοινωνικής ζωής. Ένα άλλο τμήμα νεολαίας επηρεάζεται από το νεοφιλελευθερισμό και αναπτύσσει μια φιλοδυτική, φιλο-ΕΕ αντίληψη. Αυτό παρουσιάζεται δήθεν ως πολιτισμική διεκδίκηση ενός δυτικού τρόπου ζωής ενώ στην πραγματικότητα «εισάγει» το δυτικό ιμπεριαλισμό. Το αριστερό ρεύμα είναι ακόμη αδύναμο και χωρίς θεσμική πολιτική εκπροσώπηση. Οι αριστεροί νέοι και νέες δεν συσπειρώνονται σε κάποιο κόμμα. Σε αυτή τη φάση, δίνεται προτεραιότητα στην εξωκοινοβουλευτική πάλη και τη μαζική δράση. Αν δει κανείς την αντιπολίτευση στη Βουλή, θα καταλάβει ότι είναι ένα στημένο θέατρο. Μόνο με μια άλλη αντίληψη για την πολιτική μπορεί να κερδηθεί η νέα γενιά που καταλαβαίνει ότι κάτι δεν πάει καλά με το νεοφιλελεύθερο καπιταλιστικό εφιάλτη.
Η ακραία αντι-μεταναστευτική πολιτική του Όρμπαν συνάντησε αντιστάσεις;
Αναπτύχθηκαν κάποια κινήματα αλληλεγγύης και έγιναν και ορισμένες διαδηλώσεις υπέρ των προσφύγων. Την περίοδο που οι πρόσφυγες έμειναν στη Βουδαπέστη ακόμη και για τις πιο βασικές ανάγκες, για τροφή και νερό δηλαδή, στηρίζονταν στα κινήματα αλληλεγγύης. Η κυβέρνηση προσπαθεί να καλλιεργήσει ένα αντι-προσφυγικό ρεύμα για να το αξιοποιήσει εκλογικά συνδέοντάς το με την εθνικιστική της ρητορική. Από τα κινήματα που υπερασπίστηκαν τα στοιχειώδη δικαιώματα των προσφύγων προέκυψε μια δυναμική που σήμερα υπερασπίζεται ευρύτερα τις δημοκρατικές ελευθερίες. Ο Όρμπαν κλείνει εφημερίδες, απειλεί να κλείσει πανεπιστήμια και ακολουθεί αυταρχικές πρακτικές που θυμίζουν τις αντίστοιχες του Ερντογάν στην Τουρκία.
Πρόσφατα ξέσπασαν μεγάλες διαδηλώσεις ενάντια στο κλείσιμο του Central European University (CEU), ενός ιδρύματος που χρηματοδοτείται από τον Σόρος. Πώς αποτιμάς αυτές τις κινητοποιήσεις;
Συνολικά, είναι μεγάλος ο αγώνας για τα δημοκρατικά δικαιώματα, για την ελευθερία του λόγου και του τύπου. Όμως, είναι σημαντικό να δούμε και τον προσανατολισμό ορισμένων απ’ αυτά τα κινήματα. Στις διαδηλώσεις για να μην κλείσει το CEU συμμετείχαν χιλιάδες άνθρωποι. Όταν υπερασπίζεσαι να μην κλείσει το CEU δεν σημαίνει ότι υπερασπίζεσαι τον Σόρος. Όμως, η φιλελεύθερη διανόηση, που κυριάρχησε στις διαδηλώσεις, τις οργάνωσε με ένα μπουρζουάδικο τρόπο, που δεν συνδέθηκε με το λαϊκό κόσμο της Ουγγαρίας. Αποτέλεσμα ήταν ένα σημαντικό ζήτημα όπως το κλείσιμο ενός πανεπιστημίου να φαντάζει ότι αφορά μόνο μια ελίτ. Αυτό είναι ένα ευρύτερο πρόβλημα της φιλελεύθερης αντιπολίτευσης, που δεν έχει να πει τίποτε στις εργαζόμενες τάξεις της Ουγγαρίας, είναι μακριά από τα καθημερινά προβλήματα και γύρω από κάθε ζήτημα προσπαθεί να ενισχύσει αντι-ρωσικές και φιλο-ευρωπαϊκές διαθέσεις.
Ποιον προσανατολισμό υπερασπίζονται οι αριστερές δυνάμεις στα κινήματα;
Η ακροδεξιά δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από τους φιλελεύθερους. Πρέπει να συνδεθούμε με την εργατική τάξη. Οι πολιτικές της κυβέρνησης χτυπάνε πρώτα και κύρια την εργατική τάξη και πρέπει να συμβάλλουμε στην οργάνωσή της. Στην Ουγγαρία, δυστυχώς, έχουν χαθεί οι εργατικές και συνδικαλιστικές παραδόσεις. Κι αυτό είναι που μας απασχολεί ιδιαίτερα στις συζητήσεις μας. Άμεσο καθήκον είναι να μπλοκάρουμε τις αντιδημοκρατικές πρακτικές, τους φασίστες και τον αντικομμουνισμό. Το διεθνές συνέδριο μας βοήθησε πολύ σ’ αυτό το σκοπό γιατί δείχνοντας τη διεθνή απήχηση του Λούκατς και υπερασπίζοντας την κληρονομιά του, ερχόμαστε από καλύτερες θέσεις να υπερασπιστούμε συνολικά τις αριστερές και επαναστατικές ιδέες.
