Ο χαρακτήρας του κουβανέζικης επανάστασης

του Δημήτρη Γρηγορόπουλου

Η μελέτη και αξιοποίηση της εξέλιξης και του χαρακτήρα της κουβανέζικης επανάστασης χωρίζεται σε δύο ιστορικά στάδια. Το πρώτο περιλαμβάνει την περίοδο απ’ την επανάσταση (1956) ως την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», ενώ το δεύτερο περιλαμβάνει την περίοδο απ’ την κατάρρευση ως τις μέρες μας.

Τον φοβούνται ακόμη και νεκρό!

Ο θάνατος του Φιντέλ Κάστρο πυροδότησε τη συζήτηση για την προσωπικότητα και το έργο του εμβληματικού επαναστάτη, την κουβανική επανάσταση και το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς που εγκαθίδρυσε. Κυριαρχούν οι θυμικές αντιδράσεις ένθεν και ένθεν. Αφενός, η συγκίνηση και η τάση αγιοποίησης. Ακόμη και απ’ την πολύχρωμη καθεστωτική Αριστερά, που η πολιτική της πράξη αποτελεί ευθεία αναίρεση της ασυμβίβαστης επαναστατικής δράσης του Φιντέλ Κάστρο απ’ την εποχή του ψυχρού πολέμου του 20ού αιώνα ως τους χαλεπούς καιρούς του ολοκληρωτικού καπιταλισμού του 21ου αιώνα. Ενδεικτική περίπτωση ο εχθρός του λαού Αλέξης Τσίπρας, που με περίσσεια πολιτικού θράσους εκφώνησε και επικήδειο προς τιμήν του επαναστάτη! Η αμετροέπεια και ο οπορτουνισμός της απεγνωσμένης αναζήτησης αριστερών ευσήμων στον κύβο…Αφετέρου, η ακραία απαξίωση, το απύθμενο ταξικό μίσος, ο μιντιοκρατικός εκδυχαϊσμός. Ο χαρακτηρισμός του Φιντέλ ως τυραννικού δικτάτορα και απ’ την εν πολλαίς αμαρτίαις (και δικτατορίες) περιπεσούσα ελληνική Δεξιά συνυπάρχει με τις «μυθικές ερωτικές επιδόσεις» του…

Και νεκρός ο Κάστρο τρομοκρατεί το σύστημα και τους γελωτοποιούς του, που επιστρατεύουν κάθε χυδαιότητα για να αμαυρώσουν τη φήμη και τις πολιτικές παρακαταθήκες του… Για την Αριστερά των αγώνων και της επανάστασης, ωστόσο, φόρος τιμής και εκπλήρωση χρέους στον Φιντέλ, τον Τσε και τους συντρόφους τους, αποτελεί πάνω απ’ όλα η μελέτη και η αγωνιστική αξιοποίηση της επαναστατικής εμπειρίας τους, όπως και όλων των επαναστατικών εγχειρημάτων του 20ού αιώνα, στις ιστορικές συνθήκες του 21ου αιώνα, όπου άρχει ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός. Συνήθως, και σωστά, αναφερόμαστε και διδασκόμαστε απ’ τη μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση.

Ωστόσο, η κουβανέζικη επανάσταση έχει ανεκτίμητη ιδιαιτερότητα. Είναι μια επανάσταση ζώσα και εξελισσόμενη μέσα απ’ τις οριακές πλέον αντιφάσεις της και μάλιστα στο στάδιο του υπεραντιδραστικού παρακμιακού, άρα και πιο επιθετικού, ολοκληρωτικού καπιταλισμού. Η μελέτη μιας ζώσας επανάστασης είναι πολύτιμη, παρά τη διαφορετικότητα των ιστορικών συνθηκών για τα επαναστατικά εγχειρήματα της σύγχρονης κομμουνιστικής απελευθέρωσης. Η νίκη και επιβίωση της κουβανέζικης επανάστασης δίνει απάντηση, τηρουμένων των αναλογιών σε κρίσιμα ερωτήματα. Πώς και γιατί νίκησε η επανάσταση στα όρια της αμερικανικής αυτοκρατορίας, παρά τις στρατιωτικές επεμβάσεις, την υπονόμευση και τον εμπορικό αποκλεισμό. Πώς μια αντιδικτατορική αντιιμπεριαλιστική επανάσταση μετεξελίχτηκε τάχιστα σε σοσιαλιστική επανάσταση σε μια τριτοκοσμική χώρα με ολιγάριθμη εργατική τάξη; Ποιές παραγωγικές σχέσεις εγκαθιδρύθηκαν; Ποιός είναι ο χαρακτήρας του πολιτικού καθεστώτος που επικράτησε εν τέλει παραλλαγή των γραφειοκρατικών καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού»; Ποιός ο ρόλος των λαϊκών συμβουλίων. Πώς και γιατί η Κούβα επιβίωσε τον Αρμαγεδδώνα της κατάρρευσης και καπιταλιστικής μετάλλαξης αυτών των χωρών; Η κουβανέζικη «ΝΕΠ» είναι παροδικός και αναγκαίος συμβιβασμός ή οδηγεί στην καπιταλιστική παλινόρθωση;

Είναι μια επανάσταση αγροτική, αντιφεουδαρχική και αντιιμπε­ριαλιστική» που «μετασχημα­τίστηκε από την εσωτερική της εξέλιξη και την ξένη εισβολή σε σοσιαλιστική», Τσε Γκεβάρα

Το βασικό ζητούμενο κατά την πρώτη πε­ρίοδο είναι ο χαρακτήρας της επανάστασης άρα και του καθεστώτος που εγκαθιδρύθηκε. Ο χαρακτήρας επομένως των παραγωγι­κών σχέσεων, του κράτους και της πολιτι­κής, των κοινωνικών κατακτήσεων και της διεθνιστικής πολιτικής της Κούβας. Στο δεύτερο στάδιο εξεταστέα είναι η αντίφαση των σοσιαλιστικών θεσμών της επανάστα­σης και της ιδιότυπης κουβανικής «ΝΕΠ», η οποία εισάγεται ως αντίδοτο της κρίσης.

Αναμφίβολα, η επανάσταση στην Κούβα φέρει τα χαρακτηριστικά του ιμπεριαλιστικού σταδίου. Γι’ αυτό έθεσε δύο αλληλοσυνδεόμε­νους στρατηγικούς στόχους: Έναν δη­μοκρατικό-αντιι­μπεριαλιστικό και έναν σοσιαλιστικό.

Ο πρώτος στό­χος περιλάμβανε την ανατροπή του δικτατορικού κα­θεστώτος Μπατί­στα, αλλά και την ανατροπή της ιμπεριαλιστι­κής εξάρτησης. Η εξασφάλιση της λαϊκής, εθνι­κής και οικονομικής κυριαρχίας στις τριτοκο­σμικές χώρες είχε αντιιμπεριαλιστικό χαρακτή­ρα, αφού ο ιμπεριαλισμός σε συμμαχία με την εθνική αστική τάξη και τους μεγαλοϊδιοκτήτες γης απαλλοτρίωνε την κυριαρχία του λαού και στις τρεις σφαίρες. Η επαναστατική νίκη στο πρώτο στάδιο εγκαθιδρύει τη λαϊκή εξουσία με ένοπλη μορφή ή και με ειρηνικό πέρασμα. Τα προβλήματα που είχε να επιλύσει η επανά­σταση στο πρώτο στρατηγικό στάδιο είχαν δη­μοκρατικό αντιιμπεριαλιστικό χαρακτήρα: ανα­τροπή της δικτατορίας, άρση της ιμπεριαλιστι­κής εξάρτησης, ριζική αγροτική μεταρρύθμι­ση, εκκαθάριση των φεουδαρχικών κατάλοι­πων, περιορισμός της εξουσίας των μονοπω­λίων, ξένων και εγχώριων, βελτίωση της οικο­νομικής, μορφωτικής και πολιτικής θέσης της εργατικής τάξης. Κινητήριες δυνάμεις της επα­νάστασης ήταν η εργαζόμενη αγροτιά, η εργα­τική τάξη, τα μικρομεσαία στρώματα της πόλης.

Αντίπαλος της επανάστασης στο στάδιο αυ­τό ήταν η συμμαχία του κεφαλαίου της Κούβας και του μονοπωλιακού κεφαλαίου των ΗΠΑ. Ο Κάστρο και ο Γκεβάρα δεν παρέβλεπαν ότι τα συμφέροντα ιδίως της βιομηχανικής αστι­κής τάξης συμπιέζονταν, κυρίως εξαιτίας της κυριαρχίας στην εθνική αγορά των αμερικα­νικών μονοπωλίων. Θεωρούσαν όμως ότι οι εθνικές αστικές τάξεις των χωρών της Λατινι­κής Αμερικής ήταν ανίκανες να ενταχθούν στο αντιιμπεριαλιστικό μέτωπο, επειδή φοβούνταν περισσότερο τη δημοκρατική αντιιμπεριαλιστι­κή επανάσταση απ’ την ιμπεριαλιστική διείσδυ­ση. Θεωρούσαν ακόμη ότι τα ταξικά συμφέρο­ντα της αστικής τάξης την ωθούσαν, ακόμη κι όταν συμμετείχε στην εθνικοαπελευθερωτική πάλη για την αποτίναξη του αποικιακού ζυγού ή της εξάρτησης στην προσπάθεια εγκαθίδρυ­σης της αστικής οικονομικής και πολιτικής κυ­ριαρχίας. Απεναντίας, το συμφέρον της εργα­τικής τάξης την ωθούσε στην πάλη για το πέ­ρασμα απ’ το αντιιμπεριαλιστικό στο σοσιαλι­στικό στάδιο. Αυτή η τάση της είχε αντικειμενι­κή βάση, αφού στο αντιιμπεριαλιστικό στάδιο εν μέρει μόνον ικανοποιούσε τα συμφέροντά της. Απεναντίας, στο σοσιαλιστικό στάδιο της επανάστασης θα ικανοποιούσε τα βασικά ταξι­κά συμφέροντά της, όπως και τα συμφέροντα των συμμάχων της, εγκαθιδρύοντας τις σοσι­αλιστικές σχέσεις παραγωγής.

Είναι γεγονός ότι ακόμη και σε αριστερούς χώρους, προβάλλεται η θέση ότι η κουβανική επανάσταση ήταν πατριωτική-αντιιμπεριαλι­στική (πολιτική επανάσταση) και αναγκαστι­κά στράφηκε σε οικονομικούς μετασχηματι­σμούς τύπου ΕΣΣΔ, λόγω της ιμπεριαλιστικής εισβολής και του αποκλεισμού. Επικαλούνται μάλιστα την κατά κόρον πατριωτική συνθημα­τολογία του Κάστρο, όπως το «Πατρίδα ή Θά­νατος», που θεωρείται το σύνθημα της κουβα­νικής επανάστασης.

Την αντικειμενική, αναγκαστική και δι­αλεκτική σχέση των δύο σταδίων της επανάστασης αποτυπώνει με σαφήνεια ο ίδιος ο Κάστρο: «Κατά το πρώτο στάδιο της επανάστασης ήταν αναγκαίο να εφαρμόσουμε το Πρόγραμμα της Μονκάδα — που ήταν γενι­κώς αποδεκτό, θα λέγαμε, ως πρόδρομος του σοσιαλισμού, αλλά δεν ήταν ακόμη ένα σοσι­αλιστικό πρόγραμμα. Δεν μιλούσε ακόμη για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στη χώρα μας» (Φ. Κάστρο, Στην υπεράσπιση του σοσια­λισμού, Διεθνές Βήμα, 2008). Ένα χρόνο αρ­γότερα, η πατριωτική ορολογία περνά σε δεύτε­ρη μοίρα. Στις 16 Απρίλη του 1961, μία ημέρα μετά την αεροπορική επίθεση στο Σαντιάγο και την Αβάνα και μία ημέρα πριν την προγραμμα­τισμένη απ’ τις ΗΠΑ εισβολή 1.500 μισθοφό­ρων στην Κούβα απ’ τον Κόλπο των Χοίρων, ο Φιντέλ Κάστρο διακηρύσσει το σοσιαλιστι­κό χαρακτήρα της επανάστασης και θέτει την Κούβα σε επιφυλακή μπροστά στην απειλού­μενη γενικότερη επίθεση.

Οι ηγέτες της επανάστασης δεν παραγνω­ρίζουν την επίδραση γεγονότων τυχαίων, και πάντως όχι αναπόφευκτων όπως η εισβολή των αμερικανοκίνητων μισθοφόρων το 1961. Θεωρούν όμως εξωτερικό και όχι αναγκαίο αυτό τον παράγοντα, ενώ θεω­ρούν αναγκαία και καθοριστική για τη σοσιαλιστική μετεξέλιξη της αντιιμπεριαλιστικής επανά­στασης την εσωτερική της εξέλι­ξη. Την αντικειμενική, δηλαδή, τάση και ανάγκη της εργατικής τάξης και των συμμάχων της να εδραιώσουν και να ολοκληρώ­σουν τις κατακτήσεις του πρώτου σταδίου της επανάστασης.

Αναφερόμενος στην κουβα­νική επανάσταση σε μιαν ομιλία του στην Ου­ρουγουάη το 1961, ο Ερνέστο Γκεβάρα με επι­στημονική ακρίβεια έλεγε: «Είναι μια επανά­σταση αγροτική, αντιφεουδαρχική και αντιι­μπεριαλιστική» που «μετασχηματίστηκε από την εσωτερική της εξέλιξη και την ξένη εισβολή σε επανάσταση σοσιαλιστική» (El pensiamento del Che, La Habana, 2000, σελ. 18). Ο Κάστρο και ο Γκεβάρα απέρριπταν την άποψη ότι η Κούβα και άλλες χώρες παρόμοιου οικονομι­κού επιπέδου δεν εκπλήρωναν τους αντικει­μενικούς (οικονομικοκοινωνικούς) όρους για τη σοσιαλιστική επανάσταση. Την κριτική αυ­τή είχαν ασκήσει και οι θεωρητικοί της Β’ Δι­εθνούς (Μπερνστάιν, Κάουτσκυ, Πλεχάνοφ κ.ά.) για την Οκτωβριανή Επανάσταση. Υπο­στήριζαν ότι στην ιστορική εποχή που χαρα­κτηρίζεται απ’ την αντίθεση κεφαλαίου-εργα­σίας και που αποτελεί επομένως εποχή σοσια­λιστικών επαναστάσεων για τη λύση αυτής της αντίφασης, οι επαναστατικές δυνάμεις δεν εί­ναι υποχρεωμένες να περιμένουν την υπερω­ρίμανση των υλικών όρων της επανάστασης. Απεναντίας, συγκεντρώνοντας τις απαιτούμε­νες δυνάμεις της επανάστασης, μπορούν να «πηδάνε στάδια», να προσδίδουν σοσιαλιστι­κό χαρακτήρα στην επανάσταση και, τελικά, να αρχίζουν την οικοδόμηση του σοσιαλισμού.

Ο Γκεβάρα περιέγραψε με μεγαλύτερη ακρίβεια αυτή τη δυνατότητα, θεωρώντας ότι η σοσιαλιστική μετεξέλιξη της αντιιμπερια­λιστικής επανάστασης «απαιτεί τουλάχιστον την εγκαθίδρυση μιας κυβένρησης με σοσι­αλιστικές τάσεις» (M. Den Carmen Ariel, El pensamiento politico de Ernesto cheGuevara, Mexico, Ocean Sur, 2010).

Υπάρχει μια αμφιλογία στην ορολογία των δύο κορυφαίων ηγετών της επανάστασης. Άλ­λοτε διακηρύσσουν το σοσιαλιστικό χαρακτή­ρα της επανάστασης (ήδη απ’ το 1961 ο Φ. Κά­στρο) και άλλοτε μιλούν για αντιιμπεριαλιστική επαναστατική κυβέρνηση με σοσιαλιστικές τά­σεις (Γκεβάρα) ή για καθεστώς «που αποτελεί τον προθάλαμο ενός σοσιαλιστικού καθεστώ­τος» (Κάστρο). Η σχεδόν ταύτιση του πρώτου σταδίου με το δεύτερο δεν υποδηλώνει μικρο­αστική βιασύνη και βολονταρισμό, αιτιάσεις που έχουν αποδοθεί στον Φιντέλ Κάστρο και τον Ερνέστο Γκεβάρα. Δηλώνει επαναστατική βούληση για μέγιστη επιτάχυνση της μετεξέλι­ξης του πρώτου σταδίου στο δεύτερο, εδρασμέ­νη όμως στην αντικειμενικότητα.

Ποια είναι αυτή η αντικειμενικότητα; Εί­ναι η επαναστατική κυβέρνηση που με στή­ριγμα τον επαναστατημένο λαό πραγματοποι­εί μέσα στα δύο πρώτα χρόνια της επανάστα­σης την εθνικοποίηση των μεγαλύτερων βιο­μηχανικών μονάδων και τραπεζών κουβανι­κών και ξένων, ενώ ψηφίζει και το νόμο για δι­ανομή της γης στους αγρότες. Αυτές οι ανατρο­πές, αποτελούν απ’ την αρχή του πρώτου σταδί­ου, τη βιάση για τις σοσιαλιστικές μεταρρυθμί­σεις του δεύτερου σταδίου. Η λή­ψη εξαρχής φιλολαϊκών μέτρων (αναδιανομή γης), η αύξηση μι­σθών, η μείωση τιμών βασικών αγαθών, όπως ο ηλεκτρισμός, αλλά και η ίδρυση, λίγους μήνες αργότερα (Γενάρης 1959) μετά τη νίκη της Επανάστασης, της Εθνι­κής Επαναστατικής Πολιτοφυλα­κής, που εντάσσει χιλιάδες εργά­τες και αγρότες στον αγώνα κα­τά της αντεπανάστασης, συμβάλ­λουν αποφασιστικά στο να ωρι­μάσει στη συνείδηση του επανα­στατημένου λαού η ανάγκη, αλλά η δυνατότητα εδραίωσης και δυ­ναμικής διεύρυνσης των νικών της Επανάστα­σης με τη γρήγορη και δυναμική μετάβαση στο δεύτερο σοσιαλιστικό στάδιο της επαναστατι­κής διαδικασίας. Παρόμοιο πρόβλημα επιτά­χυνσης και «άλματος» απ’ τη Φεβρουαριανή στην Οκτωβριανή Επανάσταση αντιμετώπισε και ο Λένιν. Αξιοποιώντας τις θεσμικές κατα­κτήσεις του πρώτου σταδίου, κυρίως τα σοβιέτ που αποτελούσαν μιαν ιδιότυπη δεύτερη κυ­βέρνηση, τις επαναστατικές διαθέσεις του προ­λεταριάτου και της αγροτιάς, την ταλάντευση της μικροαστικής Αριστεράς ή και τη στροφή της προς τον Κερένσκι. Καταγγέλλοντας τη συ­νέχιση του ιμπεριαλιστικού πολέμου απ’ την κυβέρνηση Κερένσκι, ενισχυόμενος απ’ την απόκρουση του πραξικοπηματικού εγχειρήμα­τος του Κορνίλοφ, αλλά και φοβούμενος νέα ισχυρότερη πραξικοπηματική ενέργεια, μ’ ένα κόμμα ατσαλωμένο στις ταξικές μάχες, απο­τόλμησε (παρά την προδοτική αντίδραση των Κάμενεφ, Ζηνόβιεφ) όχι την ολοκλήρωση της «δημοκρατικής επανάστασης», αλλά το άλμα της σοσιαλιστικής επανάστασης, αν και μέσα «σε μια μικροαστική θάλασσα»

Επανάσταση και κράτος στην Κούβα

Οι παραφωνίες των αστικών ηχείων για τον «δικτάτορα» Κάστρο ηχούν παράταιρα στη νηφάλια αποτίμηση του πο­λιτικού καθεστώτος της Κού­βας. Είναι οξύμωρο, κατ’ αρχήν αστοί πολιτικοί και δημοσιολόγοι να παριστάνουν τους τιμητές και υπερασπιστές της δημοκρατίας. Θεωρούν ως κριτήριο δημοκρατικότητας τον πολυκομμα­τισμό. Αυτή η ταύτιση είναι αυθαίρετη και ανα­ληθής. Το σύνολο των συστημικών κομμάτων υπερασπίζει τις βασικές συντεταγμένες του κα­πιταλιστικού συστήματος. Εξάλλου, τα πραγμα­τικά εναλλακτικά κόμματα, όπως είναι κατ’ εξο­χήν τα κομμουνιστικά, αντιμετωπίζουν μύριες δυσκολίες ή τίθενται και εκτός νόμου. Η αστική δημοκρατία έχει υποβιβαστεί σε κοινοβουλευ­τική δικτατορία. Έχει αποψιλωθεί απ’ τις εξου­σίες της, τις οποίες έχει απορροφήσει η εκτελε­στική εξουσία και οι κατασταλτικοί μηχανισμοί.

Στην Κούβα είχε εγκαθιδρυθεί εργατολαϊ­κή δημοκρατία-δικτατορία του προλεταριάτου. Η μορφή της παρουσιάζει σημαντικές διαφο­ρές σε σχέση με τα καθεστώτα του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Λυδία λίθος του πολιτικού συ­στήματος αναγορεύεται η αποφασιστική συμ­μετοχή του λαού στη διοίκηση των κοινωνικών ζητημάτων. Το καθεστώς βασίζεται σ’ ένα σύ­στημα λαϊκών συνελεύσεων και ένα συνδυα­σμό άμεσης και έμμεσης δημοκρατίας. Κύττα­ρο του πολιτικού συστήματος αποτελεί η γε­νική συνέλευση των κατοίκων της κάθε γειτο­νιάς, που περιλαμβάνει 500 έως 1.000 πολί­τες. Η συνέλευση αυτής της λαϊκής εξουσίας εκλέγει τους αντιπροσώπους της για την επαρ­χιακή συνέλευση και η τελευταία τους αντιπρο­σώπους της για την εθνική συνέλευση λαϊκής εξουσίας, που αποτελεί το κεντρικό νομοθετι­κό όργανο. Συνελεύσεις λειτουργούν και στις επιχειρήσεις με εκλογική ανακλητών αντιπρο­σώπων. Οι συνελεύσεις, δημοτικές, επαρχιακές και εργατικές έχουν δικαίωμα να συζητούν θέ­ματα όχι μόνον τοπικού, αλλά και γενικού πο­λιτικού ενδιαφέροντος. Οι πολίτες συζητούν προτείνουν και εκλέγουν τους αντιπροσώπους. Οι υποψηφιότητες υποβάλλονται μόνον από πολίτες όχι από μαζικές οργανώσεις και το κομμουνιστικό κόμμα. Η διαφορά σε σχέση με το εκλογικό σύστημα στην ΕΣΣΔ και τις άλλες χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού» εί­ναι σημαντική. Στην ΕΣΣΔ χαρακτηριστικά το κομμουνιστικό κόμμα πρότεινε τον ένα και μο­ναδικό εκπρόσωπο που οι εκλογείς καλούνταν να υπερψηφίσουν ή να καταψηφίσουν σε μο­νοεδρικές περιφέρειες… Το σύστημα των συ­νελεύσεων στην Κούβα εκλέγει, ελέγχει ή και ανακαλεί τους αντιπροσώπους του, των οποί­ων η αμοιβή δεν υπερβαίνει το μέσο μισθό, ακολουθώντας την παράδοση της Παρισινής Κομμούνας και των σοβιέτ του 1905 και 1917. Παρά τη δημοκρατική δομή του συστήματος των συνελεύσεων, ο ιός της γραφειοκρατίας έχει πλήξει και την Κούβα. Αντικειμενική βά­ση της ο καταμερισμός εργασίας κυβερνώντων κυβερνωμένων, η δυνατότητα απόσπασης των πρώτων απ’ τους δεύτερους και συνακόλουθα οι αντίστοιχες γραφειοκρατικές στρεβλώσεις, χωρίς όμως η Κούβα να εκφυλιστεί στο βαθ­μό του «υπαρκτού σοσιαλισμού».

Η Κούβα σε κρίσιμο σταυροδρόμι

«ΆΝΟΙΓΜΑ» ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΊΑΤΗΣ ΑΓΟΡΆΣ

Μετά την πτώση του «υπαρκτού σοσια­λισμού» η Κούβα αντιμετωπίζει δισεπίλυτα προβλήματα, που κλονίζουν την οικονομία της. Εκτός απ’ τον εμπορικό αποκλεισμό που έχουν επιβάλει οι ΗΠΑ, η Κούβα έχασε τη δυνα­τότητα ευνοϊκής σχετικά μεταχείρισης απ’ την ΕΣΣΔ με την αγορά της ζάχαρης σε υψηλότερες τιμές απ’ τη διεθνή αγορά και την πώληση πε­τρελαίου σε χαμηλότερες τιμές. Σήμερα, υπό την επίδραση της παγκόσμιας κρίσης έχει πλη­γεί ο τουρισμός, που αποτελεί πλέον την εθνι­κή βιομηχανία της χώρας. Η τιμή του νικελίου, του βασικού εξαγώγιμου αγαθού έχει κατρακυ­λήσει στο 1/3 της τιμής του 2008. Σ’ αυτές τις συνθήκες αναδεικνύονται εντονότερα οι διαρ­θρωτικές αδυναμίες της κουβανικής οικονομί­ας, όπως: η έλλειψη πρώτων υλών και ενεργει­ακών πηγών, μια υπανάπτυκτη παρά την πρόο­δό της βιομηχανία, η ανεπάρκεια της αγροτικής παραγωγής, η ανάγκη εισαγωγής μεγάλης ποι­κιλίας προϊόντων, η έλλειψη πιστώσεων. Παρ’ όλα αυτά, η Κούβα δεν κατέρρευσε οικονομικά ούτε υπέκυψε στον καπιταλισμό. Αγωνίζεται να διατηρήσει τις σοσιαλιστικού χαρακτήρα πολι­τικές, οικονομικές και κοινωνικές κατακτήσεις, να διατηρήσει το κοινωνικά ανθρώπινο στοι­χείο της, που την ανέδειξε σε κοινωνία υπο­δειγματική στο πάνθεο των τριτοκοσμικών χω­ρών, αλλά και δύναμη διεθνικιστικής αλληλεγ­γύης στους χειμαζόμενους λαούς και συμπα­ράστασης στους αγωνιζόμενους, όπου γης για ελευθερία, δικαιοσύνη και κοινωνική αλλαγή. Το ερώτημα και πάλι είναι αν ο σοσιαλισμός σε μια μικρή και οικονομικά αδύναμη χώρα μπορεί να επιβιώσει σε μιαν εποχή άκρας επιθετικότη­τας του ολοκληρωτικού καπιταλισμού και απο­χαλίνωσης των διεθνών αγορών. Το καθεστώς στην Κούβα επιχειρεί μια τονωτική ένεση στην οικονομία με τη δημιουργία ιδιωτικών επιχει­ρήσεων, ώστε να ενισχυθεί η ανάπτυξη και να απορροφηθούν οι 500 χιλιάδες εργαζόμενοι απ’ τον υπερφορτωμένο δημόσιο τομέα. Ιδιω­τικές επιχειρήσεις αναπτύσσονται στον αγρο­τικό τομέα (ατομικές ή συνεταιριστικές) στον τομέα των υπηρεσιών (εστιατόρια, ταξί, ελεύ­θεροι επαγγελματίες). Θα παραχωρηθεί μεγα­λύτερη αυτονομία στις κρατικές επιχειρήσεις στη λήψη των οικονομικών αποφάσεων. Πί­εση ασκείται, με αποτελέσματα ήδη στον του­ριστικό τομέα, για δραστηριοποίηση πολυεθνι­κών επιχειρήσεων. Η εμφάνιση της ιδιωτικής επιχείρησης σε περιορισμένη κλίμακα αποτε­λεί βέβαια υποχώρηση απ’ την κοινωνικοποί­ηση των παραγωγικών μέσων και των αγαθών, δεν είναι όμως άγνωστη στη μαρξιστική αντίλη­ψη και πρακτική. Παρόμοια οικονομική πολιτι­κή είχε εφαρμόσει ο Λένιν το πρώτο διάστημα στην ΕΣΣΔ, για να τονωθεί η υπανάπτυκτη ακό­μη οικονομία. Την ίδια τακτική των «μεταρρυθ­μίσεων» και της «σοσιαλιστικής αγοράς» υιοθέ­τησαν αρχικά οι χώρες του «υπαρκτού σοσια­λισμού», που τελικά εξελίχτηκαν σε άγριο κα­πιταλισμό. Στην πρώτη περίπτωση το πείραμα υπήρξε παροδικό. Στη δεύτερη, όμως, αποδεί­χτηκε δούρειος ίππος του καπιταλισμού. Η Κού­βα βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Η ηγεσία της διαβεβαιώνει ότι δεν θα παρεκκλίνει απ’ το σοσιαλισμό. Όμως ήδη η μικρομεσαία, ιδιωτική οικονομία παράγει το 30% του ΑΕΠ. Για να εί­ναι προσωρινή αυτή η υποχώρηση πρέπει η πο­λιτική πρωτοπορία πρώτ’ απ’ όλα να αποτρέ­ψει τη διαφθορά τμήματος της κοινωνίας αλλά και του κόμματος απ’ τις Σειρήνες του κέρδους