της Ειρήνης Γαϊτάνου
Ενός λεπτού σιγή στη μνήμη των εκατοντάδων νεκρών στη Μεσόγειο τήρησαν οι ηγέτες των 28 της ΕΕ κατά την έναρξη της έκτακτης συνόδου κορυφής για το μεταναστευτικό. Πόσα εκατομμύρια λεπτά υποκρισίας αντιστοιχούν άραγε σε ένα λεπτό σιγής των ηγετών της ΕΕ; Πόσα λεπτά σιωπής επιβάλλονται από τα κράτη και τους μηχανισμούς τους, κατεξοχήν από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, για ό,τι συμβαίνει τα τελευταία χρόνια με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες; Πόσοι νεκροί αντιστοιχούν σε ένα λεπτό σιγής των ευρωπαίων κυβερνώντων;
400 ήταν οι πρόσφυγες που πνίγηκαν σε ένα πλοιάριο που τους μετέφερε από τη Λιβύη στην Ιταλία πριν από 10 μέρες. Τουλάχιστον 900 πνίγηκαν την περασμένη Κυριακή. 1.800 άνθρωποι υπολογίζεται ότι έχουν πνιγεί από τις αρχές του 2015. Ο κυνισμός των αριθμών. Ακούμε και μιλάμε για νούμερα με αφοπλιστική ευκολία κι όμως πρόκειται για ανθρώπινες ζωές. Και συχνά ξεχνάμε ότι πίσω από αυτά τα νούμερα κρύβονται αληθινά πρόσωπα, πορείες ζωής συχνά αβάσταχτες, αδιανόητες για τη δική μας καθημερινότητα, όσο κι αν κι αυτή ή ίδια γίνεται τα τελευταία χρόνια όλο και δυσκολότερη. Και έτσι η ζωή φαίνεται κάπως σαν να μπορεί να συνεχίζει να κυλά κανονικά.
Κι όμως, ας σταθούμε λίγο παραπάνω εδώ: 1.800 νεκροί μόνο οι καταγεγραμμένοι, καθώς είναι γνωστό ότι είναι πολύ δύσκολο να καταμετρηθούν με ακρίβεια οι θάνατοι, αφού η παράνομη μεταφορά δεν επιτρέπει ακριβείς καταγραφές. Ποιο είναι το όριο αναγνώρισης της ανθρώπινης υπόστασης; Είσαι άνθρωπος, αν δεν μπορεί καν να αναγνωριστεί ο θάνατός σου, άρα και η ίδια σου η ύπαρξη; «Σαν άνθρωποι γεννήθηκαν, μα δίχως να το ξέρουν γινήκαν όχθες ποταμού» λέει ένα γνωστό τραγούδι που μιλάει για τις ζωές και τις τύχες των μεταναστών. Η σύγχρονη βιοπολιτική της εξουσίας, ως κανονιστική μέθοδος του πληθυσμού που ορίζει ποιες ζωές είναι αξιοβίωτες και ποιες μπορούν να θυσιαστούν, αφορά κατεξοχήν τα στρώματα εκείνα των κοινωνιών τα οποία περιθωριοποιούνται ευκολότερα. Εξουσία επί της ζωής και του θανάτου.
Η υποκρισία φυσικά περισσεύει. Μετά τους «ανθρωπιστικούς βομβαρδισμούς» έχουμε την «ανθρωπιστική αγωνία», που καταλήγει σε ένταση της στρατιωτικοποίησης και της επιτήρησης. Σε αυτή την κατεύθυνση κινήθηκαν οι έκτακτες ευρωπαϊκές διαδικασίες για τη μετανάστευση αυτής της εβδομάδας. Ενός λεπτού δική τους σιγή δεν μπορεί λοιπόν παρά να αντιστοιχεί σε εκατομμύρια δικές μας ενωμένες φωνές, ενάντια στις πολιτικές που προκαλούν εγκλήματα σαν αυτά με τα οποία αναμετριόμαστε σχεδόν καθημερινά πια.
Η Μεσόγειος μετατρέπεται σταδιακά σε νεκροταφείο ψυχών
Η πολιτική συζήτηση που διεξάγεται για το θέμα τις τελευταίες δυο εβδομάδες έχει, μεταξύ άλλων, ένα κλασικό χαρακτηριστικό. Εστιάζει στο φαινόμενο και όχι στο αίτιο. Και φυσικά καταλήγει να προτείνει «λύσεις» που θα το αντιμετωπίζουν αναλόγως, ως εάν το ζήτημα είναι να μην το δούμε κι όχι αν υπάρχει. Είναι ανάγκη λοιπόν να ανοίξει μια ουσιαστική συζήτηση για το ζήτημα των μεταναστών και των προσφύγων που καταρχήν να αναγνωρίζει την κατάσταση και να εστιάζει στην ουσία των πολιτικών οι οποίες την προκαλούν.
Οι ροές ανθρώπων προς την Ευρώπη τους τελευταίους μήνες έχουν αυξηθεί σημαντικά. Στην Ελλάδα το 2014 έφτασαν περίπου 43.500 άνθρωποι από τη θάλασσα, ενώ στο πρώτο τρίμηνο του 2015 άλλοι 19.488 (το ίδιο διάστημα του 2013 το αντίστοιχο νούμερο ήταν 8.356). Σύμφωνα με στοιχεία της FRONTEX, στην Ιταλία εισήλθαν σχεδόν 170.000 πρόσφυγες το 2014, από 40.000 το 2013. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών έρχεται από τη Συρία (στην Ελλάδα το 60%), ενώ σημαντικός αριθμός προέρχεται από το Ιράκ, την Ερυθραία, τη Σομαλία και το Αφγανιστάν. Είναι προφανές λοιπόν ότι δεν μιλάμε καν για μεταναστευτικά κύματα, αλλά για πρόσφυγες που φεύγουν από τις χώρες τους, καθώς αυτές είναι σε εμπόλεμη κατάσταση, ως η τελευταία τους ελπίδα επιβίωσης.
Ταυτόχρονα, οι άνθρωποι αυτοί αντιμετωπίζουν έναν εφιάλτη σε πολλά επίπεδα στη διαδρομή που ακολουθούν. Τα κυκλώματα δουλεμπορίας είναι απάνθρωπα, οι ζωές είναι αναλώσιμες και αντιστοιχούν απλώς σε ικανά ποσά χρημάτων για τη μεταφορά. Μετά την τραγωδία στην Ιταλία, ήρθαν στο φως καταγγελίες για ξύλο, βασανισμούς, βιασμούς και δολοφονίες από τους δουλεμπόρους προτού ξεκινήσουν τα ταξίδια θανάτου προς την Ευρώπη. Παράλληλα, οι μαρτυρίες των μεταναστών που έρχονται στο προσκήνιο συνιστούν περιγραφές-γροθιά στο στομάχι.
Όπως είναι λογικό, η πλειοψηφία των προσφύγων βρίσκει καταφύγιο στις συνοριακές χώρες, για λόγους δυνατότητας, επιπλέον όμως επειδή βασικά επιθυμούν να επιστρέψουν στα σπίτια τους κι όχι να περιφέρονται σε μια κούρσα θανάτου στην έτσι κι αλλιώς αφιλόξενη Ευρώπη. Εξάλλου, πόσο κόλαση μπορεί να είναι η ζωή στην πόλη σου για να μπεις σε ένα καρυδότσουφλο μέσα στη θάλασσα χωρίς σχεδόν καμία ελπίδα; Έτσι, μόνο σε ό,τι αφορά τους σύρους πρόσφυγες, ο αριθμός των οποίων υπολογίζεται σε 3,9 εκατ. με βάση τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας, από 23 εκατ. συνολικού πληθυσμού, τα 1,2 εκατ. βρίσκονται στην Τουρκία, ιδιαίτερα κοντά στα σύνορα με τη Συρία, 1,5 εκατ. στο Λίβανο, 800.000 στην Ιορδανία (η πόλη Ζαάτρι, στην πραγματικότητα ένα απέραντο στρατόπεδο συγκέντρωσης προσφύγων, φιλοξενεί 130.000 και αποτελεί έτσι την τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της χώρας), ενώ δεκάδες χιλιάδες επιχειρούν να φτάσουν στην Ευρώπη κυρίως μέσω θαλάσσης.
Επιχειρούν να φτάσουν, καθώς η Μεσόγειος μετατρέπεται σταδιακά σε νεκροταφείο ψυχών. Το 2014, σχεδόν 4.000 νεκροί περισυλλέχθηκαν από τη θάλασσα, ενώ ποιος ξέρει πόσοι ακόμα χάθηκαν οριστικά στα νερά της. Ήδη φέτος, όπως προαναφέρθηκε, οι νεκροί έχουν ξεπεράσει τους 1.800, οι 900 στη Λαμπεντούζα. Το νούμερο αυτό αντιστοιχεί σε αύξηση 30 φορές από την ίδια περίοδο το 2014, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. Η ροή ανθρώπων αναμένεται να αυξηθεί το επόμενο διάστημα, τουλάχιστον κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Σύμφωνα με το ιταλικό υπουργείο Εσωτερικών, μόνο στην Ιταλία αναμένονται 5.000 πρόσφυγες κάθε εβδομάδα μέχρι τον Σεπτέμβριο. Σε ό,τι δε αφορά τις δομές για παροχή ασύλου με βάση το προσφυγικό καθεστώς, είναι εξαιρετικά ελλιπείς. Σχεδόν 700.000 αιτήσεις ασύλου έγιναν στην ΕΕ το 2014 (47% αύξηση). Στην Ελλάδα οι αιτήσεις προς την Υπηρεσία Ασύλου ήταν 2.077 το πρώτο δίμηνο του 2015, ενώ 300 άτομα έλαβαν προσφυγικό καθεστώς το Φλεβάρη, μετά και τις κινητοποιήσεις των σύρων προσφύγων.
Βλέποντας λοιπόν την πραγματική εικόνα, είναι προφανές ότι το πρώτο αίτιο των προσφυγικών κυμάτων είναι η κατάσταση στις χώρες εξόδου και κυρίως οι πόλεμοι. Αρκεί να σκεφτούμε τις πολεμικές επιχειρήσεις των τελευταίων 25 χρόνων: εισβολή στον Περσικό Κόλπο και το Ιράκ, εισβολή στο Αφγανιστάν, επιχειρήσεις ανατροπής καθεστώτων και πόλεμοι στη Συρία και τη Λιβύη, επέμβαση στο Μαλί. Οι ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, οι βομβαρδισμοί και οι πόλεμοι αποτελούν διαρκή πρακτική των ΕΕ και ΗΠΑ στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, με γεωπολιτικά και οικονομικά κίνητρα. Περίπου 300 εκατ. άνθρωποι σε αυτές τις περιοχές βομβαρδίζονται καθημερινά – σχεδόν όση η έκταση των χωρών της ευρωζώνης. Είναι λοιπόν οι ίδιοι υπεύθυνοι και οι ίδιες πολιτικές που εκεί τους βομβαρδίζουν και εδώ τους βουλιάζουν.
Πέρα όμως από τις πολεμικές επιχειρήσεις, τα οικονομικά συμφέροντα επιτελούν αντίστοιχες λειτουργίες. Αρκεί να σκεφτούμε την τερατώδη αύξηση της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας, εν μέσω παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, τόσο μεταξύ των χωρών όσο και στο εσωτερικό τους. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, το 1% κατέχει περισσότερο πλούτο από το υπόλοιπο 99% σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ το 2016 αυτό το 1% θα κατέχει μερίδιο πλούτου που για πρώτη φορά αναμένεται να ξεπεράσει το 50% (το 2009 κατείχε το 44% του παγκόσμιου πλούτου). Σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Κοινοπραξίας Δημοσιογράφων, που δημοσιεύτηκε αυτή την εβδομάδα, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτόπισε 3,4 εκατ. ανθρώπους την τελευταία πενταετία, με τις πολιτικές ιδιωτικοποιήσεων, αρπαγής γης και φραγμάτων, υποστήριξης αυταρχικών κυβερνήσεων και εταιρειών. Το ίδιο το χρέος και η αντιμετώπισή του αξιοποιούνται και οδηγούν στην ένταση των ανισοτήτων σαν μηχανισμός ανακατανομής του κοινωνικού πλούτου.
Τέλος, είναι σαφές ότι οι ευρωπαϊκές πολιτικές για τη μετανάστευση, επιβεβαιώνοντας τη θέση και το ρόλο της καταστολής στην προμετωπίδα της λογικής τους, οξύνουν την κατάσταση. Κεντρικός πυλώνας των πολιτικών αυτών είναι η Ευρώπη-φρούριο, ενώ οι νομοθετικές παρεμβάσεις και οι διεθνείς μηχανισμοί κινούνται ακριβώς σε αυτή την κατεύθυνση. Η Συνθήκη Σένγκεν, η συγκρότηση του μηχανισμού της FRONTEX για την επιτήρηση των συνόρων (που κατηγορείται για τερατώδεις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων) και η Συνθήκη Δουβλίνο ΙΙ συγκροτούν ένα ασφυκτικό πλαίσιο ενώ εντείνουν την ανισότητα στη διαχείριση της κατάστασης εντός της ΕΕ. Ειδικά το Δουβλίνο ΙΙ καθορίζει ότι η χώρα που είναι υπεύθυνη για να δώσει άσυλο στον πρόσφυγα ή μετανάστη είναι εκείνη στην οποία θα εισέλθει την πρώτη φορά, και σε εκείνη επιστρέφει αν συλληφθεί οπουδήποτε αλλού. Έτσι, τα σύνορα της ΕΕ, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, μετατρέπονται αυτόματα σε ανοιχτές φυλακές για όλους τους μετανάστες, οι οποίοι εγκλωβισμένοι και χωρίς έγγραφα στοιβάζονται εκεί. Και βέβαια οι συνθήκες επιβίωσής τους είναι τραγικές, καθώς ούτε αναλογική κατανομή των ανθρώπων αυτών στις χώρες της ΕΕ προβλέπεται, ούτε πόροι αλλά και λογική ανάπτυξης χώρων και συνθηκών υποδοχής και περίθαλψης στις χώρες εισόδου υπάρχουν.
Αν λοιπόν δεν υπάρξει πραγματική σύγκρουση με αυτές τις πολιτικές και δεν ανατραπεί το υπάρχον ευρωπαϊκό πλαίσιο, τα περιθώρια οποιασδήποτε παρέμβασης είναι εξαιρετικά στενά. Απαιτείται απειθαρχία στις αντιμεταναστευτικές συνθήκες της ΕΕ, και εναντίωση/καμία συμμετοχή στα ιμπεριαλιστικά της σχέδια. Παράλληλα, μια αριστερή αντικαπιταλιστική λογική δεν μπορεί παρά να παλεύει για παροχή ασύλου σε όλους τους πρόσφυγες και χορήγηση ταξιδιωτικών εγγράφων για να ταξιδέψουν όπου θέλουν, νομιμοποίηση όλων των μεταναστών και ιθαγένεια στα παιδιά τους, πλήρη και ίσα δικαιώματα σε όλους.
Αυτά ήταν και τα αιτήματα πάλης των κινητοποιήσεων που διοργανώθηκαν την περασμένη Πέμπτη 23 Απρίλη ενάντια στις πρόσφατες δολοφονίες προσφύγων και μεταναστών στη Μεσόγειο. Μαζική αν και ανεπαρκής ήταν η κινητοποίηση, στην κεφαλή της οποίας οι φοιτητικοί σύλλογοι πορεύτηκαν με πανό που έγραφε «Πνιγμένοι μετανάστες, άδεια αποθεματικά ταμείων, καταπάτηση ασύλου: Καμία αναμονή, βγαίνουμε στο δρόμο». Στην πορεία συμμετείχαν με μπλοκ η ΑΝΤΑΡΣΥΑ, η ΚΕΕΡΦΑ, η ΟΕΝ και το ΕΕΚ, η ΟΚΔΕ και η Ροσινάντε. Αστυνομικές δυνάμεις επιχείρησαν να αποκλείσουν την πορεία στο Σύνταγμα, αλλά εξαναγκάστηκαν σε αποχώρηση μπροστά στην αποφασιστικότητα των διαδηλωτών. Την ίδια ώρα το ΠΑΜΕ πραγματοποίησε συγκέντρωση και πορεία, η οποία προπορεύτηκε λίγα μέτρα. Στόχευση και κατάληξη των πορειών ήταν τα γραφεία της ΕΕ.
Τους μετανάστες πνίγει το ευρωπαϊκό δίκαιο
Ηταν μια προαναγγελθείσα τραγωδία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε τέσσερεις μήνες καιρό για να ξανασκεφτεί την προσέγγισή της, αλλά δεν το έκανε. Κανείς δεν απάντησε στις προτάσεις για επανέναρξη των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης». Αυτά είναι τα λόγια του επικεφαλής της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες= Β. Κοστέλ. Πράγματι, αυτό που είχε προηγηθεί μετά τη λήξη της επιχείρησης Mare Nostrum (Η Θάλασσά Μας) ήταν ένταση των περιπολιών αστυνομικού χαρακτήρα και επιτήρησης από τη FRONTEX, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα της Μεσογείου παρέμενε χωρίς πρόβλεψη ούτε για στοιχειώδη σωστικά μέσα.
Μετά τους εκατοντάδες θανάτους την περασμένη βδομάδα, διεξήχθησαν μια σειρά έκτακτες συνεδριάσεις για τη μετανάστευση σε επίπεδο ΕΕ. Τη Δευτέρα στο Λουξεμβούργο οι υπουργοί Εσωτερικών και Εξωτερικών της Ένωσης κατέληξαν σε ένα πλάνο 10 σημείων, η λογική του οποίου επικυρώθηκε και επεκτάθηκε στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής για το μεταναστευτικό την Πέμπτη.
Οι αποφάσεις της Συνόδου επικύρωσαν τη στρατιωτικού τύπου προσέγγιση του μεταναστευτικού ζητήματος. Η Σύνοδος κατέληξε σε τρεις άξονες: επαναπροώθηση προσφύγων στις χώρες τους, επιτήρηση στις χώρες εξόδου ακόμα και με στρατιωτικά μέσα, αύξηση των πόρων για φύλαξη και επιτήρηση των συνόρων. Η σημαντική αύξηση των πόρων που αποφασίστηκε θα κατευθυνθεί αποκλειστικά προς την ένταση του ελέγχου αυτού, ενώ καμία πρόνοια δεν υπάρχει για υπηρεσίες διάσωσης, υποδοχής και περίθαλψης. Συγκεκριμένα, προβλέπονται μόλις 5.000 θέσεις μετεγκατάστασης στην Ευρώπη για τους πρόσφυγες, ενώ η συντριπτική τους πλειοψη
